Teiresias : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
D r2.5.2) (Robot ouzhpennet: id:Teiresias |
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
Linenn 1:
[[Skeudenn:Johann Heinrich Füssli 063.jpg|thumb|right|
'''Tiresias''' (
▲'''Tiresias''' ( a zo Τειρεσίας / ''Teiresías'' e [[gregach]]) a oa un [[diouganer]] [[dall]] eus [[Tebai]] hervez mojennoù [[Hellaz]] kozh. Mab e oa da [[Everos]], a oa mab d'ar [[Spartoi|Spart]] [[Oudaios]], ha d'an [[nimfenn]] [[C'hariklo]]. Teir merc'h en doa: [[Manto, merc'h Tiresias|Manto]], [[Galantis|Historis]] ha [[Dafne, merc'h Tiresias|Dafne]]. <br />
== Orin an donezon ==
Tiresias ne oa ket ganet diouganer anezhañ, na dall kennebeut. An doueed zo kaoz, met meur a vojenn
=== Kouronkadenn Atena ===
Hervez stumm [[
Pendeogwir e oa mamm Tiresias, an [[nimfenn]] [[C'hariklo]],
Atena a roas dezhañ ivez ur vuhez hiroc'h evit ar re all hag ar gallout da viret e zonezonoù en ifernioù.
Kavout a reer ar stumm-se eus ar vojenn ivez e skridoù [[Kallimac'hos Kirene]]<ref>
(Meulgan V, ''Evit kouronkadenn Pallas'', 120-130</ref> hag en hini [[Nonnos Panopolis]]<ref>''[[Les Dionysiaques]]'', V, 337)</ref>.
=== Treuzfurmadur Tiresias ===
Dont a ra eil stumm mojenn Tiresias eus [[Ovidius]]. Pa oa Tiresias o pourmen er c'hoadoù e tirenkas gant e vazh div naer oc'h en em barañ. Kerkent e oa treuzfurmet e maouez. Tiresias a zalc'has ar stumm-se e-pad seizh vloaz. An eizhvet bloavezh avat e welas ar memes naeron oc'h en em barañ. « Mard eo bras a-walc'h ho kalloud pa vezit gloazet, emezañ, da cheñch naoutur hoc'h enebour ez an da skeiñ ganeoc'h un eil gwezh. »<ref>[[Ovidius]] ''[[Metamorfozoù|Metamorphoses]]'', III, 316-338</ref>. Hag evel-se e teuas Tiresias da vezañ ur gwaz adarre.
Pa lavaras [[Zeus]] e kemere ar maouezed muioc'h a blijadur evit ar wazed pa vezent o c'hoari daou ha pa zalc'has e bried [[Hera]] ar c'hontrol, an doueed a c'houlennas ali Tiresias a oa bet hag ur vaouez hag ur gwaz. Tiresias a yeas a-du gant Zeus. Hera, « brouezet muioc'h evit na zeree diwar-benn un danvez ken skañv all, a gondaonas daoulagad he barner da'n deñvalijenn da viken »<ref>''Metamorphoses'', III, 316-338</ref>. Zeus ne c'halle ket mont a-enep diviz Hera, met da gempouezañ dallentez Tiresias e kinnigas dezhañ an donezon da welet an amzer da zont hag ur vuhez hir keit ha seizh remziad tud.
Hervez ''Biblioteke'' ar [[Pseudo-Apollodoros]] e tanevell [[Hesiodos]] un istor heñvel en e oberenn.
=== Ar plac'h yaouank hag Apollon ===
Pa oa plac'h yaouank e dedenas [[Apollon]], hag an doue, en eskemm eus he c'harantez, a gelennas ar sonerezh dezhi. Koulskoude, ur wezh deuet en oad, Tiresias a roas e sac'h da Apollon. Treuzfurmet e oa neuze e gwaz gant an doue a-benn ma veve d'he zro galloud an doue [[Eros]].
Aadalek ar c'hentañ treuzfurmadur-se ha goude bezañ bet tredeogez an tabut a oa savet etre Zeus hag Hera diwar-benn ar blijadur bevet gant ar wazed hag ar maouezed, Tiresias ne dremenas ket nebeutocc'h evit c'hwec'h gwezh eus ur reizh d'egile.
== E vuhez ==
=== Diouganoù graet evit Herakles ===
Liammet eo Tiresias gant [[Beotia]], ha gant savidigezh Tebai m'en dije tremenet ar pep brasañ eus e vuhez. [[Paosanias (douaroniour)|Paosanias]] en deus deskrivet al lec'hioù disheñvel a zalc'he ar soñj eus e vuhez en eil kantved goude J.-K.<ref>sellet ouzh al levrenn IX ''[http://www.mythorama.com/_mythes/indexfr.php?liste=pau Beotia]'', da skouer e 16, 1 ; 18, 4 ; 19, 3<ref>. Apollodoros<ref>[[Apollodoros]], [http://ugo.bratelli.free.fr/Apollodore/Livre2/ApollodoreLivreII.htm II], 61, 8-9</ref>, diouzh e du, a zanevell e oa goulennataet an diouganer gant [[Amfitrion]] abalamour da zizoleiñ an « toueller » en doa kousket gant e wreg e-keit ha ma oa e lec'h all, en ur gemer e neuz. Daou varzh bras, [[Pindaros]] ha [[Teokritos]], o deus meneget roll an urisinour Tiresias da vare ganedigezh ar gouron [[Herakles]].
Ar c'hentañ ''Nemeaenn'' savet gant Pindaros a oa aozet da veuliñ an hini a oa aet ar maout gantañ en ur redadeg kirri e [[c'hoarioù Nemea]] : keñveriet e oa e berzhioù mat hag e furnez da hini Herakles. Danevell a ra an aozer e vuhez vurzhudus. Goude kurioù kentañ ar babig a voug an naeron kaset gant [[Hera]] fuloret, Amfitrion, leztad marvel [[Herakles]], souezhet ha nec'het gant e nerzh hag e galon divoas, a c'houlennata e amezeg illur Tiresias.
Diouganiñ a ra hemañ tonkat an [[hanterzoue]], e gurioù da zont, hag an divarvelezh a zo prometet dezhañ e-kichen e dad, [[Zeus]]<ref>''[http://remacle.org/bloodwolf/poetes/falc/pindare/memeennes.htm Nemeaennoù]'' I, v. 65-72</ref>.
[[Teokritos]], en e 24vet ''edilleia'', goude bezañ kontet kur kentañ an haroz yaouank, a veneg diougan e c'hlod da zont gant an urusinour Tiresias<ref>''[http://remacle.org/bloodwolf/poetes/falc/theocrite/oeuvre.htm#XXIV Idylle]'' XXIV, sellet peurgetket ouzh ar gwerzennoù 63-102</ref>.
=== Diouganer ofisiel Tebai ===
Kavout a reeer e trajediennoù eus Henc'hres pennadoù all eus buhez Tiresias. An holl avat a zeu eus ar prantad m'en deus an diouganer ur roll ofiseil e keoded Tebai. Ar c'hentañ darvoud danevellet a gaver e [[trajedienn]] [[Euripides]] anvet ''[[Ar Bakanted]]''. Danvez ar pezh-c'hoari zo anezhañ diazezadur feuls azeulerezh [[Dionisos]] e Tebai. Tiresias zo unan eus ar re nemetañ a ya a-du gant an doue nevez<ref>Gwerzenn 170-369 [http://remacle.org/bloodwolf/tragediens/euripide/bacchantes.htm]</ref>. Kontet eo an darvoud-se gant [[Nonnos Panopolis]] ivez en e ''Dionisiaka'' er V{{vet}} kantved goude J.-K.<ref>Kan XLV, v. 52-218</ref>.
Anv a zo eus Tiresias ivez e pezh-c'hoari ''[[Oidipous roue]]'' [[Sofokles]]. Skoet eo bet Tebai gant ar vosenn, pevar rummad goude mare ''Ar Bakanted''. [[Kreon (Tebai)|Kreon ]], breur-kaer [[Oidipous]], a gas gantañ respont [[orakl]] [[Delfi]], a ziskuilh e ranker glanaat ar saotr degaset gant muntr ar roue kozh [[Laios]]. Goulenn a ra Oidipous gant Tiresias diskuliañ ar muntrer. Nac'hañ a ra a-grenn an urusinour avat respont da c'houlennoù ar roue. Sevel a ra un tabut taer etrezo a lako anezhañ da ziskuliañ, en un doare dieeun, orin gwirion saotr Tebai hag ar gourdrouzoù bras a c'hallfe skeiñ gant Oidipous<ref>297-462 [http://remacle.org/bloodwolf/tragediens/sophocle/index.htm]</ref>.
Danevellet eo heuliad an istor-se er pezh anvet ''[[Ar Fenikianezed]]'' a oa savet gant Euripides. Ur wezh Oidipous kaset diwar e dron, e vibien [[Eteokles]] ha [[Polineikes]] a ziviz rannañ ar galloud etrezo, pep hini anezhe a reno war Tebai a bep eil e-pad bloaz. Mallozhet int bet gant Oidipous avat en deus gouestlet anezhe da lazhañ an eil egile, abalamour m'o doa bac'het anezhañ er palez. Tarzhañ a ra an diemglev etreze kerkent hag ar bloavezh kentañ : Eteokles, un tirant avide de pouvoir, a nac'h rentañ an tron d'e vreur. Polineikez, gant skoazell [[Brezel ar seizh penn|ar seizh penn]], a laka seziz war e geoded dezhañ. Gounit a ray Tebaiiz ar brezel a-drugarez da ziouganoù Tiresias, a zisplego e ranker aberzhiñ mab Kreon, [[Menoikeus (Tebai)|Menoikeus ]]<ref>''[[Ar Fenikianezed]]'' Gwerzennoù 834-959</ref>.
Trec'h eo Tebai war ar sezizerien met daou vab Oidipous a lazh an eil egile. Kreon a zeu da vezañ roue ar geoded hag a ziviz neuze e vo beziet Eteokles en un doare lidek, met difenn a ra interiñ an « treitour » Polineikes, hervez an urzhioù roet gant Eteokles a-rok mervel. [[Antigone (Tebai)|Antigone]], harozez ar pezh-c'hoari gant Sofokles er memes anv, a dal ouzh an difenn dre zoujañs ouzh an enorioù sakr a ranker da rentañ d'ar re varv
ha goleiñ a ra ar c'helan a zouar en ur seveniñ al lidoù-kañv. Tiresias a glask lakaat Kreon da zoujañ ouzh lezennoù divrall an doueed.
il révèle ainsi pleinement son rôle de conseiller politique secondant le chef de l’État. Koulskoude e sav buan droug en tirant rak ar pezh zo diskuliet gant Tiresias. Klask a ra an diouganer lakaat Kreon da zistreiñ d'ar skiant vat ha diskouez a ra dezhañ ar pezh a c'hourdrouz anezhañ. Kreon avat a repsont gant kunujennoù. Mont a ra an urusinour kuit neuze en ur ziouganañ ar c'hastizoù a zeuio a-berzh an doueed<ref>''[http://remacle.org/bloodwolf/tragediens/sophocle/index.htm Antigone]'', Gwerzennoù 988-1098</ref>.
=== Marv Tiresias ===
Holl ar skrivagnerien zo a-du da lâret e varvas an diouganer pa oa kemeret Tebai gant an [[Epigoned]], mibien ar [[Brezel ar seizh penn|seizh penn]] o doa kemeret perzh e kentañ seziz ar geoded. Hervez ar [[Pseudo-Apollodoros]]<ref>''Bibliothèque'', III, 84</ref> en dija tec'het an urusinour er-maez eus ar geoded gant an Debaiiz a oa chomet bev, hag e oa chomet a-sav gante e-tal ar stivell [[Tilfoussa]]. Aet e vefe an den kozh da anaon eno abalamour m'en doa evet dour yen eus ar stivell. Paosanias<ref>IX, 33, 1</ref> a ziskêr e oa serret an urusinour hag e verc'h [[Manto (Tebi)|Manto]], hag a oa chomet e diabarzh ar geoded, gant Argianed a zivizas kas anezhe da [[Delfi|Zelfi]], d'o c'hensakriñ da Apollon. Abalamour ma oa re oadet evit ober ar veaj-se e vaije marvet Tiresias e-kichen stivell [[Tilfoussa]]. Un arroudenn eus ar ''Melampodiezh'' savet gant ar [[Pseudo-Hesiodos]] a ro ar bedenn ziwezhañ a vie bet distaget gant an urusinour da Zeus. Anv a ra peurgetket eus e ouiziezh hag eus e vuhez a-hed seizh remziad, ar pezh a gadarna an donezon lakaet war gont Athena gant Kallimac'hos.
=== Tiresias en Ifernioù ===
[[Image:Odysseus Tiresias Cdm Paris 422.jpg|thumb|left|280px|[[Odisseüs]] en ifernioù a c'houlennata spered Tiresias, [[Krater]] e stumm ur c'hloc'h eus [[Lucania]] savet gant liver Dolon, IV{{e}} kantved kent J.-K., kambr-studi ar medalennoù, [[Levraoueg vroadel Bro-C'hall]]]]
Ar pezh en deus skrivet Kallimac'hos en deus desket dimp en doa resevet Tiresias ar galloud dreistnaturel da viret e spered goude e varv. Abalamour da se ez eo lakaet da zont en-dro eus rouantelezh ar re varv gant [[Odisseüs]], en ''[[Odisseia]]'', rak e ziougan eo an doare nemetañ, evit mab [[Laertes]], da c'hoût penaos distreiñ d'ar gêr. Diouzh alioù [[Kirke]] e kas Odisseüs da benn an [[evad-kinnig|evadoù-kinnig]] hag an aberzhioù ret da vont e darempred gant anaon ar re varv. Gwad an anevaled aberzhet a verzh er foz a laka anaon ar re varv da zont eu an ifernioù da evañ anezhañ. Ret eo da Ene Tiresias evañ da gentañ rak mod all e vefe re niverus an anaon ha ne chomfe mann. Kirke a ra anv anezhañ evel « an dall n'en deus kollet mann eus e spered »<ref>''Odisseia'', X, 492</ref>, e-skoaz an eneoù all zo sellet oute evel « pennoù dinerzh ar re varv »<ref>''Odisseia'', XI, 29</ref>. Tiresias zo deskrivet « o terc'hel gantañ en e zorn ur vazh aour »<ref>''Odisseia'', XI, 90</ref>, evel un arouez eus ar galloud en deus.
A-drugarez dezhañ e c'hall lâret da Odisseüs ar pezh o deus divizet an doueed ha diouganañ dezhañ ar gripedoù a ranko treiñ diwarno e-doug e veaj d'ar gêr. Goude bezañ displeget an abeg eus kasoni [[Poseidon]] a oa sachet warne abalamour m'o doa dallet e vab ar [[kiklop|c'hiklop]], an diouganer a ro e alioù, en o mesk doujañ kousto pe gousto tropelladoù [[Helios]]. En tu all da se e lavar da'r gouron ne echuo ket e avanturioù gant lazhadeg ar bleustrerien a zizenor e balez. Ret e vo da Odiseüs mont kuit en-dro betek ma kavo ur bobl na anavez ket ar mor hag aberzhiñ da Boseidon. Koulskoude, daoust da skoazell Kirke ha Tiresias, ne zeuio nemet Odisseüs a-benn da achap da c'hripedoù Enez Helios, ma kollo e geneiled holl o chañsoù da zistreiñ da Itaka. Odisseüs hepken a zistro en enezenn, hag e tanevello da Benelope e emgav iskis gant an diouganer marv<ref>XXIII, 323</ref>.
== Notennoù ==
<references/>
[[Rummad:Tebai]]
| |||