Wikipedia

Gwallzarvoud eus gwazhied an empenn : diforc'h etre ar stummoù

Merdeiñ etreoberiat en istor
← Kemm kentKemm nevesoc'h →
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
GweletWikitestenn
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Linenn 1:
{{Raktres Lise Diwan}}
Ur gwall-zarvoud'''Gwallzarvoud gwazhiennoùeus gwazhied an empennekEmpenn''' (GGE) a c’hoarvez gant ur fourgas trumm eus gwazhiadur ul lodenn eus an empenn. Bez e c’hell bezañ ur wazhienn kas stanket pe darzhet. En daou doarezoare-se e vo trubuilhet mont en dro an empenn, ha neuze hini ar c’horf rak eo eñ eo a ro an urzhioù.
 
 
==Penaos e c'hoarvez ur GGE==
Evit ober war-dro e gargoù disheñvel en deus ezhomm an empenn eus [[dioksigen]] hag energiezh. Hogen ne c’hell ket berniañ ar sustañsoù energiezh. Bez eo neuze kefridi ar gwad pourveziñ anezhañ e nutriantoù (evel ar [[glukoz]]) ha dioksigen. War-dro ur c’hard eus ar gwad a zeu eus ar galon a zo kaset d’an empenn.
 
Ma c'hoarvez ur GGE iskemek e vo paouezet red ar gwad neuze ne c’hello ket mui pourvezañ sustañsoù (dioksigen, glukoz, na nutriantoù all) d’ar c’helligoù nervennel. Hag int ne c’hellont ket chom bev ma n’eo ket adkempennet red ar gwad en un nebeud munutennoù.
 
Ma c'hoarvez ur GGE diwadek e vez moustret ar [[melpenn]] dre ar bloñsadur kiriek eus distruj ha nann-mont endro ar c’helligoù nervennel.
Evit ober war dro e gargoù disheñvel en deus ezhomm an empenn eus dioksigen hag energiezh. Hogen ne c’hell ket berniañ ar sustañsoù energiezh. Bez eo neuze kefridi ar gwad pourveziñ anezhañ e nutriantoù (evel ar sukr) ha dioksigen. War-dro ur c’hard eus ar gwad poulzet eus ar galon a zo kaset d’an empenn.
Ma c'hoarvez ur GGE iskemek, e vo paouezet red ar gwad neuze ne c’hello ket mui pourvez sustañsoù (dioksigen, glukoz, na nutriantoù all) d’ar c’helligoù nervennel. Hag int ne c’hellont ket chom bev ma n’eo ket adkempennet red ar gwad en un nebeut a munutennoù.
Ma c'oarvez ur GGE diwadeg, e vez un voustradenn er melpenn dre ar bloñsadur kiriek eus distruj ha nann-mont endro ar c’helligoù nervennel.
 
==Stummoù disheñvel ar GGE==
Bez ez eus 3 stumm GGE bras: bez e c’hell ur wazhienn kas bezañ stanket gant ur bouloudenn wad, ur wazhienn e-barzh an empenn a c'hall bezañ torret pe c’hoazh ur wazhienn kas o erruout en empenn a c'hall bezañ torret.
 
 
Bez ez eus 3 stumm bras GGE: bez e c’hell bezañ ur wazhienn kas stanket gant ur polot gwad, torret ur wazhienn e-barzh an empenn pe c’hoazh ur wazhienn kas o erruout en empenn torret.
 
 
===Gwazhienn kas stanket (GGE iskemek)===
 
[[Skeudenn:Merci L5.jpg|200px|right]]
 
Ar stumm-se eo an hini boutinañ (80% eus ar GGE).
Ur bouloudenn wad a c’hell sevel e-barzh ur wazhienn; da skouer gant gwazhiennoù treutaet dija gant lizoù druz. Neuze abalamour d'ar bouloudenn wad (anvet ''Trombus'') ne c’hello ket mui tremen ar gwad enni, ar pezh a zegaso un distrujadenn eus ar c’helligoù nervennel (lodenn anvet infarktus empennek).
 
Pe bez e c’hell bezañ ur bouloudenn wad savet en ul lec’h all er c’horf ha zo en em distaget a-raok bezañ kaset gant nerzh red ar gwad, hag a zeu goude da stankañ ur wazhienn en empenn. Ar wazhienn stanket a vir ouzh ul lodenn eus an empenn da resev e gementad gwad ret.
Ar stumm-se eo an hini boutinañ (80% eus ar GGE).
 
Bez e c’hell ur polot gwad savet e-barzh ar wazhienn; da skouer gant gwazhiennoù treutaet dija gant lizoù druz. Neuze gant ar polot gwad (anvet Trombus) ne c’hello ket mui tremen ar gwad ennañ; ar pezh a zegaso un distrujadenn eus ar c’helligoù nervennel (lodenn anvet infarktus empennek).
 
 
Pe bez e c’hell bezañ ur polot gwad savet en ul lec’h all er c’horf hag eo en em distaget evit bezañ treuzkaset gant nerzh red ar gwad, ha goude evit stankañ ur wazhienn en empenn. Ar wazhienn stanket a eneb d’ul lodenn eus an empenn da resev e kementad gwad ret.
 
===Ur wazhienn kas tarzhet en empenn (GGE diwadeg perimelpennel)===
Ober a ra ur c'holl gwad en empenn. Mont a ra d'ober 15% eus ar GGE.
 
Ur wech ma'z eo tarzhet ar wazhienn e tiver ar gwad en ul lodenn vras pe vihan en empenn. Ar pezh a zegas ur voustradenn eus an empenn hag a vo stroñset.
 
Ober a ra ur koll gwad en empenn, bez e kemer e kont 15% eus ar GGE.
 
Ur wech eo tarzhet ar wazhienn, ar gwad a za en ul lodenn vras pe vihan en empenn. Ar pezh a zegas ur voustradenn eus an empenn hag a vo stroñset.
 
 
===Ur wazhienn kas tarzhet o erruout en empenn (GGE Diwadeg en empenn)===
 
[[Skeudenn:TAC craneo ECV.jpg|right|150px]]
 
Ar seurt koll-gwad a ya d'ober ar 5% all eus ar GGE. Ar wech-mañ pa darzh ar wazhienn ez a kuit ar gwad e-barzh lec’hioù eus toagenn an empenn, da lavaret eo al lec’h etre an empenn hag ar c’hlopenn. Pa c’hoarvez e vez 60% anezho hag o deus ur freg anevrism (distummadur eus speurenn ar wazhienn-kas a c’hell terriñ).
Ar seurt koll-gwad a kemer ar 5% all eus ar GGE.
 
Ar wech-mañ p’eo tarzhet ar wazhienn, mont a ra kuit ar gwad e-barzh lec’hioù toagenn-empenn, da lavaret eo al lec’h etre an empenn hag ar c’hlopenn. Pa c’hoarvez e vez 60% anezho hag o deus ur freg anevrism (distummadur eus speurenn ar wazhienn-kas a c’hell terriñ).
 
==Arouezioù ar GGE==
 
Arouezioù pouezus zo a-benn gallout anavezout ur GGE ha ma vez merzet kement-mañ, petra a c'heller ober.
 
Arouezioù pouezus a-benn gallout anavezout ur GGE ha ma vez merzet kement-mañ, petra a c'heller ober.
 
===An arouezioù pennañ===
 
* Seziz: Falladenn trumm ha kreñv eus ur c’hostez eus ar c’horf.
 
* Kempouez: Diaesamantoù da chom war-zav, santimant gwelet unan mezv.
 
* Gweled: Ar sell o teñvalaat, bez e c’hell ar c'hlañvour mont betek dont dall; bez e c’hell ivez kaout ur gweled doubl.
 
* Komz: Diaesamantoù da gomz, gant gerioù digomprenus a-wechoù. Ar c'hlañvour a c'hell dont mut zoken.
Seziz: Falaouenn trumm ha kreñv war ur c’hostez eus ar c’horf.
 
* Poan benn: Poan-benn trumm, kreñv ha divoaz gouzañvet gant ar c'hlañvour.
Kempouez: Diaesamantoù da chom war-zav, santimant gwelet unan mev.
 
Gweled: Ar sell o teñvalaat, bez e c’hell mont betek bezañ dall; bez e c’hell ivez bezañ ur gweled doubl.
 
Komz: Diaesamantoù da gomz pe vut zoken, gant a-wechoù gerioù digomprenus.
 
Poan benn: Poan benn trumm, kreñv ha diboaz o tont.
 
===Petra ober pa vez eus an arouezioù-se===
 
Ur wech merzet unan pe meur a unan eus an aouezioù-se ez eo ret pellgomz diouzhtu d’ar [[SAMU]], rak, d’ar mare-se, pep munutenn a zo pouezus. Ar buanañ e vo kemeret e karg ar c’hlañvour, an nebeutañ a labezadoù en empenn en devo, da lavaret eo ivez nebeutoc’h a heuliadurioù.
 
A-wechoù an arouezioù a c’hell bezañ gwelet pe santet e-pad ur pennad amzer berr nemetken, munutennoù pe eurvezhioù. Ret eo kemer anezho e kont memes tra, ha pellgomz diouzhtu d’ar SAMU. War-dro 30% eus ar GGE o deus arouezioù berr evel-se a-benn diarbenn, hag an aliesañ n'int ket kemeret e kont.
Ur wech merzet unan pe veur eus an aouezioù-se ret o diouzhtu pellgomz d’ar SAMU, rak d’ar mare-se pep munutenn a zo pouezus. Ar buanañ e vo kemeret e karg ar c’hlañvour, an nebeutañ a labezadoù en empenn en devo, da lavaret eo ivez nebeutoc’h a heuliadurioù.
 
A-wechoù an arouezioù a c’hell bezañ gwelet pe sentet e-pad ur berr amzer nemetken , munutennoù pe eurvezhioù. Ret eo kemer anezho e kont, ha pellgomz diouzhtu d’ar SAMU. War-dro 30% eus ar GGE. o deus arouezioù berr evel-se a-benn diarbenn, hag an aliesañ ket kemeret e kont.
 
==Devouder gant riskloù==
Bez ez eus meur a devouder a laka ar riskl GGE da greskiñ ; setu da heul ar reoù vrasañ anezho.
 
* An oad: Un wech tremenet 50 bloaz e toubl ar riskl pep renkad 10 bloaz.
 
* Ae reizh: Ar baotred o deus ur riskl un tammig brasoc’h da gaout ur G.G.E. eget ar merc’hed. Hogen ur GGE evit ur vaouez en deus muioc’h a riskl da vezañ lazhus.
Bez ez eus meur a devouder a ra kreskiñ riskl ar GGE; setu da heul reoù bras anezho.
 
* Ar glad genetek: An dud gant gwrizioù Afrikan-hag-Amerikan hag an Hispaneg o deus muioc’h a riskl da gaout ur GGE abalamour d’o regas gwad.
Oad: Un wech tremenet 50 bloaz e toubl ar riskl pep renkad 10 bloaz.
 
Reizh:* ArGIB baotred(Gwallzarvoud oIskemek deusBerrbad): urAn riskldud uno tammigdeus brasoc’hdija da gaoutbet ur G.G.E.GIB eget ar merc’hed. Hogen ur GGE evit ur vaouez eno deus muioc’h a riskl da vezañgaout un eil lazhushini.
 
* Ar butun: Gant ar butun e teu da vezañ kaletoc’h ar gwazhiennoù-kas ha tevoc’h ar gwad neuze gwad ar vutunerien a gaouled aesoc’h. Hogen ur bloaz goude bezañ paouezet butuniñ ar riskl kaout ur GGE a zikresk eus 50%; ha 5 bloaz war-lerc’h eo heñvel hag unan n’en deus morse butunet.
Deroù: An dud gant deroù Afro-Amerikan hag an Hispaneg o deus muioc’h a riskl da gaout ur GGE a-blamm d’o regas gwad.
 
* Ar boeson: soñjal a reer e vezer gwarezet diouzh ar c’hleñvedoù kalon hag ar GGE gant ur bevezadur boeson reoliek ; hogen ur bevezadur boeson re vras a liesa a riskloù.
GIB (Gwallzarvoud Iskemek Berr-bad): An dud o deus dija bet ur GIB o deus muioc’h a riskl da gaout un eil hini.
 
*An hêrelezh: Bez ez eus ur riskl bihan evit ar familh tost da gaout unan d’o zro.
Butun: Gant ar butun e teu da vezañ kaletoc’h ar gwazhiennoù-kas ha tevoc’h ar gwad neuze gwad ar vutunerien a gaouled aesoc’h. Hogen ur bloaz goude bezañ paouezet butuniñ ar riskl kaout ur GGE a zikresk eus 50%; ha 5 bloaz war-lerc’h eo heñvel hag unan n’en deus morse butunet.
 
* Teuc’hiñ: Evit ar GGE evel evit leun a gleñvedoù all an teuc’hiñ a lies a riskl. Bez ez eus ivez devouder liammet gant an teuc’hder hag a lies ar riskl-se.
Alkol: soñjet eo ur bevez alkool a diwall ouzh ar c’hleñvedoù kalon hag ar GGE; hogen ur bevez alkol re a lies a riskloù.
 
* Ar gwask gwad: An dud o deus ur gwask gwad uhel a zo kizidik hag e c'hallont tapout ur G.G.E. diwadek. Arvarus eo kaout ur red gwad a-us da 140/90.
Hêrelezh: Bez ez eus ur riskl bihan evit ar familh tost da gaout unan d’o zro.
 
* Ar c'holesterol: Re a golesterol fall a ro riskloù da gaout ar c’hleñved-se.
Teuc’hiñ: Evit ar GGE evel leun a gleñvedoù all an teuc’hiñ a lies a riskl. Bez ez eus ivez devouder liammet gant an teuc’hder hag a lies ar riskl-se.
 
* Kleñved ar sukr : Pa ‘vez diabet gant ar c’hlañvour, e vez brasaet ar c’hizikadur da gaout ur G.G.E..
Ar gwask gwad: An dud o deus gwask gwad uhel a zo kizidik da gaout ur G.G.E. Diwadeg. Arvarus eo ret kaout ur red gwad a-us da 140/90.
 
Kolesterol: Re a golesterol fall a ro riskloù da gaout ar c’hleñved-se.
 
Diabet: Pa ‘vez diabet gant ar c’hlañvour, e vez liessaet ar c’hizikadur da gaout ur G.G.E..
 
==Louzaouiñ ha diarbenn==
E-penn kentañ ar GGE e vez roet ul louzoù a-benn ma teuzfe ar bouloudenn wad ha ma vefe tu d’ar gwad tremen en-dro. Al louzaouenn-se zo anvet "Actilyse" e Bro-C'hall, ha ne c’hell bezañ roet nemet en ospitalioù. An amzer a-benn reiñ al louzaouenn-se a zo berr-tre, erbedet eo reiñ anezhañ e korf an 3 eurvezh goude an arouezioù kentañ. An "Actilyse" a zo efedus-kenañ, ha 40% eus an dud o deus kemeret anezhañ a oa pareet 3 miz war-lerc’h. Ar buanañ vo distanket ar wazhienn, ar gwellañ e vo an daspunadur.
 
Goude ur GGE ez eo ret diwall a-benn ne c’hoarvezfe ket un eil pe un dagadenn kalon (infarktus eus ar miokard).
 
Ar riskl da ober un eil GGE a zo eus 5-10% dre vloavezh.
E-penn kentañ ar GGE e vez roet ul louzoù a-benn ma vefe disolvet ar polot hag e vefe tu d’ar gwad tremen en-dro. Al louzaouenn- se ‘zo anvet "Actilyse" e Bro C'hall, bez e c’hell bezañ roet nemetken en ospitalioù. An amzer a-benn reiñ al louzaouenn-se a zo berr-tre, bez on n’eus nemetken 3 eurvezh goude an arouezioù kentañ. An "Actilyse" a zo efedus kenañ, 40% eus an dud o deus kemeret anezhañ e oant pareet 3 miz war-lerc’h. Ar buanañ vo distanket ar wazhienn, ar gwellañ e vo an daspunadur.
Ar riskl da gaout un dagadenn kalon a zo eus 2% dre bloavezh
5 bloaz goude bezañ graet ur GGE; 25% eus ar glañvourien o deus graet unan all, 10% anezho o deus bet un infarktus eus ar miokard. Ha reoù all ‘zo marvet eus gwallzarvoudoù e gwazhied all.
 
Ar riskloù-se a c’hell digreskiñ eus 80% gant ma vo heuliet pezh a lavar ar mezeg:
Goude ur GGE eo ret diwall a-benn ne c’hoarvezfe ket un eil pe un dagadenn kalon (infarktus eus ar miokard).
#Paouez a-grenn gant ar [[butun]]
 
#Derc'hel e red gwad dindan 14/9 cm Hg (140/90 mm Hg)
Ar riskl da adober ur GGE a zo eus 5-10% dre vloavezh
#Kaout ur c'holesterol fall (cholesterol LDL) dindan 0,7 g/l
Ar riskl da gaout un tagadenn kalon a zo eus 2% dre bloavezh
#Bezañ louzaouet a-enep ar pouloud (nemet goude an diwadadenn eus en empenn)
5 bloaz goude un bezañ graet ur GGE; 25% anezho o deus adgraet unan, 10% anezho o deus bet un infarktus eus ar miokard. Ha reoù all ‘zo marvet eus gwallzarvoudoù gwazhiennoù all.
#Bezañ louzaouet a-enep an diabet
 
Ar riskloù-se a c’hell digreskiñ eus 80% gant ma vo heuliet pezh a lavar ar mezeg:
#Paouez trumm gant ar butun
#Kaout ur red gwad dindan 14/9 cm Hg (140/90 mm Hg)
#Kaout ur cholesterol fall (cholesterol LDL) dindan 0,7 g/l
#Kaout ul louzaouiñ enep-polot (nemet evit an diwadeg en empenn)
#Kaout ul louzaouiñ un diabet
 
==Goude ur GGE==
Ur wech m’eo teuzet ar bouloudenn ez eo ret klask broudañ ar c'horf ar muiañ a c'haller a-benn adpakañ holl e varregezhioù: bale, implij pep lodenn eus ar c’horf, komz, gwelet,… Forzh peseurt derez adpakadenn e vefe tizhet, ret eo deskiñ d’ar c'hlañvour implijout e varregezhioù diouzh an doare gwellañ, hag ober e doare na vefe ket nec’het gant e heuliadurioù. Mont a-enep e vefe diaesadurioù hag a c'hrevuso an heuliadurioù.
 
A-wechoù eo talvoudus e teufe ar mezeg, an addiorroer; ar c'hineziterapeut, an [[ergoterapiezh|ergoterapeutour]], an [[ortofoniezh|ortofonour]] ha reoù all. Ar memes pal zo ganto : reiñ e du d'ar c’hlañvour da vezañ emren.
Ur wech m’eo bet disolvet ar polot, ret eo klask broudañ ar muiañ a-benn adpakout pep tra: bale, implij pep lodenn eus ar c’horf, komz, gweled,… Forzh peseurt derez adpakadenn, ret eo deskiñ d’ar klañvour implij anezhañ gant an doare gwellañ, ha d’ober e doare ne vefe ket nec’het gant e heuliadurioù. Mont a enep e vefe diaesadurioù hag a c'hrevuso an heuliadurioù.
 
A-wechoù eo talvoudus e teufe ar mezeg addiorroer; kineziterapeut, ergoterapeut, ortofonist ha reoù all. Ar memes pal zo ganto, e vefe ar c’hlañvour emrenn.
 
 
==Liammoù diavaez==
 
*Tu ‘zozo d'ober ur quizzc'hQuizz a-benn gweloutgwelet e kizidikerezhgizidigezh d’oberouzh urar GGE war lec’hienn “SOS – attaque cérébrale”: “[http://www.attaquecerebrale.org/1_questionnaire/index.php?sid=11158&lang=fr SOS – attaque cérébrale]”
 
*[http://www.attaquecerebrale.org/AVC Al lec’hienn-semañ] ‘zozo meret gant ur gevredigezh evit kenderc’hel d’ober enklaskoù wardiwar-benn ar GGE ha kelaouiñ an dud wardiwar-benn ar c’hleñved-se. [http://www.attaquecerebrale.org/AVC]
 
 
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/wiki/Gwallzarvoud_eus_gwazhied_an_empenn »