Deiziadur republikan gall

deiziadur a voe savet en Dispac'h Gall

An Deiziadur republikan gall a oa un deiziadur a voe krouet hag implijet da vare an Dispac'h gall, goude staliadur ar republik e Bro-C'hall. Implijet e voe e-pad 12 vloaz, adalek dibenn 1793 betek 1805, hag e-pad 18 devezh gant Kumun Pariz e 1871.

Ur skouerenn eus an Deiziadur republikan, e mirdi istor Lausanne.

Ijinet e oa bet evit diverkañ ar roud eus ar gouelioù relijiel diouzh an deiziadur hag evit lakaat da dalvezout ar sistem dre zek, a oa bet lakaet da dalvezout evit ar muzulioù (metr, litr, lur gall...).

Gant an Deiziadur republikan gall e voe kemmet anv ar mizioù hag an devezhioù. Rannet e oa ar bloavezh etre daouzek miz, tregont devezh e pep hini, gant pemp pe c'hwec'h devezh ouzhpenn, anvet Sans-culottides, e dibenn ar bloavezh.
Pep miz oa rannet etre tregont devezh (teir gwezh dek). Anvet e oa an devezhioù-se gant anvioù savet diwar elfennoù latin : primidi, duodi, tridi, quartidi, quintidi, sextidi, septidi, octidi, nonidi, décadi. An dekvet devezh-se a oa lakaet evit derc'hel lec'h ar Sul. D'an devezh-se e ranke an holl diskuizhañ ha kemer perzh er c'hoarioù gourc'hemennet gant ar gouarnamant. Paouezet e voe d'ober gant an anvioù-se e 1802 (bloavezh X).

Bloavezhioù kemmañ

Kregiñ a rae ar bloavezh da gedez Gwengolo. Deiz kentañ ar bloaz e oa deiz kentañ miz "Mendem". Lakaet e voe niverennoù d'ar bloavezhioù, gant sifroù roman. An 22 a viz Gwengolo 1792 e voe deiz kentañ ar bloavezh I.
Paouezet e voe d'ober gant an deiziadur republikan-se d'ar 1añ a viz Genver 1806, da lavaret eo d'an deiz goude an 10 Nivôse An XIV.

Mizioù kemmañ

Gant ar barzh ha politikour gall Fabre d'Églantine (1750-1793) e voe ijinet anvioù nevez mizioù ar bloaz.
Setu o anvioù republikan, gant un displegadenn e brezhoneg (EK, war-lerc'h an anvioù a gaver er romant Emgann Kergidu).

Deizioù kemmañ

 
Deiziadur 1794, skeudennet gant Philbert-Louis Debucourt 1755-1832

Ne voe ket trawalc'h da Fabre d'Églantine avat ; evit pellaat muioc'h c'hoazh diouzh an Iliz ez ijinas erlerc'hiañ termenoù a denn d'ar gounezerezh ha d'ar maezioù ouzh anvioù ar sent a oa bet gouestlet pep devezh ar bloavezh dezho[2]. Calendrier rural, "deiziadur kouerel", a voe graet eus an deiziadur-se neuze.
Pep quintidi, da lavaret eo 5vet, 15vet ha 25vet devezh pep mizvezh, a oa gouestlet d'ul loen ; pep décadi, da lavaret eo 10vet, 20vet ha 30vet devezh pep mizvezh, a oa gouestlet d'ur benveg. Anvioù danvezioù a dalvez evit al labour-douar hag ar sevel-tiez a voe dibabet evit Nivôse, kentañ mizvezh ar goañv[3].

Setu amañ skouer degad kentañ miz Vendémiaire, da lavaret eo degad kentañ ar bloavezh republikan :

  • Primidi, "devezh kentañ", devezh ar rezin ;
  • Duodi, "eil devezh", safron ;
  • Tridi, "trede devezh", kistin ;
  • Quartidi, "pevare devezh", digounnar (Colchicum autumnale) ;
  • Quintidi, "pempvet devezh", marc'h ;
  • Sextidi, "c'hwec'hvet devezh", balzam ;
  • Septidi, "seizhvet devezh", karotez ;
  • Octidi, "eizhvet devezh", pasvoulouz (Amaranthus caudatus) ;
  • Nonidi, "navvet devezh', panez ;
  • Décadi, ""dekvet devezh", beol.

An deiziadur kouerel kemmañ

Setu amañ, renket dre rannamzerioù, Calendrier rural ar Republik, a grog dre ar 1 a viz Vendémiaire (diwar al latin vendemia, "mendem"), devezh ar rezin – an 22 a viz Gwengolo – hag a echu gant an 30 a viz Fructidor, da lavaret eo ar 16 a viz Gwengolo, devezh ar baner.

  • Kemm-digemm eo ar c'henglotadur etre an deiziadur-se hag an deiziadur gregorian a implijomp ; bez' e c'hall devezh kentañ ur miz "republikan" bezañ etre an 18 hag an 22 eus ur miz gregorian, diouzh ar bloaz – ur c'heitad eo ar c'henglotadur a roomp amañ eta.
  • Gant al livour Louis Lafitte (1770-1828) e voe aozet ar skeudennoù, a voe engravet gant Salvatore Tresca (1750-1845) etre 1797 ha 1798.

Diskar-amzer kemmañ

 
Vendémiaire

22 a viz Gwengolo – 21 a viz Here
1 22 MEU Raisin
2 23 MEU Safran
3 24 MEU Châtaigne
4 25 MEU Colchique
5 26 MEU Cheval
6 27 MEU Balsamine
7 28 MEU Carotte
8 29 MEU Amaranthe
9 30 MEU Panais
10 01 HER Cuve
11 02 HER Pomme de terre
12 03 HER Immortelle
13 04 HER Potiron
14 05 HER Réséda
15 06 HER Âne
16 07 HER Belle-de-nuit
17 08 HER Citrouille
18 09 HER Sarrasin
19 10 HER Tournesol
20 11 HER Pressoir
21 12 HER Chanvre
22 13 HER Pêche
23 14 HER Navet
24 15 HER Amaryllis
25 16 HER Bœuf
26 17 HER Aubergine
27 18 HER Piment
28 19 HER Tomate
29 20 HER Orge
30 21 HER Tonneau
 
Brumaire

22 a viz Here – 20 a viz Du
1 22 HER Pomme
2 23 HER Céleri
3 24 HER Poire
4 25 HER Betterave
5 26 HER Oie
6 27 HER Héliotrope
7 28 HER Figue
8 29 HER Scorsonère
9 30 HER Alisier
10 31 HER Charrue
11 01 DU Salsifis
12 02 DU Mâcre
13 03 DU Topinambour
14 04 DU Endive
15 05 DU Dindon
16 06 DU Chervis
17 07 DU Cresson
18 08 DU Dentelaire
19 09 DU Grenade
20 10 DU Herse
21 11 DU Bacchante
22 12 DU Azerole
23 13 DU Garance
24 14 DU Orange
25 15 DU Faisan
26 16 DU Pistache
27 17 DU Macjonc
28 18 DU Coing
29 19 DU Cormier
30 20 DU Rouleau
 
Frimaire

21 a viz Du – 20 a viz Kerzu
1 21 DU Raiponce
2 22 DU Turneps
3 23 DU Chicorée
4 24 DU Nèfle
5 25 DU Cochon
6 26 DU Mâche
7 27 DU Chou-fleur
8 28 DU Miel
9 29 DU Genièvre
10 30 DU Pioche
11 01 KER Cire
12 02 KER Raifort
13 03 KER Cèdre
14 04 KER Sapin
15 05 KER Chevreuil
16 06 KER Ajonc
17 07 KER Cyprès
18 08 KER Lierre
19 09 KER Sabine
20 10 KER Hoyau
21 11 KER Érable à sucre
22 12 KER Bruyère
23 13 KER Roseau
24 14 KER Oseille
25 15 KER Grillon
26 16 KER Pignon
27 17 KER Liège
28 18 KER Truffe
29 19 KER Olive
30 20 KER Pelle

Goañv kemmañ

 
Nivôse

21 a viz Kerzu – 19 a viz Genver
1 21 KER Tourbe
2 22 KER Houille
3 23 KER Bitume
4 24 KER Soufre
5 25 KER Chien
6 26 KER Lave
7 27 KER Terre végétale
8 28 KER Fumier
9 29 KER Salpêtre
10 30 KER Fléau
11 31 KER Granit
12 01 GEN Argile
13 02 GEN Ardoise
14 03 GEN Grès
15 04 GEN Lapin
16 05 GEN Silex
17 06 GEN Marne
18 07 GEN Pierre à chaux
19 08 GEN Marbre
20 09 GEN Van
21 10 GEN Pierre à plâtre
22 11 GEN Sel
23 12 GEN Fer
24 13 GEN Cuivre
25 14 GEN Chat
26 15 GEN Étain
27 16 GEN Piment
28 17 GEN Plomb
29 18 GEN Mercure
30 19 GEN Crible
 
Pluviôse

20 a viz Genver – 18 a viz C'hwevrer
1 20 GEN Lauréole
2 21 GEN Mousse
3 22 GEN Fragon
4 23 GEN Perce-neige
5 24 GEN Taureau
6 25 GEN Laurier-thym
7 26 GEN Amadouvier
8 27 GEN Mézéréon
9 28 GEN Peuplier
10 29 GEN Coignée
11 30 GEN Ellébore
12 31 GEN Brocoli
13 01 C'HW Laurier
14 02 C'HW Avelinier
15 03 C'HW Vache
16 04 C'HW Buis
17 05 C'HW Lichen
18 06 C'HW If
19 07 C'HW Pulmonaire
20 08 C'HW Serpette
21 09 C'HW Thlaspi
22 10 C'HW Thimelé
23 11 C'HW Chiendent
24 12 C'HW Trainasse
25 13 C'HW Lièvre
26 14 C'HW Guède
27 15 C'HW Noisetier
28 16 C'HW Cyclamen
29 17 C'HW Chélidoine
30 18 C'HW Traîneau
 
Ventôse

19 a viz C'hwevrer – 20 a viz Meurzh
1 19 C'HW Tussilage
2 20 C'HW Cornouiller
3 21 C'HW Violier
4 22 C'HW Troène
5 23 C'HW Bouc
6 24 C'HW Asaret
7 25 C'HW Alaterne
8 26 C'HW Violette
9 27 C'HW Marceau
10 28 C'HW Bêche
11 01 MEU Narcisse
12 02 MEU Orme
13 03 MEU Fumeterre
14 04 MEU Vélar
15 05 MEU Chèvre
16 06 MEU Épinard
17 07 MEU Doronic
18 08 MEU Mouron
19 09 MEU Cerfeuil
20 10 MEU Cordeau
21 11 MEU Mandragore
22 12 MEU Persil
23 13 MEU Cochléaria
24 14 MEU Pâquerette
25 15 MEU Thon
26 16 MEU Pissenlit
27 17 MEU Sylvie
28 18 MEU Capillaire
29 19 MEU Frêne
30 20 MEU Plantoir

Nevez-amzer kemmañ

 
Germinal

21 a viz Meurzh – 19 a viz Ebrel
1 21 MEU Primevère
2 22 MEU Platane
3 23 MEU Asperge
4 24 MEU Tulipe
5 25 MEU Poule
6 26 MEU Bette
7 27 MEU Bouleau
8 28 MEU Jonquille
9 29 MEU Aulne
10 30 MEU Couvoir
11 31 MEU Pervenche
12 01 EBR Charme
13 02 EBR Morille
14 03 EBR Hêtre
15 04 EBR Abeille
16 05 EBR Laitue
17 06 EBR Mélèze
18 07 EBR Ciguë
19 08 EBR Radis
20 09 EBR Ruche
21 10 EBR Grainier
22 11 EBR Romaine
23 12 EBR Marronnier
24 13 EBR Roquette
25 14 EBR Pigeon
26 15 EBR Lilas
27 16 EBR Anémone
28 17 EBR Pensée
29 18 EBR Myrtille
30 19 EBR Greffoir
 
Floréal

20 a viz Ebrel – 19 a viz Mae
1 20 EBR Rose
2 21 EBR Chêne
3 22 EBR Fougère
4 23 EBR Aubépine
5 24 EBR Rossignol
6 25 EBR Ancolie
7 26 EBR Muguet
8 27 EBR Champignon
9 28 EBR Hyacinthe
10 29 EBR Râteau
11 30 EBR Rhubarbe
12 01 MAE Sainfoin
13 02 MAE Bâton d'or
14 03 MAE Chamerisier
15 04 MAE Ver à soie
16 05 MAE Consoude
17 06 MAE Pimprenelle
18 07 MAE Corbeille d'or
19 08 MAE Arroche
20 09 MAE Sarcloir
21 10 MAE Statice
22 11 MAE Fritillaire
23 12 MAE Bourrache
24 13 MAE Valériane
25 14 MAE Carpe
26 15 MAE Fusain
27 16 MAE Civette
28 17 MAE Buglosse
29 18 MAE Sénevé
30 19 MAE Houlette
 
Prairial

20 a viz Mae – 18 a viz Mezheven
1 20 MAE Luzerne
2 21 MAE Hémérocalle
3 22 MAE Trèfle
4 23 MAE Angélique
5 24 MAE Canard
6 25 MAE Mélisse
7 26 MAE Fromental
8 27 MAE Martagon
9 28 MAE Serpolet
10 29 MAE Faux
11 30 MAE Fraise
12 31 MAE Bétoine
13 01 MEZ Pois
14 02 MEZ Acacia
15 03 MEZ Caille
16 04 MEZ Œillet
17 05 MEZ Sureau
18 06 MEZ Pavot
19 07 MEZ Tilleul
20 08 MEZ Fourche
21 09 MEZ Barbeau
22 10 MEZ Camomille
23 11 MEZ Chèvrefeuille
24 12 MEZ Caille-lait
25 13 MEZ Tanche
26 14 MEZ Jasmin
27 15 MEZ Verveine
28 16 MEZ Thym
29 17 MEZ Pivoine
30 18 MEZ Chariot

Hañv kemmañ

 
Messidor

19 a viz Mezheven – 18 a viz Gouere
1 19 MEZ Seigle
2 20 MEZ Avoine
3 21 MEZ Oignon
4 22 MEZ Véronique
5 23 MEZ Mulet
6 24 MEZ Romarin
7 25 MEZ Concombre
8 26 MEZ Échalote
9 27 MEZ Absinthe
10 28 MEZ Faucille
11 29 MEZ Coriandre
12 30 MEZ Artichaut
13 01 GOU Girofle
14 02 GOU Lavande
15 03 GOU Chamois
16 04 GOU Tabac
17 05 GOU Groseille
18 06 GOU Gesse
19 07 GOU Cerise
20 08 GOU Parc
21 09 GOU Menthe
22 10 GOU Cumin
23 11 GOU Haricot
24 12 GOU Orcanète
25 13 GOU Pintade
26 14 GOU Sauge
27 15 GOU Ail
28 16 GOU Vesce
29 17 GOU Blé
30 18 GOU Chalémie
 
Thermidor

19 a viz Gouere – 17 a viz Eost
1 19 GOU Épeautre
2 20 GOU Bouillon blanc
3 21 GOU Melon
4 22 GOU Ivraie
5 23 GOU Bélier
6 24 GOU Prêle
7 25 GOU Armoise
8 26 GOU Carthame
9 27 GOU Mûre
10 28 GOU Arrosoir
11 29 GOU Panic
12 30 GOU Salicorne
13 31 GOU Abricot
14 01 EOS Basilic
15 02 EOS Brebis
16 03 EOS Guimauve
17 04 EOS Lin
18 05 EOS Amande
19 06 EOS Gentiane
20 07 EOS Écluse
21 08 EOS Carline
22 09 EOS Câprier
23 10 EOS Lentille
24 11 EOS Aunée
25 12 EOS Loutre
26 13 EOS Myrte
27 14 EOS Colza
28 15 EOS Lupin
29 16 EOS Coton
30 17 EOS Moulin
 
Fructidor

18 a viz Eost – 16 a viz Gwengolo
1 18 EOS Prune
2 19 EOS Millet
3 20 EOS Lycoperdon
4 21 EOS Escourgeon
5 22 EOS Saumon
6 23 EOS Tubéreuse
7 24 EOS Sucrion
8 25 EOS Apocyn
9 26 EOS Réglisse
10 27 EOS Échelle
11 28 EOS Pastèque
12 29 EOS Fenouil
13 30 EOS Épine-vinette
14 31 EOS Noix
15 01 GWE Truite
16 02 GWE Citron
17 03 GWE Cardère
18 04 GWE Nerprun
19 05 GWE Tagette
20 06 GWE Hotte
21 07 GWE Églantier
22 08 GWE Noisette
23 09 GWE Houblon
24 10 GWE Sorgho
25 11 GWE Écrevisse
26 12 GWE Bigarade
27 13 GWE Verge d'or
28 14 GWE Maïs
29 15 GWE Marron
30 16 GWE Panier

Daveoù kemmañ

Notennoù kemmañ

  1. Anvet Fervidor ivez en un nebeud skridoù ; gwelit Geneablog, ma kaver ar ger bet skrivet e 1793.
  2. Fabre d'Églantine, Rapport fait à la Convention nationale, dans la séance du 3 du second mois de le seconde année de la République Française (fr)
  3. Édouard Terwecoren (1870), Collection de Précis Historiques, Google Books.