Wikipedia

Big Bang : diforc'h etre ar stummoù

Merdeiñ etreoberiat en istor
← Kemm kentKemm nevesoc'h →
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
GweletWikitestenn
Luckas-bot (kaozeal | degasadennoù)
86 404 c'hemm
D r2.7.1) (Robot ouzhpennet: en:Big Bang
x
Linenn 1:
[[restr:Universe expansion2.png|thumb|Diouzh todamkan thear Big Bang model, thean [[universehollved]] expandeden fromem anledas extremelygoude densebezañ andbet hoten stateur andstad continuestomm-kenañ toha expandfetis-kenañ todayhag e kendalc'h da astenn hiziv an deiz. AGallout commona analogyrafer explainslâret thatemañ an [[spaceegor]] itself ise-unan expanding,oc'h carryingen em ledañ hag e kas ar [[galaxyGalaksienn|galaxiesgalaksiennoù]] withgantañ it,evel likerezin raisinsen inur a rising loafgouign ofe breadgo. TheSkeudennaouet graphiceo scheme above isbet an artist'sargerzh-se conceptgant illustratingun thearzour expansiono oftiskouez aul portionlodenn ofeus aun flathollved universeplaen.]]
 
Damkan ar '''Big Bang''' eo anv ar pennañ damkan<ref>{{cite web|last=Wollack|first=Edward J.|title=Cosmology: The Study of the Universe|url=http://map.gsfc.nasa.gov/universe/|work=Universe 101: Big Bang Theory|publisher=[[NASA]]|accessdate=27 April 2011|date=10 December 2010}}</ref>kosmologek skiantel a zispleg diorrodigezh an [[hollved]] abaoe an deroù. Hervez damkan ar Big Bang, er penn kentañ, an hollved a oa en ur stad tomm-kenañ ha fetis-kenañ hag en em lede buan. Abalamour d'ar c'hresk ha d'an emled-se e kroget an hollved da yenaat ha deuet da dizhout ar stad a-vremañ. Kenderc(kenderc'hel a ra an hollved d'en em ledañ atava-hend-all). Diouzh ar muzulioù gwellañ a c'haller kaout, stadStad orin an hollved a oa anezhañ war-dro 13,7 miliard bloavezhioù zo, diouzh ar muzulioù gwellañ a c'haller kaout<ref>
Komatsu E. ''et al.'' 2009, "Five-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe Observations: Cosmological Interpretation", [[Astrophysical Journal Supplement]], levrenn 180, Nnn 2, p 330</ref><ref>
Menegoni E.''et al.'', 2009, "New constraints on variations of the fine structure constant from CMB anisotropies", ''[[Physical Review D]]'', levrenn 80, Nnn 8, p 087302</ref> ha sellet e vez ouzh an deiziad-se alies evel ar mare ma c'hoarvezas ar Big Bang.<ref>
Linenn 10:
Wright E.L., 9 a viz Mae 2009, [http://www.astro.ucla.edu/~wright/cosmology_faq.html#BBevidence What is the evidence for the Big Bang?], Frequently Asked Questions in Cosmology, [[UCLA]], Division of Astronomy and Astrophysics</ref>
 
[[Georges Lemaître]] a ginnigas ar pezh a zeuas da vezañ anavezet evel damkan ar Big Bang diwar-benn orin an hollved. Envel a rae anezhañ "[[martezead]] an [[atom]] kentañ". Diazezet eo framm ar patrom war [[relativelezh hollek]] [[Albert Einstein]] ha war martezadennoù eeunaat (homogenegezh hag [[isotropiezh]] an egor). Savet e oa bet ar c'hevatalennoù diskoulmus gant [[Alexander Friedmann]]. E 1929, [[Edwin Hubble]] a zizoloas emañ lod eus an [[nivlennad]]où (anvet galaksiennoù hiziv) er-maez eus [[Hent Sant-Jakez]] ha ma pellaont diouzhimp gant un tizh zo kenfeurel ouzh o fellder diouzhimp — ur c'heal damveneget da gentañ gant Lemaître e 1927.<ref name="hubble">
<!--
[[Georges Lemaître]] proposed what became known as the Big Bang theory of the origin of the universe, he called it his "[[hypothesis]] of the primeval [[atom]]". The framework for the model relies on [[Albert Einstein]]'s [[general relativity]] and on simplifying assumptions (such as [[homogeneity (physics)#Translation invariance|homogeneity]] and [[isotropy]] of space). The governing equations had been formulated by [[Alexander Friedmann]]. In 1929, [[Edwin Hubble]] discovered that the distances to far away [[galaxy|galaxies]] were generally [[proportionality (mathematics)|proportional]] to their [[redshift]]s—an idea originally suggested by Lemaître in 1927. Hubble's observation was taken to indicate that all very distant galaxies and clusters have an apparent velocity directly away from our vantage point: the farther away, the higher the apparent velocity.<ref name="hubble">
{{cite journal
|last=Hubble |first=E.
Linenn 26 ⟶ 25:
}}</ref>
 
Ma kresk an hed etre ar strolladoù galaksiennoù hiziv, dleet eo dezhe bezañ bet tostoc'h an eil diouzh ar re all gwezhall.
If the distance between galaxy clusters is increasing today, everything must have been closer together in the past. This idea has been considered in detail back in time to extreme [[density|densities]] and [[temperature]]s,<ref>
Studiet e oa pizh an argerzh-se adalek ar penn kentañ ma oa uhel-kenañ ar fetisted hag ar wrez<ref>
{{cite web
|last=Gibson |first=C.H.
Linenn 47:
|class=astro-ph
|eprint=astro-ph/0501416
}}</ref> ha [[buaner rannigoù|buanerezioù rannigoù]] bras zo bet savet d'ober taolioù-arnod ha da arnodiñ hevelep amveziadoù. Kadarnaet o deus an damkan skiantel met ar buanerezioù-se zo bevennet o barregezh d'ober enklaskoù diwar-benn un hevelep amveziad energiezh uhel. Evel ma chom nebeut a destenioù eus penn kentañ an emled, ne c'hall ket damkan ar Big Bang reiñ un displegadenn eus ar stad orin-se. ''Deskrivañ'' ha ''displegañ''a ra kentoc'h emdroadur an hollved dre vras abaoe ar mare-se.
}}</ref> and large [[particle accelerator]]s have been built to experiment on and test such conditions, resulting in significant confirmation of the [[scientific theory|theory]], but these accelerators have limited capabilities to probe into such [[high-energy physics|high energy regimes]]. Without any evidence associated with the earliest instant of the expansion, the Big Bang theory ''cannot'' and ''does not'' provide any explanation for such an initial condition; rather, it ''describes'' and ''explains'' the general evolution of the universe since that instant. The observed abundances of the light elements throughout the cosmos closely match the calculated predictions for the formation of these elements from nuclear processes in the rapidly expanding and cooling first minutes of the universe, as logically and quantitatively detailed according to [[Big Bang nucleosynthesis]].
Puilhded an elfennoù gouloù dre ar [[kosmos|c'hosmos]] a glot pizh gant ar pezh a oa jedet diwar-benn stummadur an elfennoù-se diwar an argerzhoù nukleel a c'hoarvezas e minutoù kentañ an hollved pa yae buan war yenaat ha war vrasaat<!--, evel ma oa as logically and quantitatively detailed diouzh [[kevanaoz nukleel ar Big Bang]].-->
 
[[Fred Hoyle]] isan creditedhini withen coiningdoa thesavet an termanv ''Big Bang'' during ae 1949 radioe-pad broadcastun abadenn skingomz. ItLod isa popularlylavar reportede thatoa a-du Hoyle, whogant damkan favoredkosmologel an alternativehollved "[[steadydigemm, statehag universe|steadye state]]"felle cosmologicaldezhañ model,bezañ intendeddisprizus thisoc'h toober begant pejorative,an butanv-se, Hoyle explicitlyavat denieden thisdeus andnac'het saidan itdra-se washag en deus lavaret e oa just aur strikingskeudenn imagesebezus meanta-benn tosklaeraat highlightar thec'hemm differencea betweenoa theetre an twodaou modelszamkan.<ref>
{{cite web
|date=22 August 2001
Linenn 72 ⟶ 73:
|publisher=[[Aurum Press]]
|isbn=
}}</ref> Diwezhatoc'h en doe Hoyle ur roll a-bouez er strivoù da gompren [[kevanaoz nukleel ar stered]], an argerzh nukleeel ma oa savet elfennoù pounneroc'h diwar elfennoù skañv. Goude dizoloadenn an [[deun kosmologek dispis]] e 1964, ha dreist-holl pa oa dizoloet e klote e spektr (da lâret eo, ar c'hementad skinad muzuliet da bep hirder-gwagenn) gant hini skinad termek ur [[korf du|c'horf du]], e oa kendrec'het ar pep brasañ eus ar skiantourien gant ar brouenn-se e o c'hoarvezet darvoudoù heñvel pe heñveloc'h ouzh ar re kinniget e damkan ar Big Bang.
}}</ref> Hoyle later helped considerably in the effort to understand [[stellar nucleosynthesis]], the nuclear pathway for building certain heavier elements from lighter ones. After the discovery of the [[cosmic microwave background radiation]] in 1964, and especially when its spectrum (i.e., the amount of radiation measured at each wavelength) was found to match that of [[thermal radiation]] from a [[black body]], most scientists were fairly convinced by the evidence that some version of the Big Bang scenario must have occurred.
 
==Liammoù diavaez==
* [http://www.scientificblogging.com/hammock_physicist/big_bang_big_bewilderment Big bang model with animated graphics]
* [http://www.talkorigins.org/faqs/astronomy/bigbang.html EvidenceProuennoù foreus ar the Big Bang]
* Dossier Sagascience du [[Centre national de la recherche scientifique|CNRS]] : [http://www.cnrs.fr/cw/dossiers/dosbig/ Big bang]
* [http://www.canal-u.tv/canalu/content/view/full/103426 Vidéofilm-conférenceprezegenn] surdiwar-benn le thème :ar « Le Big Bang » (intervention degant [[Marc Lachièze-Rey]])
* {{en}} [http://www.astro.ucla.edu/~wright/cosmolog.htm Ned Wright’s Cosmology Tutorial], initiationdizoleiñ àar la cosmologiegosmolpgiezh, surwar lelec'hienn vicherel site professionnel d’[[Edward L. Wright]]. IlUl liamm existeda unlenn lienar versmemes unetra versione françaisegalleg.
* {{fr}}[http://luth2.obspm.fr/~luminet/Books/FL.html PrésentationKinnig deal l’ouvragelevr '' L’invention du big bang ''] par son auteurgant [[Jean-Pierre Luminet]]
* {{fr}} Texte de l'explication deTestenn ladisplegadenn théoriedamkan duar Big Bang, [http://sites.radiofrance.fr/franceinter/em/lateteaucarre/index.php?id=86421 ''Le Big Bang en trois minutes''] pargant Christophe Galfard, led'an 23 octobrea viz Here 2009▼
* [[Portail:Cosmologie/Sites grand public sur la cosmologie|Sites grand public sur la cosmologie]]
▲* {{fr}} Texte de l'explication de la théorie du Big Bang, [http://sites.radiofrance.fr/franceinter/em/lateteaucarre/index.php?id=86421 ''Le Big Bang en trois minutes''] par Christophe Galfard, le 23 octobre 2009
-->
 
==Notennoù==
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/wiki/Big_Bang »