Adelbert von Chamisso : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Benoni (kaozeal | degasadennoù)
Rummadoù el liester
Yun (kaozeal | degasadennoù)
liammoù ; reizhadennoù yezh ; +etrewiki
Linenn 1:
[[Skeudenn:Chamisso Adelbert von 1781-1838.png|thumb|250px|right|Adelbert von Chamisso.]]
== Adalbert von Chamisso ==
[[Skeudenn:Chamisso Adelbert von 1781-1838.png|thumb|250px|right|Adelbert von Chamisso.]]
 
Ur barzh hag ul louzawour eo Adalbert'''Adelbert von Chamisso''', bet ganet Gall dindan an anv a Louis Charles Adelaïde de Chamissot, e kastell Boncourt ([[Bro-Champagn]]) d’an [[30 Genver|30 a viz Genver]] [[1781]] ha marvet d’ard’an [[21 Eost|21 a viz Eost]] [[1838]] e [[Berlin]] ([[Prusia]]).
 
== Buhez ==
Evel kalz tud a noblañs e tiviz e dud Louis Marie, Comte de Chamissot hag e wreg Marie Anne tec’hout kuit eus Bro-C’hall pa tarzhdarzh an Dispac’h. Kavout a reont bod e [[Liej]], [[Den Haag]], [[Düsseldorf]], [[Bayreuth]], a-raok annezañ e Berlin.
 
E [[1796]] eo floc’h Chamisso yaouank e-ser lez ar Rouanez Frederika-Loeiza. Daou vloaz warlerc’hwar-lerc’h eo degemeret evel asagn en ur rejimant troaderientroadeien e Prusia.
 
Aotreet eo e familh da zont da Vro-C’hall en dro, pezh a ra heptañ. Mennet eo da chom e Berlin evit servij an arme ha donaat e ouiziegezh eus yezh ha sevenadur [[Alamagn]].
 
Gant Karl August Varnhagen von Ense (1785-1858), e sav e [[1803]] ar gelaouenn ''Berliner''
''Musenalmanach'' hag ec’h embann enni e varzhonegoù kentañ. Freuz-stal a ra an daou zen siwazh ha paouez a reont ganti pa grog ar brezel e [[1806]]. Brud en deus gounezet ar barzh yaouank avat e-touez an dud troet war al lennegezh.
 
Dont a ra da letanant an arme e [[1801]], hag e [[1805]], emañ e [[Hameln]] gant e rejimant.
 
Pa ranko arme Prusia kodianañ dirak [[Napoleon]] e [[1806]] e vo lezet da vont frank d’e vro c’henidik. Marvet e dud siwazh, n’en deus mui a liammoù gant [[Bro-C’hall]].
 
Da goulz an diskar-amzer 1807 emañ e Berlin endroen-dro. Ar bloaz warlerc’h e ro e zilez diouzh an arme. Betek 1810 e krakvev en ur stad reuzeudik e kerbennkêr-benn Prusia, dilabour, digalonaeketdigalonekaet ha dispi.
Gant skoazell ur mignon kozh d'e familh e c’hell distreiñ da Vro-C’hall evit bezañ kelenner e Lise Napoleonville, e departamant ar Vañde (hag a vo [[La Roche-sur-Yon]] warlerc’hwar-lerc’h).
 
Emañ eE-touez e vignoned tost emañ an Itron de Staël hag asambles ganti ez ay da gCoppet e Bro-Suis en harlu. ''‘’Gall« Gall on e Bro-Alamagn, Alaman e Bro-C’hall, katolik e-touez ar Brotestanted ha protestant gant ar Gatoliked, prederour o vezañ gant tud a relijion ha paterer gant an dud hep rakvarnioù, un Aotrou e-touez an dud desket ha savant gant ar re voutin, jakobin gant tud an noblañs hag e-touez an demokrated, un den-jentil, un den eus amzervezh ar Rouanelezh ; e pep lec’h ez on un estranjourestrañjour. Ar c’hoant start ‘m'm eus briatada vriata an holl (anezho), ha pep tra o tiflipat. Maleürus on. ‘’''» (1810) : sed aze pezh a zisklerzisklêr Chamisso dezhi evit displegañ e stad hag e demz-spered. Un harluad eo bepred, ur foeter-bro a nac’h dalc’hmat an doare aesataaezetañ da ren ur vuhez.
E-pad an daou vloaz ma chomo e Suis e fizioouestlo ec’h amzer da studiañstudi al louzawouriezh. E 1812 e tistro da vBerlin lec’h ma kendalc’h gant e enklaskoù skiantel. E-pad an hañv 1813 e skriv e bennoberenn ‘’Peter''Peter Schlemhil wundersame Geschichtel’’Geschichtel'' (troet gant [[Roparz Hemon]] e 1934 evit ‘’Gwalarn’’[[Gwalarn (gelaouenn)|Gwalarn]] dindan an anv : ''An den a gollas e skeud''), istor un Doktor Faust a-vremañ, kollet e skeud gantañ, kondaonet da foetañ-bro evit he c’havout endro, tudenn-arouez an aozour neblec’hneblec'h en e di. Ar ger ‘’Schlemhil’’''Schlemhil'' a vez graet ganti e [[yiddisheg]] evit komz eus un den kollet ar chañs gantañ, met a dremen diouti.
 
''« Evel kalz oberoù brudet, istor Peter Schlemhil. a c’hell pijoutplijout war un dro d’ar re yaouank, na wellontwelont ennañ nemet un arridennad darvoudoudarvoudoù marzhus, ha d’ar re goshoc’h, a zo barrek da zivinout ster kevrinus ar ger “skeud”''skeud'', ha da heul da veizañ mennad kuzh an danevell’’danevell » a skrive Roparz Hemon e rakskrid embannadur ''Gwalarn'' e 1934.
 
E meur a yezh e vo troet an hirrhir a zanevell-se, skrivet gant Chamisso evit diduiñ bugale e gamalad Ferdinand Hitzig (1807-1875).
 
E 1815 eo tutettutaet evel louzawour gant skipailh-ren al lestr rusian Rurik, en e fennbenn ar c’habiten Otto von Kotzebue (1787-1846) mab ar skrivagner August von Kotzebue (1761-1819). Ur veaj skiantel a ray ar vag tro ar bed hag evit he zanevelliñ dre skrid eo implijet Chamisso. Dindan an anv ''Tagebuch'' [Deilevr] e vo embannet e 1821 notennoù bemdezpemdeziek Chamisso.
 
Pa tistrozistro da Vro-Alamagn e 1818 e fizier dezhañennañ ar post rener e jardin louzawouriezh Berlin. Degemeret eo en Akademiezh ar Skiantoù. Dimeziñ a ra e 1820 ha seizh mab en do.
 
Da 48 vloaz e krog Chamisso gant ar skrivañ barzhonegoù adarre. E 1829, gant skoazell Gustav Schwab (1792-1850), hag adalek 1832 gant Franz von Gaudy (1800-1840), e sav ar gelaouenn ''Deutsche Musenalmanach'' a varv da vev. Enni e vo embannet e varzhonegoù met testennoù a bep seurt ivez : louzawouriehlouzawouriezh, yezhoniezh, romantoù. Berzh a reont en Alamagn a-bezh.
 
Liv an dristidigezh a vez diskoachet en e varzhonegoù dalc’hmat, awenet ma vezont gant hiraezh ar vro bell.
 
Dister awalc’ha-walc’h eo oberenn skiantel Von Chamisso. Dav eo menegiñ ''Bemerkungen und Ansichten'', a vo embannet evit un darn anezhañ e-barzh ''Entdeckungsreise'' savet gant Otto von Kotzebue (Weimar, 1821) hag en ur stumm klok ''Gesammelte Werke'' e 1836. ''Übersicht der nutzbarsten und schädlichsten Gewächse in Norddeutschland'' (1829) zo un oberenn prizius avat evit ehe ferzh-mat. E bennoberenn , savet a-gevret gant Diederich Franz Leonhard von Schlechtendal (1794-1866), zoeo deskrivañ gwezennoùgwez pennañ Bro-Mec’hiko (1830-1831).
 
Brudet ken -ken eo an dastumadenn barzhonegoù anvet ''Frauenliebe und –lebenleben'' [Karantez ha buhez ar vaouez] (1830), lakaet e sonerezh gant Robert Schumann. Dav eo menegiñ ''Schloss Boncourt'' ha ''Salas y Gomez''. Ha pa reer kaoz eus e skridoù e ranker derc’hel e soñj ne oa ket alamaneg e yezh vamm.
 
Teñval e vez alies awalc’h danvez e skridoù. El laouenañ ha skañvañ oberennoù zoken e santeer an tristidigezh pe ar flemmgan dlac’hmat. Pleustriñ war trivliadoù Mab-den, evel ar garantez pe an dial, e plij dezhañ ober. ''Die Löwenbraut'' zo skouer e nerzh hag e iskisted pe ''Vergeltung'' evit spisted e doarezoare-skrivañ.
Kentañ embannadur ec’h oberenn glok zo bet embannet e stumm c’hwec’h levrenn e 1836 gant Julius Eduard Hitzig (1780-1849). E 1881 ez eus bet embannet ur vuhezskrid skrivet gant Hitzig, ''Leben und Briefe von Adelbert von Chamisso''.
 
Roet e vez bep bloaz abaoe 1985 ar Priz Adalbert von Chamisso d’ur skrivagner ha n’eo ket alamaneg e yezh vamm evit bezañ savet er yezh-se un oberenn dre skrid. Gant Akademiezh Arzoù-Kaer Bavaria e vez profet.
 
 
 
 
==E brezhoneg==
 
* An den a gollas e skeud (troidigezh gant Roparz Hemon) in Gwalarn nn 73 (Kerzu 1934)
* An den a gollas e skeud (troidigezh gant Roparz Hemon) in Danevelloù troet gant R. Hemon II (Mouladurioù Hor Yezh, 1992)
 
 
<!--Rummadoù-->
 
[[Rummad:Skrivagner|Chamisso, Adalbert von]]
Linenn 58 ⟶ 55:
[[Rummad:Skrivagnerien alamanek|Chamisso, Adalbert von]]
[[Rummad:Tud|Chamisso, Adalbert von]]
 
<!--Etrewiki-->
 
== Adalbert[[bs:Adelbert von Chamisso ==]]
[[de:Adelbert von Chamisso]]
[[en:Adelbert von Chamisso]]
[[eo:Adelbert von Chamisso]]
[[es:Adelbert von Chamisso]]
[[fr:Adelbert von Chamisso]]
[[hr:Adelbert von Chamisso]]
[[it:Adelbert von Chamisso]]
[[ja:アーデルベルト・フォン・シャミッソー]]
[[nl:Adelbert von Chamisso]]
[[no:Adelbert von Chamisso]]
[[pl:Ludolf Karl Adelbert von Chamisso]]
[[pt:Adelbert von Chamisso]]
[[ru:Шамиссо, Адельберт фон]]
[[sv:Adelbert von Chamisso]]