Cato ar Yaouankañ

den
Reizh pe jener	paotr
Bro ar geodedouriezh	Henroma
Anv e yezh-vamm an den	Marcus Porcius Cato Uticensis
Praenomen	Marcus
Nomen	Porcius
Deiziad ganedigezh	95 BCE
Lec'h ganedigezh	Henroma
Deiziad ar marv	46 BCE
Lec'h ar marv	Utica
Doare mervel	Emlazh
Abeg ar marv	exsanguination
Killed by	Cato ar Yaouankañ
Tad	Marcus Porcius Cato
Mamm	Livia
Breur pe c'hoar	Porcia, Servilia, Servilia Minor, Gnaeus Servilius Caepio
Pried	Atilia, Marcia
Kompagnun(ez)	Aemilia Lepida
Bugel	Porcia Catonis, Marcus Porcius Cato, Porcius Cato, Porcia, Porcia
Kar	Cato an Henañ, Marcus Porcius Cato Salonianus, Servilia
Familh	Porcii Catones
Gens	Porcia gens
Yezhoù komzet pe skrivet	latin
Yezh implijet dre skrid	latin
Micher	skrivagner, politiker Henroma, milour, politiker
Karg	tribune of the plebs, quaestor, praetor
Bet studier da	Antipater of Tyre
Strollad politikel	optimates
Patient of	Cleanthes
Statud sokial	nobl
Prantad	Late Roman Republic
Statud e wirioù aozer	Ar gwirioù aozer ne dalvezont ket ken
Member of Roman tribe	Papiria

Marcus Porcius Cato Uticensis, lesanvet Cato ar Yaouankañ pe Cato Uticensis (95–46 kent JK), a oa ur politikour roman hag en em lazhas.

E vuhez kemmañ

Gourvab e oa da g-Cato an Henañ. Yaouank e oa pa grogas da ziskouez un ene kadarn ha kalonek. Da bevarzek vloaz e voe kaset da balez an diktatour Sylla ha pa welas pennoù gwadek an harluidi heskinet e c'houlennas ur gougleze da zisammañ Roma, emezañ, diouzh an tirant. En 65 kent JK e voe dilennet da gestour ma sachas an evezh warnañ oc'h ensellout pizh dihelloù an Teñzor e deroù e amzervezh-kestour, hag o lakaat reizhañ ar fazioù niverus er c'hontoù dleet da lezober e ziagentidi.

En 63 kent JK, da vare irienn Catilina, ez eas a-du gant an diarbennoù dibleg erbedet gant Cicero. Disfiz en devoa diouzh Pompeius, hag enebiñ a reas kreñvañ ma c'hallas ouzh c'hoant Julius Caesar da gemer ar galloud, ma votas en -59 a-enep an disentez d'en lakaat e penn armeoù roman Galia e-pad pemp bloaz, o lavarout d'ar senedourien e krouent un tirant a-benn ar bloavezhioù da zont.

En -52, edo war ar renk evit bout konsul e -51, met daou gonsul a-du gant Pompeius eo a voe anvet.

E deroù ar brezel-diabarzh en -49 e voe gouarnour Sikilia, ha rediet e voe da dec'hel ac'hano gant harperien Caesar, renet gant Curion. Mont a reas a-du gant Pompeius, ha trec'hiñ a reas bagadoù Caesar e Dyrrachium. Pa glevas anv eus faezhadenn emgann Farsala, ha drouklazh Pompeius prestik goude, e vodas pezh a vane eus an arme republikan hag ez eas ganti da Afrika, ma edo Quintus Metellus Scipio, e penn un toullad soudarded, o prientiñ enebiñ ouzh Caesar. Pa voe faezhet Metellus Scipio en emgann Thapsus d'ar 6 a viz Ebrel 46, ne fellas ket da Gato « dreistvevañ d'ar frankiz » : en em dennañ a reas en Utica hag en em doullgofañ gant e gleze. A-raok reiñ an taol kleze, a lavarer, e lennas hag e prederias war ar Phédon, un divi ma ra Plato un displeg diwar-benn divarvelezh an ene. Troet e oa Cato gant kelennadurezh ar stoikourien a glote gant garvder e demz-spered.

Hervez Ploutarc'hos e oa istimet kaer gant Caesar, a c'hoantae pardoniñ dezhañ ha leuskel e vuhez gantañ, met re ziwezhat e tegouezhas en Utica ha pa glevas e oa marvet cato e lavaras : « ? »

Pobl Utica a reas ur bez dezhañ war an traezh ma oa un delwenn da Gato ivez en amzer Ploutarc'hos.

Ur verc'h en doa, Porcia, pried da Marcus Junius Brutus, unan eus muntrerien Julius Caesar.

Taolennoù kemmañ

Un toullad taolennoù zo bet savet diwar-benn e varv :

Le suicide de Caton, gant Giambattista Langetti a-raok 1676, Ca' Rezzonico, Venezia
La Mort de Caton d'Utique, gant François-André Vincent war-dro 1771-1775, Musée Fabre, Montpellier
La Mort de Caton d'Utique, gant Guillaume Guillon Lethière (1795).
Mort de Caton d'Utique, gant Josef Abel (1817).
La Mort de Caton d'Utique, gant Pierre-Narcisse Guérin, 1797, École nationale supérieure des beaux-arts, Pariz.
La Mort de Caton d'Utique, eoulivadur gant Jean-Paul Laurens en 1863. A zo miret er musée des Augustins de Toulouse.