Benac'h

Benac'h (distaget [ˈbẽː.nax]) a zo ur gumun eus Bro Dreger ha pennlec'h kanton Benac'h, e departamant Aodoù-an-Arvor, e norzh Breizh. Etre Montroulez (er c'huzh-heol) ha Gwengamp (er sav-heol) emañ. Pennlec'h kanton e oa betek 2015.

Benac'h
Kastell Koad-an-Noz.
Anv gallek (ofisiel)	Belle-Isle-en-Terre
Bro istorel	Bro-Dreger
Melestradurezh
Departamant	Aodoù-an-Arvor
Arondisamant	Gwengamp
Kanton	Benac'h (betek 2015) Kallag (abaoe 2015)
Kod kumun	22005
Kod post	22810
Maer Amzer gefridi	François Le Marrec 2014-2026
Etrekumuniezh	Gwengamp-Pempoull Arvor-Argoad Tolpad-kêrioù
Bro velestradurel	Bro Gwengamp
Lec'hienn web	Ti-kêr
Poblañsouriezh
Poblañs	1 029 ann. (2020)
Stankter	73 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	48° 32′ 44″ Norzh 3° 23′ 36″ Kornôg
Uhelderioù	kreiz-kêr : 99 m bihanañ 77 m — brasañ 266 m
Gorread	14,11 km²
Benac'h

Pannell hent

Douaroniezh

En hanternoz da Venac'h emañ an hent-bras nevez, er c'hreisteiz emañ Koad an Noz ha Koad an Nae; er c'hornôg emañ ar stêr Gwig hag er reter al Leger.

Gant tud ar vro, an hent o vont eus Gwengamp da Vontroulez, hag e dreuze Benac'h, e oa anvet "Hent Roial"

Daoust m'eo tost da Louergad ha da Blounevez-Moedeg, eo troet ar barrez etrezek Plougonveur hag ar Chapel-Nevez kentoc'h, abalamour d'an hent-bras. Tud Louergad n'int ket deuet mat e-barzh Benac'h. Jeu a zo etre an div barrez pell zo.

Al Leger

• 
  Al Leger. Ar pont
• 
  Al Leger. Tu traoñ ar pont
• 
  Al Leger, drek Kastell Mond. Gouel an artizaned 2017

Ar Gwig

• 
  Gwig, war an tu traoñ, diouzh pont Kunuder
• 
  Rañvell ar vilin-bleud kozh, tu krec'h
• 
  Rañvell. Tu traoñ

Anv

Stummoù skrivet

• Bernard Tanguy : Belle Isle, Belisle, Belile, 1224; Belle-Isle, 1235; Benisse, 1235; Benigla, 1330; Bella Insula, 1391; Belille, 1444; Belleisle, Bellile, 1477
• Erwan Vallerie : (evel B. Tanguy) + : Belle Isle, 1235; Pulchra Insula, 1371; Belle-Ile, 1516; Bellisle, 1630; Benac'h, Benec'h, 1779

Gerdarzh

• Dont a rafe an anv gallek eus ar grennamzer. Menec'h bet deuet eus "Belle-Île en Mer" (ar Gerveur) o dije savet ur manati e Lokmaria tro an xi^vet kantved. Roet o dije an anv "Belle Isle en Terre" d'ar barrez dre enebiñ ouzh "Belle Isle en Mer". Kement-mañ n'eo ket prouet tamm ebet. Ken buan all e c'hell bezañ liammet an anv gallek ouzh ar fed m'emañ parrez Benac'h e kember al Leger hag ar Gwig...

An anv brezhonek a teufe diwar ar gerioù "ben" (diaz/traoñ) , ha "nec'h" (run). N'eus ket peadra da vezañ souezhet dre m'emañ ar gumun e penn izelañ un draoñienn.

Ardamezioù

En gul e greskenn en argant, eilet gant teir c'hregilhenn en aour. Tu-gin siell Eon Venac'h, 1224.

Istor

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

• 97 gwaz a gollas o buhez abalamour d'ar brezel hervez monumant ar re varv, da lavaret eo 5,55 % ag ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911.

Eil Brezel-bed

• Mervel a reas tri den eus ar gumun abalamour d'ar brezel.

Mojenn ar bourk

A-gozh, hervez ar vojenn, e oa Benac'h war ur savenn bennaket. Ur vaouez deus "Biet" (an anv kozh), a vije bet o laerezh un tamm bara digant Sant Ergad, ha hemañ, fuloret, da gas ar barrez e penn izelañ an draoñienn. Ur stumm all eus ar vojenn a gont penaos e oa bet pinijennet tud "Biet" gant ar sant abalamour na felle ket dezhe enoriñ anezhañ.

Monumantoù ha traoù heverk

Iliz katolik Sant Jakez an Henañ

• 
  Tour ha talbenn war ar c'hornog
• 
  Izelvos an aoter
• 
  Iliz. Banniel I.V. Pendreo. Pedet evidomp
• 
  Delwenn sant Jakez
• 
  Maen-koun 1914-1918. Da Vugale Benac'h, marvet evit ar Vro

Chapel Lokmaria

Bet savet er XIV^vet - XVI^vet kantvedoù, dindan an anv Itron-Varia Pendreo (1391). Lakaet war roll ar savadurioù istorel d'an 18 Eost 1928.

• 
  Lokmaria. La Messelière. 1931
• 
  Chapel Lokmaria
• 
  Lokmaria. Ar chapel hag ar vered asambles
• 
  Lokmaria. Porched
• 
  Lokmaria. Jube

• Ar vered : ouzhpenn da volz Lady Mond, e kaver er vered bez ar priñs Kadjar. Ur plac'h yaouank eus Benac'h a oa aet da vatezh da Bariz, en un ti bras eus ar familh Kadjar. Flemmet e oa bet du-hont gant unan deus ar baotred, hag hi retornet d'he farrez ur bugel en he c'hof.
• Maen-bez Maurice Noguès, unan eus an nijerien gentañ, zo ennañ ivez.

Chapel ar C'hoad

Feunteun Penn-Dreo

• 
  Penn Dreo. Skritell
• 
  Kartenn-bost feunteun I.V. Pendrev
• 
  Itron Varia Pendrev. Ar skalieroù war hent Tregrom
• 

Ret eo pignat gant ar skalierioù 110 pazenn a-raok bezañ e-kichen feunteun Pendreo. Met talvezout a ra ar boan : brudet e oa ar feunteun-mañ evit pareañ an dud eus an drev. Ar glañvidi ac'h ae betek eno, skeiñ ur gwenneg bennaket en dour hag evañ ur bannac'hig dioutañ. Sañset e oant da bareañ nebeut amzer goude. Dour ar feuntenn a veze lakaet e-barzh boutailhoù ivez, da vont da werzhañ da Wengamp.
Diwezhatoc'h ez eus bet graet un nebeud studiadennoù diwar dour-hud feunteun Pendreo : kalz "holen urik" a zo e-barzh, ar pezh a zisplegfe pare an dud. Met piv an diaoul a zisplego istor Jean-Yves, bet d'ur feunteun all hep gouzout dezhañ, ha yac'haet koulskoude... Setu amañ ar respont : dre ur fazi fentus, Penn an Treff (Lokmaria e oa un treff, dalavaret eo ur rann, eus Louergad), a zo aet, gant sur-awalc'h tud re zesket dre al levrioù, da Pen-Dreo, sañset ober war dro an drev.

Kastell Koad an Noz

• 
  Koad an Noz. Miz Du 2010

Labouradeg paper Les papeteries Vallée

Savet war vord al Leger e-kreiz an XIX^vet kantved, kregiñ a ra an uzin d'ober charre adalek 1885. E 1920 e voe savet stankell Kernanskivieg a-benn pourchas tredan dezhi, ar pezh a ro nerzh d'hec'h oberiantiz. Buhez sokial hag ekonomiezh Benac'h a zo troet war-du an uzin-se. E deroù ar brezel bed kentañ e oa unan eus an industriezhioù brasañ e Breizh: 250 den a laboure eno hag ur mil bennaket a veve diwar ar produiñ. Serret e vo a-benn fin ar gont e 1965, abalamour d'ar c'hevezerezh ekonomikel start. Ul lusk bras a zo kollet neuze gant parrez Benac'h hag he zrowardroioù. Un tennad istor diaes evit ar boblañs.

Dilezet eo abaoe ar mare-se. Labouret o deus kumuniezhioù kumunioù Beg ar C'hra ha Bro Benac'h da gempenn al lec'h. Ar pal zo gante eo ober eus al lodenn eus an draoñienn a zo bet savet an uzin warni, ul lec'h naturel en-dro. Met n'eus ket kaoz eus skarzhañ tout an traoù. Faotañ a ra d'an dud miret ur roud eus an uzin gozh ha deus he charre. Ur raktres sevenadurel a zo boulc'het neuze war memes-tro: digeriñ an dachenn d'an holl, kinnig anezhi gant poltriji pe livadurioù, hag aozañ abadennoù a bep seurt warni. Embannet zo bet ul levr diwar-benn an Uzin baper-se : les papeteries Vallée (1856-1965)

Brezhoneg

Ya d'ar brezhoneg

• D’ar 26 a viz Du 2007 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
• D'ar 17 a viz C'hwevrer 2010 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 1.

Deskadurezh

• Klasoù divyezhek a zo eno abaoe 1998.
• E distro-skol 2012 e oa 20 skoliad enskrivet er c'hlasoù divyezhek (17,7% eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez).

Tro-lavar

Hervez an dro-lavar, kezeg Benac'h ne c'houlennont ken met boued ha beaj.

Festivalioù

• Festival Blues les 2 rivières zo anezhañ abaoe 2002, aozet gant ar gevredigezh "les 2 rivières". Bep bloaz e teu sonerien eus meur a vro. D'ar sonerien yaouank da vont war-raok gant ar sonerezh e vez aozet un taol-lañs.
• Le printemps de Lady Mond zo anezhañ abaoe 2005, e Benac'h ha tro-war-dro. Bep bloaz, e-pad ur sizhun, e c'haller selaou sonerezh klasel eus an XX^vet kantved.

Kestell Lady Mond

Kastell Mond

E-kreiz bourk Benac'h emañ Kastell Mond. Graet eo bet sevel gant Lady Mond, war patrom hini Koad an Noz, e fin an Eil brezel-bed el lec'h ma oa gwechall milin Prad Gwegen (hini he zad). Re dost e oa eus an hent ken e veze gwelet e-barzh hervez mignoned Lady Mond. Abalamour da se he deus lakaet anezhañ da vezañ distrujet ha savet en-dro un nebeut metradoù pelloc'h. Bremañ eo bet prenet ar c'hastell gant ti-kêr Benac'h, ha staliet eo bet ar CRIR (Centre Régional d'Initiation à la Rivière) e-barzh.

Savet eo bet kastell Koad an Noz etre 1880 ha 1894 gant ar gontez Sesmaisons. E 1859 e teuas, dre liammoù eured, priñsed Faucigny-Lucinge da vezañ perc'henn warnañ. Bertrand de Faucigny-Lucinge, ur bern dle gantañ war e chouk, a werzhas anezhañ e 1923. Prenet e voe 6 vloaz war-lerc'h gant Sir Robert Mond, a-benn profañ anezhañ da Lady Mond. Abaoe he marv e 1949 ez eus bet meur a berc'henn, hini ebet dioute gouest da reneveziñ anezhañ avat. Kouezhañ a ra en e boull tamm-ha-tamm.

Lec'hioù all

CRIR (centre régional d'initiation à la rivière) :

E kastell Mond emañ staliet ar CRIR. Savet eo bet gant ar gevredigezh Eau & Rivière. Pal ar greizenn a zo kizidikaat, kelaouiñ ha stummañ an dud diwar-benn an endro ha dreist-holl an dour.

Emdroadur ar boblañs

Emdroadur poblañs Benac'h abaoe 1793

Tud

Tud ganet eno

• 1864 : Jan Mari Guerguin, ganet e Koadmalouarn, e Benac'h, ar 4 Mae 1864. Leanez dindan anv Soeur Marie de Sainte-Nathalie, 22 Eost 1887. Bet tapet gant c'hwec'h leanez all, ha dibennet gant ar Voxered e Tai-Yuan (rannvro Chian-Si, e bro Sina), an 9 Gouere 1900. Bet gwenvidikaet an 3 Genver 1943, ha den-eürus ar 24 a viz Du 1946.

• 
  Skrid badeziant Jan-Mari Guergin
• 
  Seurezed bet merzheriet
• 
  Kantik Jan-Mari

Skeudennoù bet tennet en iliz Benac'h.

• 1869 : Mari Manac'h, pe "Lady Mond", Breizhadez paour aet da binvidik.
• 1878 : Joseph Ollivier, gouizieg.

Tud marvet eno

• 1949 : Mari Manac'h, pe "Lady Mond", Breizhadez paour aet da binvidik.

Tud beziet eno

• Maurice Noguès, nijour, interet e Lokmaria.

Levrlennadur

• (fr)Centre généalogique et historique du Poher. Kaier ar Poher. n° 66. Miz Here 2019
• (fr)Régis de Saint-Jouan : Dictionnaire des communes du département des Côtes d'Armor. Éléments d'histoire et d'archéologie. Conseil Général des Côtes d'Armor 1990
• (fr)Bernard Tanguy : Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses des Côtes d'Armor. Origine et signification. ArMen - Le Chasse-Marée. 1992
• (br)Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995

Liammoù diavaez

• (br)Benac'h war lec'hienn Geobreizh