Kartada : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
Linenn 1:
[[Skeudenn:
[[Skeudenn:
'''Kartada'''<ref>E Geriadur brezhoneg-galleg R. Hemon, 1993, p 428 ; Geriadur galleg-brezhoneg R. Hemon ha R. Huon, 1974, p 400 ; F. Vallée, ''Grand dictionnaire français-breton'', Kartadha </ref> (diwar ar [[fenikianeg]] ''Qart-ḥadašt''<ref>''[http://books.google.ca/books?ei=hKY7Tb2bAdL2gAfPn7HCCA&ct=result&id=lrIiAQAAIAAJ&dq=carthage+%22hadsat%22&q=+%22hadsat%22#search_anchor Annales]'', 1908. p.253.</ref> a dalvez "Kêr nevez", da lâret eo ''[[Tir (kêr)||Tir]] nevez''<ref>[http://www.archaeology.ugent.be/carthage/history.php Carthage: new excavations in Mediterranean capital]</ref>) pe '''Kartago'''{{daveoù a vank}}, diwar al [[latin]] ''Carthago'', eo anv ur geoded dezhi 3000 bloaz e pleg-mor Tuniz. Savet e oa un drevadenn [[fenikianed|fenikian]] eus [[Tir (kêr)||Tir]] eno en [[Henamzer]]. Hiziv ez eo ur bannlev eus [[Tuniz]], kêr-benn [[Tunizia]], enni 20 715 annezad e 2004.
Ar c'hentañ sevenadur a vleunias er geoded hag en dachenn a oa dindan e levezon zo anvet sevenadur Kartada pe sevenadur punek. Dont a ra an anv-gwan punek eus an anv-gwan [[latin]] ''poenicus'' pe ''punicus'' a zeu eus ''Poenus'', an anv a roe ar Romaned d'an enebourien-se, abalamour ma oa bet diazezet Kartada gant Fenikianed (''Phoenices''). Edo kêr Kartada e reter Lenn Tuniz, en tu all da greiskêr Tuniz. Hervez an istorourien c'hresian e oa savet gant trevadennerien fenikian eus Tir renet gant ar rouanez Elisa a oa advadezet (rouanez Dido) en ''[[Aeneis]]'' [[Virgilius]]. Dont a reas da vezañ ur geoded vras pinvidik hag ur galloud bras eus kornôg ar [[Mor Kreizdouar|Mor kreizdouar]]. Keveziñ hag enebiñ a reas gant ar c'heodeoù gresian, [[Sirakuza]], ha diwezhatoc'h gant [[henroma| Roma]].
Aloubadeg Italia gant armeoù Kartada renet gant [[Hannibal Barca|Hannibal]] e-doug
== Gerdarzh ==
Dont a ra hec'h anv eus ar [[Fenikianeg]] ''Qart-ḥadašt'' (diskrivadenn vrezhonekaet: ''Kart C'hadacht'') pe ''Qrthdst'', a dalvez ''Kêr nevez''. E [[gresianeg]] e lavarer Καρχηδών (''Karc'hēdōn''), [[etruskeg]] ''*Carθaza'', en [[arabeg]] قرطاج pe قرطاجة, ''Qarṭāj'', hag e [[latin]] ''Carthago''. E Berbereg ez eo anvet ⴽⴰⵔⵜⴰⵊⴻ ''Kartajen''.
==Topografiezh==
Savet e oa Kartada war ur beg-douar gant digoroù war ar mor en norzh hag er su. Al lec'h m'edo savet ar geoded a rae anezhi mestrez ar c'henwerzh etre kornôg ha reter ar Mor Kreizdouar. Holl ar bigi a dreuze ar mor a rank tremen etre [[Sikilia]] hag aod Afrika, e lec'h m'eo Kartada, alese he galloud hag he levezon vras.
[[File:Carthage, Tunisia EO-1.jpg||right|thumb|260px|Gwell eus al lec'h ma oa savet Kartada ([[Earth Observing-1|EO-1]]) ]]
Div vorlenn a oa savet e-barzh ar geoded, unan da zegemer morlu bras Kartadaiz, enni 220 lestr brezel, hag eben evit ar porzh kenwerzh. Diwallet e oa ar porzhioù gant pep a dour mogeriet.
Mogerioù-kreñv bras he doa ar geoded, dezhe 37 kilometr hed, hiroc'h evit kêrioù all eus an hevelep ment. Edo ar pep brasañ eus ar mogerioù en aod. Mestroni Kartada war vor a vire ouzh an enebourien a he zagañ diwar ar mor. Ar 4 pe 4,8 kilometr mogerioù-difenn a stanke ar strizh-douar er cc'honpog ha oa ledan-kenañ ha den ne zeuas da dremen a-dreuz dezhe.
Ur pikol [[nekropolenn]] he doa ar geoded, marc'hadoù, temploù, ur savadur evit ar sened, tourioù hag ur c'hoarivaha rannet e oa e peder zachenn annez. E-kreiz ar geoded dre vras edo ur wikadell uhel anvet ar Birsa.
Kartada a oa unan eus ar c'heodedoù brasañ eus ar bed [[prantad hellenadek|hellenadek]] (lod a soñj ne oa ken [[Aleksandria (Egipt)|Aleksandria]] a oa brasoc'h){{daveoù a vank}}.
== Savidigezh Kartada ==
Savet e voe ar geoded e [[-814|814 kent JK]] gant trevadennerien fenikian eus keoded [[Tir (
E [[-509|509 kent JK]] e oa sinet ur skrid-emglev etre Kartada ha [[Henroma|Roma]] a ranne etrezo ar broioù a oa dindan o levezon pe e lec'h ma c'hallent ober kenwerzh. Diskouez a ra dimp e oa [[Sikilia]] ha [[Sardinia]] dindan beli Kartada dija.
| |||