Den Neandertal

(Adkaset eus Den Neanderthal)
Den Neandertal

Klopenn kavet er Chapelle-aux-Saints (Bro-C'hall)


Aet da get

Rummatadur filogenetek
Riezad : Animalia
Skourrad : Chordata
Kevrennad : Mammalia
Urzhad : Primates
Kerentiad : Hominidae
Iskerentiad : Homininae
Genad : Homo
Anv skiantel
Homo neanderthalensis
King, 1864
D'ar vevoniezh

e tenn ar pennad-mañ.


Den Neandertal (Homo neanderthalensis diouzh e anv skiantel) zo ur spesad, aet da get hiziv, eus ar genad Homo.

Spesad pe isspesad? kemmañ

E-pad pell ez eus bet soñjet gant ul lod mat ag ar henzenonourion e oa Den Neanderthal un isspesad ag ar spesad Homo sapiens. Setu ma veze anvet pe Homo sapiens neanderthalensis gant ar re-mañ diwezhañ, pe Homo Neanderthalensis nemetken gant ar re a soñje dezhe e oa ur spesad distag diouzh Homo sapiens. Hiriv-an-deiz e vez lakaet da spesad gant al lodenn vrasañ ag an henzenonourion.

An dizoloadennoù kentañ kemmañ

Aspadennoù kentañ tud Neandertal a voe dizoloet e 1830 e Belgia (karrekaennoù ur bugel 2 vloaz) gant Philippe-Charles Schmerling[1] hag e 1848 e Jibraltar hep desachañ evezh ar skiantourien.

E 1856 e voe dizoloet karrekaennoù tud Neandertal (un tamm eus ur c'hlopenn hag eskern eus an izili traoñ) e Neandertal, un draoñienn e-kichen Düsseldorf. Un oad a 100.000 bloaz a voe lakaet d'an aspadennoù-se.

Deskrivadenn kemmañ

Ur c'hlopenn bras en doa gant un tal war steuziañ, izel, hag un torus tev a-us da doulloù an daoulagad, ha tost elgezh ebet. Anavout a reer anezhañ a-drugarez d'ar relegoù karrekaet dizoloet e Saccopastore, er Groc'h Guattari war ar Monte Circeo (Italia), e Gibraltar e Su Bro-Spagn, e la Chapelle-aux-Saints, La Ferrassie, La Quina (Bro-C'hall), e Spy (Belgia) hag evel just e Neandertal (Alamagn).

Emzalc'h kemmañ

An deskrivadurioù kentañ o doa graet eus Homo neanderthalensis ur spesad garv, rust ha dispered. An dizoloadennoù niverus zo bet graet da c'houde a ziskouez ur skeudenn disheñvel-kenañ anezhañ hiziv an deiz. Anadiñ a ra d'ar mare-se roudoù kentañ un emzalc'h modern a ziskouez e tremener eus ar marmouzien d'ur spesad tostoc'h d'an Homo sapiens. Koulskoude ne zeu prouennoù an emzalc'h-se da vezañ stank nemet e-pad an oadvezh da-heul.

Bezioù eus Henoadvezh krenn ar maen e lec'hioù evel Krapina, e Kroatia (war-dro 130 000 kent JK) ha Qafzeh, en Israel (war-dro 100 000 kent JK) o deus lakaet un nebeud antropologourien hag arkeologourien, evel Philip Lieberman, da grediñ o doa sevenadurioù Henoadvezh krenn ar maen un ideologiezh relijius o tiorren hag e kredent e meiziadoù evel ur vuhez goude ar marv. Klaskerien all avat a soñj e oa beziet ar c'horfoù evit abegoù bedel[2],[3]. Diouzh kavadennoù graet nevez zo e lec'hioù annezet gant Homo heidelbergensis en Atapuerca e c'hallfe bezañ kroget ar c'hiz da veziañ ar re all a-ratozh kalz abretoc'h, e-doug Henoadvezh koshañ ar maen met n'eo ket degemeret ar c'helennadur-se gant ar pep brasañ eus kumuniezh ar skiantourien. Roudoù troc'hoù kavet war eskern Neanderthal e lec'hioù disheñvel evel Combe-Grenal hag Abri Moula e Bro-C'hall a c'hallfe talvezout e vije bet tennet kig ha benvegennoù ar c'horfoù diouzh an eskern gant Neandertal, evit abegoù relijius marteze evel e sevenadurioù all a-vremañ.

Ar c'hentañ prouenn anat eus bezañs un arz e-pad Henoadvezh ar maen a zeu eus annezioù eus Henoadvezh krenn ar maen evel Blombos Cave dindan stumm troioù-brec'h[4], perlez[5], oberennoù arzel e maen[6], liv melendu implijet da livañ ar c'horfoù, evit lidoù marteze[7],[8]. Koulskoude e c'hallfe bezañ bet savet skouerioù arz abred evel gwener Tan-Tan hag an tresadennoù kavet war eskern olifant e Bilzingsleben en Alamagn gant implijerien binviji Akeulean evel Homo erectus a-raok deroù Henoadvezh krenn ar maen[9] Ar fed da dapout pesked bras ha da chaseal jiboezoù bras gant binviji arbennikaet a ziskouez e kreske ar c'henlabour e-barzh strolladoù bras hag e tiorroe un aozadur sokial kempleshoc'h[10].

Ouzhpenn anatadur perzhioù sevenadurel diorroet, evel ar relijion hag an arz, e krog ar c'henwerzh etre strolladoù pell-kenañ an eil re diouzh ar re all da bourchas traoù ral evel an okr a veze implijet alies evit al lidoù ar relijion[11],[12] ha danvezioù krai ken abred ha 120 000 bloaz zo[7],[13] Ar c'henwerzh etre strolladoù a c'hallfe bezañ kroget ken abred hag Henoadvezh krenn ar maen[14].

Teknologiezh kemmañ

Anadiñ a ra e-pad an oadvezh-se un hollad perzhioù sevenadurel nevez. Implij ar binviji eilaozet a ya war gresk betek bezañ implijet gant an holl, hag a zeu da vezañ kalz liesseurtoc'h (raskerezioù, ha kement zo...). Savet e oa ar binviji-se diwar skolp tennet diouzh bloc'hoù maen prientet, anvet nucleus. Unan eus an hentennoù da dennañ skolpoù, addizoloet adalek an XIXvet kantved hag anavezet mat a-walc'h, zo an hentenn Levallois. Sevenadur ar Vouster eo sevenadur pennañ ar prantad en Europa.

Homo neanderthalensis ha genom an Europeaned kemmañ

A-drugarez d'ur studiadenn eus 2010 (Neanderthal genome project) e ouier bremañ ez eus bet un hironerezh darnel etre Homo sapiens ha Homo neanderthalensis etre 50 000 ha 100 000 bloaz zo er Reter-Nesañ. Setu m'o deus an Europeaned etre 1 ha 4% ag o genom o tont eus Homo neanderthalensis.

Notennoù kemmañ

  1. D'ar mare-se n'halled ket disheñvelaat ar c'hlopenn a oa bet kavet diouzh klopenn un den modern dre ma oa re yaouank hag e tammoù. N'eo nemet e 1936 ma voe kadarnaet e oa kaoz eus un den Neandertal. Hommes fossiles vrais et faux. L'essor de la paléoanthropologie européenne au milieu du XIXe siècle gant J.-J. Hublin
  2. Evolving in their graves: early burials hold clues to human origins - research of burial rituals of Neanderthals
  3. Uniquely Human , Phillip Lieberman, ISBN 0-674-92183-6, Harvard University Press, Cambridge, Mass, 1991.
  4. Cave yields earliest jewellery, Jonathan Amos, BBC News
  5. "Oldest Jewelry? "Beads" Discovered in African Cave", National Geographic News, Hillary Mayell
  6. Blombos Cave art, Sean Henahan, Science news
  7. 7,0 ha7,1 Anthropology, Miller Barbra, Bernard Wood, Andrew Balansky, Julio Mercader, Melissa Panger, Allyn and Bacon, Boston Massachusetts, 2006, ISBN 0-205-32024-4, p 768
  8. Sean Henahan, Science news
  9. "Human Evolution," Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2007© 1997–2007 Microsoft Corporation. pep gwir miret strizh. gant Richard B. Potts, B.A., Ph.D. 2009-11-01.
  10. Anthropology, Miller, 2006
  11. "Blombos Cave art", Sean Henahan, Science News
  12. Felipe Fernandez Armesto, Ideas that changed the world, New-york, 2003, p 400 [1]
  13. "When Did "Modern" Behavior Emerge in Humans?", National Geographic News, Hillary Mayell
  14. Ibidem

Levrlennadur kemmañ

  • ARSUAGA Juan Luis, Le collier de Néandertal — Nos ancêtres à l'ère glaciaire, Odile Jacob, 2004, 365 p., ISBN : 978-2-7381-1422-8
  • BRUNET Michel, D'Abel à Toumaï — Nomade, chercheur d'os, Odile Jacob, 2006, 253 f., ISBN : 978-2-7381-1738-0
  • BRUNETMichel, Origine et histoire des hominidés, Fayard, 2008, 51 b., ISBN : 978-2-213-63818-8
  • VANDERMEERSCH Bernard & HUBLIN Jean-Jacques & DUTOUR Olivier, Objets et méthodes en paléoanthropologie, Comité des travaux historiques et scientifiques (CTHS), 2005, 451 b., ISBN : 978-2-7355-0574-6