Izotop : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
D r2.7.3) (Robot : O kemmañ tl:Isotope e tl:Isotopo
Kempennadurig + Daveennnoù.
Linenn 1:
E [[fizik nukleel]] nukleel e vez graet '''izotopoù''' eus div furm eus un [[elfenn gimiek]] a zo dezho ar memes [[niver atomek]], perzhioù kimiek tost heñvel, met ur [[mas atomek]] disheñvel.
 
En abeg d'ar c'hemm a zo etre kenaozioù [[nukleüs (an atomoù)|nukleüsoù]] an [[atom|atomoù]] e sav kemmoù fizikel etre izotopoù ur memes elfenn : digemm e chom atav an niver a [[proton|brotonoù]] a glot gant e [[niver atomek]] Z; an niver a [[neutron|neutronoù]] N eo a zo disheñvel eus an eil izotop d'egile.
 
== Notadur ==
 
ArouezietNotet e vez an izotopoù gant o simbolarouez kimiek, klokaet gant o [[niver mas]] A (kevatal da niver a [[nukleon|nukleonoù]] an atom) lakaet en nec'h hag a-gleiz d'aran simbolarouez.
 
Da skouer: izotop ar [[karbon|c'harbon]], 14 e niver mas, a vez notet <sup>14</sup>C.
 
Peurvuiañ e klokaer ar skrivad-se gant an [[niver atomek]], lakaet en traoñ hag a-gleiz d'aran simbolarouez, evit deskrivañ urun reaktadurdazgwered kimiek a zo lodek un izotop enni.
 
Evel -se e vez notet ar c'harbon 14 <math>{}_{\ 6}^{14}\operatorname{C}</math>.
 
== Perzhioù an izotopoù ==
 
Peurheñvel eo perzhioù kimiek izotopoù ur memes elfenn peogwir emañ ar memes niver aag elektronoù ganto.
 
Dre ma n'emañ ket ar memes niver a neutronoù en [[nukleüs (an atomoù)|nukleüs]] eo disheñvel mas an atomoù avat. A-drugarez d'ar c'hemm mas atomek e c'heller dispartiañ izotopoù ur memes elfenn dre [[spektrometriezh vasskalfadouriezh]] pe dre [[santrifugertronizherezh|santrifugadurdronizherezh]], ha difediñ anezho evel -se.
Ouzhpenn -se e c'hellhall an atom dont da vezañ distabil en abeg da genfeur an neutronoù en nukleüs: setu perak ez eus izotopoù a zo radioaktivelskinoberiek.
 
== Stabilder an izotopoù ==
Bez' ez eus 92 elfenn gimiek disheñvel en natur, eus an [[hidrogen]] <sub>1</sub>H betek ar [[plutoniom]] <sub>94</sub>Pu. En o zouez, n'o deus an [[teknetiom]] <sub>43</sub>Tc hag ar [[prometiom]] <sub>61</sub>Pm nag izotop stabil, nag izotop radioaktivelskinoberiek dezhañ urun [[periodenn radioaktivel|beriodennhanter-vuhez]] hirbad a-walc'h.
Evit ar c'hantadoù a izotopoù naturel-se e seblant o niveroù ketep a brotonoù hag a neutronoù doujañ da reolennoù 'zo :
* war -bouez nebeudnebeut e vez kevatal an niver a brotonoù d'an niver a neutronoù evit an elfennoù skañv ; adalek ar c'hrom <sub>24</sub>Cr e teu an niver a neutronoù da vezañ brasoc'h eget an niver a brotonoù, mont a ra an nemorant en tu-hont da 50% evit an elfennoù pounnerañ ;
* lod elfennoù stabil-tre a zo dezho un niver a brotonoù pe a neutronoù (pe o-daou) kevatal da unan eus niveroù (graet e vez niveroù-hud anezho) an heuliad:
: 2, 8, 20, 50, 82, 126;
* nebeutoc'h aag izotopoù stabil a zo d'an efennoù o deus un niver Z ampar eget d'an elfennoù o deus un niver Z par.
 
== Implij an izotopoù ==
 
Gant ar [[karbon|c'harbon]] ez eus ur c'houblad izotopoù anavezet mat : ar pep brasañ eus ar c'harbon a vez kavet dindan stumm e izotop 12 e vas atomek (ar « c'harbon 12 »); a-hend-all e c'heller kavout kementadoù bihan-bihan eus an izotop 14 e vas atomek (ar « [[c'harbon 14]] ») a zo peurheñvel a-fet kimiezh ouzh ar c'harbon 12 met radioaktivelskinoberiek eo avat., Rakrak en abeg d'an neutronoù ouzhpenn en nukleüs e teu an atom da vezañ distabil. DizintegrañDigevanañ a ra en ur reiñ [[nitrogen]] hag en ur embann ur [[radioaktivelezh|skinadurskinoberegeh β ''beta]]''.
 
VariañArgemmañ a ra kenfeur an izotop stabil e-keñver an izotop distabil tra ma tro an amzer. War aran variadurargemmadur-se eo diazezet an hentennoù [[deiziadur radioaktivelskinoberiek]] dre goubladoù izotopoù (an hini vrudetañ anezho eo hentenn an [[deiziadur dre ar c'harbon 14]]).
Sur a-walc'h ez eo an implij pouezusañ a c'heller ober eus an izotopoù. Gant an [[treser izotopek|dreserien izotopek]] ez eus un implij all anezho.
 
== Gerdarzh ==
Dont a ra ar ger ''izotop'' eus ar gresianeg ''isos'', "kevatal" ha ''topos'', "lec'h", setu e sinifitalvez kement hag ''er memes lec'h'', peogwir emañ holl izotopoù an elfennoù er memes lec'h war an [[taolenn beriodek an elfennoù|daolenn beriodek]].
 
== Gwelet ivezDaveennoù ==
* AN NOLLAEG Yann-Baol, ''Geriadur ar Gimiezh'', Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 [http://preder.net/index.php?lang=bz Preder]
* [[periodenn radioaktivel]]
* AN NOLLAEG Yann-Baol, ''Geriadur ar Fizik'', Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
* [[radioaktivelezh]]
* ''Geriadur brezhonek'' An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
 
[[Rummad:Kimiezh]]