Stadoù-Unanet Amerika : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
Disteurel kemmoù 1433061 a-berzh 85.19.187.21 (kaozeal) vandalerezh |
||
Linenn 1:
{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=250 style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%"
|colspan="2"|<center><big>'''''United States of America'''''</big><br />'''Stadoù-Unanet Amerika'''</center>
|-
| style="background:#efefef;" align="left" colspan=2 |
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="padding-top: 0.5em;"
|-
| align="center" width="125px" | [[Restr:Flag of the United States.svg|125px|Banniel SUA]]
| align="center" width="110px" | [[Restr:Great Seal of the US.png|85px|Siell SUA]]
|-
| align="center" width="125px" | <small>'''[[Banniel Stadoù-Unanet Amerika|Banniel]]'''</small>
| align="center" width="110px" | <small>'''Siell'''<!-- '''Skod-ardamez''' --><!-- '''Ardamezioù''' --></small>
|-
| align="center" colspan=2 | [[Restr:LocationUSA.png|250px]]
|}
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan=2 | [[Kan broadel]]'''
|-
| align="center" | ''The Star-Spangled Banner''<br /><small>"Ar banniel steredek"</small><br />
[[Restr:Star Spangled Banner instrumental.ogg]]
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan=2 | '''Ger-stur broadel'''
|-
| align="center" | Ofisiel : ''"In God We Trust"''<br /><small>"E Doue e fiziomp"</small><br />Hengounel : ''"E Pluribus Unum"''<br /><small>"Diwar lies, unan"</small>
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan=2 | '''[[Kêr-benn]]'''
|-
| align="center" | [[Washington D.C.]]<br />
<small>38° 53' 42" N — 77° 02' 12" W</small><br />
<hr>
'''Kêr vrasañ'''<br />
[[New York City]]<br />
<small>40° 39' 51" N — 73° 56' 19" W</small>
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan="2" | '''Yezhoù ofisiel'''
|-
| align="center" | Hini ebet.<sup>(1)</sup><br />
<hr>
'''Yezh vroadel'''<br />
Saozneg ''(de facto)''<sup>(2)</sup>
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan="2" | '''[[Gouarnamant]]'''<br />[[Republik]] kevreadel
|-
| • ''Prezidant :'' [[Barack Obama]] ([[Strollad Demokratel (Stadoù-Unanet)|D]])<br />
• ''Besprezidant :'' Joe Biden (D)<br />
• ''Penn ar Parlamant :'' John Boehner ([[Strollad Republikan (Stadoù-Unanet)|R]])<br />
• ''Maodiern ar Justis :'' John Roberts
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan="2" | '''Korf-lezenniñ'''<br />[[Kongres ar Stadoù-Unanet]]
|-
| • ''Bodadenn uhelañ :'' [[Sened (SUA)|Sened]]<br />
• ''Bodadenn izelañ :'' [[Kambr an Dilennidi (SUA)|Kambr an Dilennidi]]
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan="2" | '''Dizalc'hiezh'''<br />
diouzh ar [[Rouantelezh-Unanet]]
|-
| • ''Disklêriet :'' 4 a viz Gouere [[1776]]<br />
• ''Anzavet :'' 3 a viz Gwengolo [[1783]]<br />
• ''Bonreizh e pleustr :'' 21 a viz Even [[1788]]
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan="2" | '''Gorread'''
|-
| • Hollek : 9 826 676 km² (3<sup>de</sup> er bed<sup>(3)</sup>)<br />
• Dour (%) : 6,76
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan="2" | '''Poblañs'''
|-
| • [[2012]] (brasjedet) : 314 785 000 (3<sup>de</sup> er bed)<br />
• Stankter : 33,7 /km²
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan="2" | '''Armerzh''' ([[2011]], brasjedet)
|-
| • [[Moneiz]] : [[dollar SUA]] (US$)<br />
• [[Kenderc'h broadel kriz|KBK]] ([[Kevatalder ar barr prenañ|KBP]]) : US$ 1 508 miliard (2<sup>vet</sup>)<br />
• KBK - Feur kreskiñ gwirion : 1,8 % (157<sup>vet</sup> er bed)<br />
• KBK dre zen : US$ 48 300 (11<sup>vet</sup> er bed)
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan="2" | '''Eur'''
|-
| • Gwerzhid-eur : [[UTC]] -5 da -10<br />
• Hañv : [[UTC]] -4 da -10
|-
|-bgcolor=#efefef
| align="center" colspan="2" | '''[[Pellgehenterezh]]'''
|-
| • [[Kod ISO 3166]] : US<br />
• [[Pellgomz]] : +1<br />
• [[Internet]] : .us .gov .mil .edu
|-
|<small>Andon : [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html ''CIA - The World Factbook''] {{en}} 18/11/2012</small>
|-
| align="center" colspan="2" | Kartenn
|-
|[[Restr:Map of USA DC.svg|Map of USA DC|250px]]
|-
| align="left" colspan="2" |
<small>'''1.''' Ar saozneg eo yezh ofisiel 28 Stad da nebeutañ, hervez ar ster a roer d'ar ger "ofisiel". Saozneg ha [[Hawaiieg]] zo ofisiel e Stad [[Hawaii]].<br />
'''2.''' Ar saozneg eo ''de facto'' yezh gouarnamant SUA hag ar yezh nemeti a vez komzet er gêr gant 80% eus an Amerikaned koshoc'h eget 5 bloaz. Ar [[spagnoleg]] eo an eil yezh komzet ar muiañ.<br />
'''3.''' Goude [[Rusia]] ha [[Kanada]]. Gorread jedet diwar ar 50 Stad + [[Washington D.C.|District of Columbia]], hep an tiriegezhioù diavaez.</small>
|}
Ur vro etre ar [[Meurvor Atlantel]] hag ar [[Meurvor Habask]] en [[Amerika an Norzh]] eo '''Stadoù-Unanet Amerika''' ([[saozneg]]: ''United States of America'') ([[teskanv]]: '''SUA''', [[saozneg]]: ''USA''), stumm berr: '''(ar) Stadoù-Unanet''' (''(the) United States''). Aliezik e vez graet ''[[Amerika]]'' pe ''Bro-Amerika'' ivez dre verrdro, ha gant an teskanv amerikanek USA. Abaoe deroù an {{XXvet kantved}} eo ar Stadoù-Unanet ar [[riez]] c'halloudusañ er bed.<br />
Un ezel diazezer eus [[Aozadur ar Broadoù Unanet]] (ABU) eo hag emañ ar sez anezhañ e [[New York City|New York]]. Un ezel padus eus Kuzul Surentez ABU eo.<br /> Broudet en deus ar gouarnamant amerikan ar broioù a fell dezho lakaat un harz d'an [[Unaniezh Soviedel]] da sinañ e 1945 [[Aozadur Feur-emglev Norzh-Atlantel|Aozadur Feur-emglev Norzhatlantel]].
Roet eo bet an anv Amerika diwar hini an [[ergerzhour]] [[Italia|italian]], [[Amerigo Vespucci]].
Ur rann hag un [[trevadenn|drevadenn]] eus ar [[Rouantelezh-Unanet]] e oa a-raok ma voe graet an [[Brezel dieubidigezh ar Stadoù Unanet|Dispac'h amerikan]] a-enep d'ar Saozon. Ur republik kevreadel gant 50 stad eo ar vro bremañ.
[[Saozneg]] ha [[spagnoleg]] eo ar yezhoù komzet ar muiañ, met ouzhpenn yezhoù an Amerindianed e vez komzet meur a yezh all gant familhoù an embroidi en o zouez ar [[brezhoneg]] (war-dro 20 000 yezher hervez un enklask e dibenn an {{XXvet}} kantved).
Trede brasañ bro ar bed eo ar Stadoù-Unanet war-lerc’h [[Rusia]] ha [[Kanada]] hag a-raok [[Republik Poblek Sina]]. An tiriad amerikan, en em led war 7 % eus douaroù divoret ar blanedenn, zo ken bras ha kevandir Europa. Gorread ar Stadoù-Unanet zo 17 gwech kement ha hini Frañs ar c’hevandir. Brasoc’h eget Frañs eo stad [[Alaska]] pe hini [[Texas]]. Ar bloc’had 48 stad, da lavaret eo an holl stadoù war-bouez [[Alaska]] ha [[Hawaii]], a vez anvet « ''Mainland'' » a-wechoù, zo dezhañ ur stumm hag a denn d'ur pempkorneg, hag en em led war 4 gwerzhid-eur. 4 500 km hed zo etre ar Meurvor Atlantel (reter) hag ar Meurvor Habask (kornôg) <ref> J.-Y. Cleach [...], “La puissance américaine” p.104 </ref>. 2 500 km, a-hend-all, zo etre harzoù Kanada hag harzoù Mec’hiko. Ar stêr [[Missouri (stêr)|Missouri]] hag ar stêr [[Mississippi (stêr)|Mississippi]] a zo 6 000 km a hed ganto o-div ha redek a reont dre greiz ar ''mainland''. Ken hir int o-div hag ar stêr [[Amazon]] a zo o redek e [[Suamerika]].
=== Harzoù gant broioù all ===
12 034 km harzoù
<ref name = cia>source : [https://cia.gov/cia//publications/factbook/geos/us.html CIA - The World Factbook]</ref>:
* 8 893 km gant [[Kanada]] (en o mesk 2 477 km gant [[Alaska]])
* 3 141 km gant [[Mec’hiko]]
=== Douaroniezh fizik===
[[Restr:Mesquite Sand Dunes in Death Valley.jpg|thumb|right| '''[[Death Valley]]''' (Traoñienn ar Marv) al lec’h izelañ ha tommañ eus ar Stadoù-Unanet]]
* Un nebeud lec'hioù dibar:
** '''Ar beg uhelañ''' : [[Menez McKinley]] en Alaska (6 194 metr)
** '''Al lec’h izelañ''' : [[Badwater]] e [[Traoñienn ar Marv]] e Kalifornia (- 86 metr)
** '''Ar stêr bennañ''' : ar [[Missouri (stêr)|Missouri]]-[[Mississippi (stêr)|Mississippi]] zo ouzhpenn 6 000 km hed dezhi.
** '''Gorread''' : 9 826 676 km² (en trede plas war-lerc'h Rusia ha Kanada)
** '''Aod''': 19 924 km
** '''An uhelderioù pellañ''': - 86 m > + 6 194 m
==== Torosennadur ====
[[Restr: Snakeriver.jpg|thumb|right|[[Snake River]] ha [[Grand Teton]], [[Wyoming]]]]
Liesseurt eo torosennadur ar Stadoù-Unanet:
Torosennadur ar Stadoù-Unanet zo er reter hag en em led a norzh da su dreist-holl.
Er C'hornôg emañ ar [[Menezioù Roc'hellek]] (''Rocky Mountains''), al [[Lammoù-dour]] hag ar [[Sierra Nevada]], 4 500 metr well-wazh a uhelder dezho. En o zouez emañ plateizioù ha diazadoù [[Colorado]].
Plaenennoù ha plateizioù bras-ec’hon kreiz ar Stadoù-Unanet zo hollad ar stêrioù [[Mississippi (stêr)|Mississippi]] ha [[Missouri (stêr)|Missouri]] o redek enno. Eus an dibab eo an douaroù enno ivez.
Er reter ez eus menezioù kozh, an [[Appalachoù]] (''Appalaches'') o anv, dezho 2 300 metr a uhelder. Plaenennoù strizh zo e-touez ar menezioù-se hag ar Meurvor Atlantel.
==== Menezioù-tan ====
[[Restr:MtHood TrilliumLake.jpg|thumb|Menez Hood, Oregon]]
An darn vrasañ eus ar menezioù-tan bev zo er c’hornôg, en Alaska hag en enezeg Hawaii :
* [[Menez Rainier]] (4 392 m), Washington
* [[Menez Shasta]] (4 322 m), Kalifornia
* [[Mauna Loa]] (4 171 m), Hawaii
* [[Menez Adams]] (3 743 m), Washington
* [[Menez Hood]] (3 429 m), Oregon
* [[Glacier Peak]] (3 213 m), Washington
* [[Menez Redoubt]] (3 108 m), Alaska
* [[Menez Saint Helens]] (2 549 m), Washington
==== Hinoù ====
An holl zoareoù hinoù a ren war ar Stadoù-Unanet, eus ar yenañ ([[hinad pennahelel]] en Alaska) d'an tommañ ([[Traoñienn ar Marv]]), eus ar glepañ (Gwalarn, ([[Washington (Stad)|Stad Washington]]) d’ar sec’hañ (hinad krin ha gouelec’hioù er Mervent). Gant an hinoù hag an torosennadurioù a bep seurt zo bet er Stadoù-Unanet ez eus bet stummet maezioù ha rannvroioù liesseurt enno.
==== Stêrioù ====
[[Restr:Grand_Canyon_from_Moran_Point.jpeg|thumb|right| [[Grand Canyon]]]]
* Missouri-Mississippi : 6 270 km
* [[Missouri (stêr)|Missouri]] : 4 370 km
* [[Mississippi (stêr)|Mississippi]] : 3 778 km
* [[Rio Grande (Norzhamerika)|Rio Grande]] : 3 060 km
* [[Arkansas (stêr)|Arkansas]] : 2 348 km
* [[Colorado (stêr)|Colorado]] : 2 317 km
* [[Ohio (rstêr)|Ohio]] : 2 102 km
* [[Columbia (stêr)|Columbia]] : 2 044 km
* [[Snake River]] : 1 670 km
* [[Tennessee (stêr)|Tennessee]] : 1 049 km
==== Lennoù ====
[[Restr:Great Lakes from space.jpg|thumb|right|Skeudenn dre loarell eus al Lennoù Bras]]
Gorread hollek al [[Lennoù Meur Amerika|Lennoù Bras]] zo war-dro 250 000 km², bezet an hanter eus gorread Frañs ar c’hevandir.
* Roll al Lennoù meur, eus an hini vrasañ d'an hini vihanañ :
** [[Lenn Superior]]
** [[Lenn Huron]]
** [[Lenn Michigan]]
** [[Lenn Erie]]
** [[Lenn Ontario]]
[[Restr:Lake Powell Above Wahweap Marina.jpg|thumb|Lenn Powell, Utah]]
* Al lennoù pennañ all zo :
** [[Lenn Pontchartrain]]
** [[Lenn Sall Vras]]
** [[Lenn Champlain]]
** [[Lenn Mead]]
** [[Lenn Powell]]
** [[Utah Lake|Lenn Utah]]
** [[Lenn Tahoe]]
=== Douaroniezh denel ===
[[Restr:Intrastate Interstate Highways.png|thumb|Gourhentoù pennañ ar Stadoù-Unanet]]
===
An Amerikaned zo o chom dreist-holl war an aodoù ha tro-dro d’al Lennoù Bras. Eus ar c’hantved hedredenn, eus tu ar c'hornôg, betek ar Meurvor Habasak hag en Alaska n'eo ket bras-tre an niver a annezidi, war-bouez en ur gêr zistro bennak hag ivez e Kalifornia. Kalifornia zo ar Stad amerikan ma'z eus an niver brasañ a dud o chom enno ha kenderc'hel a ra ar Stad-se da zesachañ an dud eus diabarzh pe eus diavaez ar Stadoù-Unanet.
==== Kêrioù ha niver an dud enno ====
En tu all d’an tri c’hard eus an dud zo o chom e kêr er Stadoù-Unanet. [[megalopolenn]] [[BosWash]] zo e biz ar vro.
* Roll an tolpad-kêrioù pennañ eus ar Stadoù-Unanet, o stad kevreat hag an niver a dud zo o chom enno <ref>source : [http://www.populationdata.net/palmaresvilles.php populationdata.net]</ref> :
[[Restr:Hollywood boulevard from kodak theatre.jpg|thumb|180 px|right|Los Angeles, Kalifornia]]
[[Restr:DowntownChicagoILatNight.jpg|thumb|Chicago, Illinois]]
[[Restr:San Francisco DSC09797.JPG|thumb|San Francisco, Kalifornia]]
# [[New York]] (New York) : 24 112 176
# [[Los Angeles]] (Kalifornia) : 18 313 809
# [[Chicago]] (Illinois) : 11 318 384
# [[Washington DC|Washington]] (DC) - [[Baltimore]] (Maryland) : 8 026 607
# [[San Francisco (Kalifornia)|San Francisco]] (Kalifornia) : 7 159 693
# [[Philadelphia]] (Pennsylvania) : 5 951 797
# [[Dallas (Texas)|Dallas]] - [[Fort Worth (Texas)|Fort Worth]] (Texas) : 5 931 956
# [[Detroit]] (Michigan) : 5 905 754
# [[Miami (Florida)|Miami]] (Florida) : 5 726 495
# [[Houston (Texas)|Houston]] (Texas) : 5 280 752
# [[Atlanta]] (Georgia) : 5 034 362
# [[Boston]] (Massachusetts) : 4 411 000
==
An Indianed e oa bet an dud kentañ o chom er Stadoù-Unanet. Tri meuriad indian a oa ha meur a gant yezh ha sevenadurioù disheñvel o doa. N’ouzer ket kalz a draoù diwar o fenn, dreist-holl evit a sell ar pobloù kantreat.
Er {{XVIvet}} kantved hag er {{XVIIvet}} kantved e voe an Indianed o taremprediñ Europiz evit ar gwechoù kentañ. Diazezañ a reas dreist-holl ar Spagnoled er su, ar Saozon er reter hag ar Frañsizien en norzh hag en draoñienn ar Mississippi ha da-heul e voe enebet meur a sevenadur an eil ouzh egile.
E [[1607]] e tiazezas ar Saozon o c’hêriadenn gentañ, [[Jamestown]] hec’h anv. Da c’houde en em stalias trevadennoù niverus a-hed an aod er reter. En o zouez e oa [[Plymouth (Massachusetts)|Plymouth]], [[Boston]], [[Salem]], [[Williamburg]]. D'ar mare-se e voe krog da harluañ ha da werzhañ tud du eus Afrika da sklaved. Gant ar morianeta e voe diorroet ar plantadegoù kotoñs er su dreist-holl ha diorroet e voe an danframmoù.
C’hwennet e voe an Indianed gant ar c’hleñvedoù-red (brec’h, ruzell) a oa bet degaset gant an difraosterien. Miliadoù a Indianed all a voe lazhet en ur vrezeliañ gant Europiz ivez. E-pad ar brezel brasañ ez aloubas ar Vreizhveuridi tiriadoù ar C’hallaoued hag e-se e oant deuet a-benn da zaougementiñ gorread an douaroù a oa dalc'het ganto betek ar mare-se.
[[Restr:Declaration independence.jpg|thumb|right|Diskleriadur Dizalc'hidigezh ar Stadoù-Unanet]]
Trizek trevadenn vreizhveuriat a c’hounezas o dizalc’hiezh diouzh Breizh-Veur d'ar [[4 Gouere|4 a viz Gouere]] [[1776]]. Degemeret e voe ganto [[Bonreizh Stadoù-Unanet Amerika]] e [[1787]]. Ar vonreizh kentañ bet degemeret e broioù ar c'hornôg. Diazezet eo bet an identelezh amerikan gant an daou skrid-se.
Disklêriet e voe ar [[Brezel diabarzh Stadoù-Unanet Amerika|Brezel Diabarzh]] e [[1861]] abalamour d'ar sklavelezh ha da blegoù fall an armerzh er Stadoù-Unanet. Ne viras ket ouzh a vro avat da vont war-raok. Evit gwir e oa bet miliadoù a dud o vont d'ober o annez ahont a-hed an {{XIXvet}} kantved. D'ar mare-se eo ivez e voe diorroet ar greantelerezh er vro hag e voe aloubet ar c’hornôg pa voe diorret an hentoù-houarn ahont.
En {{XXvet}} kantved eo deuet ar Stadoù-Unanet da vezañ galloudusañ bro ar bed a-fet armerzh, sevenadur ha politikerezh (dresit-holl war-lerc'h an [[Eil Brezel Bed]]), daoust m'o doa renerien ar vro c'hwitet war o zaol da vare ar [[brezel]] er [[Vietnam|Viêt-nam]]. Gwall skoet e voe an Amerikaned gant se. Abaoe m'eo peurechu ar [[brezel yen]] hag abaoe ma n'eus ket mui eus an [[URSS]] (Unaniezh ar Republikoù Sokialour ha Soviedel) eo ar Stadoù-Unanet ar vro dreistgalloudekañ nemeti er bed, evit a sell ar gallout milourel peurgetket.
== Politikerezh ==
[[Restr:White house south.jpg|thumb|right|An [[Ti Gwenn]], [[Washington DC]]]]
Ar vro zo anezhi hanter-kant [[Stad]] kevreat a astenn o beli leun war meur a dachenn : ur c'hevread eo.
Ar Stadoù-Unanet zo anezho ur republik kevreadel prezidantel divgambr. Distag eo an tri galloud (galloud lezenniñ, galloud erounit ha galloud barn) an eil diouzh egile.
Dilennet e vez ar prezidant hag ar besprezidant asambles e-pad 4 bloaz, gant ar mouezhiañ hollek dieeun. Pep Stad a vez dileuriet gant ur skolaj dilennerien veur zo kenfeur well-wazh ouzh niver hec’h annezidi. Abaoe [[1951]] n’hall ket prezidant ar Stadoù-Unanet ren war ar vro ouzhpenn daou respet. Daou strollad politikel bras zo er vro dreist-holl : ar [[Strollad Republikan (Stadoù-Unanet)|Strollad Republikan]] hag ar [[Strollad Demokratel (Stadoù-Unanet)|Strollad Demokratel]].
[[Restr:Map of USA with state names.svg|thumb|right|Kartenn Stadoù ar Stadoù-Unanet]]
Dilennet e oa bet [[George Walker Bush|George W. Bush]] da brezidant ar Stadoù-Unanet e miz Du [[2000]] (d'an [[20 Genver|20 a viz Genver]] [[2001]] e krogas e respet). E [[2004]] e oa bet dilennet en-dro. Abaoe [[2009]] eo [[Barack Obama|Barack H. Obama]], eus ar strollad demokratel, ar Prezidant.
Al lez-veur eo ensavadur uhelañ ar reizhiad lezvarnel kevreadel.
== Ar feiz ==
[[Restr:Saint Patrick front1.jpg|thumb|An Iliz-veur katolik roman Sant Padrig e New York]]
Gouarnamant ar Stadoù-Unanet ne c'houlenn ket digant e geodediz petra eo o feiz. Dispartiet eo ar relijion diouzh ar Stad kevreadel en ur mod ofisiel. Asuret eo ar bennaenn-mañ gant ar vonreizh a ziogel ar frankiz krediñ. Ar stad kevreadel ne zegas skoazell ebet da skol relijiel ebet{{daveoù a vank}}. Ar bedenn renket gant ar skol zo difennet abaoe 1962 gant an diferadenn « Engel a-enep Vitale ».
Enklaskoù prevez a bep seurt a ziskouez ez eus etre 75 % ha 90 % eus an Amerikaned a gred e Doue. Koulskoude emaint 44 % o lavaret o deus cheñchet relijion ur wech da nebeutañ en o buhez. Ha lavaret a reont ne votont ket hervez o c'hredennoù.
Ar [[protestantiezh|brotestanted]] eo ar re niverusañ, met a-raok pell e vint dindan 50 %. Ur c'hard eus an Amerikaned zo [[Katoligiezh|katoliked roman]]. Bez' ez eus ivez [[dizoueidi|tud dizoue]] (16%), [[yuzevien]] (1,7%), [[boudisted]] (0.7%), [[muzulmaned]] (0.6%),, [[hindouisted]] ha kement zo.
== Stadoù ar Stadoù-Unanet ==
* ''Gwelout ar pennad [[Stadoù ar Stadoù-Unanet]]''.
== Amerikaned brudet ==
=== Skiantourien ===
Lenn ar pennadoù Skiantourien amerikan dre urzh al lizherenneg ha Jedoniourien, dre goulzad.
=== Harozed an armeoù amerikan ===
* [[George Washington]] : brezel dizalc’hiezh
* [[George Armstrong Custer]] : Brezel disrannidigezh ha brezelioù indian
* [[Robert E. Lee]] : Brezel disrannidigezh
* [[Ulysses S. Grant]] : Brezel disrannidigezh
* [[William T. Sherman]] : Brezel disrannidigezh ha brezelioù indian
* [[George Patton|George S. Patton]] : Eil Brezel Bed
* [[Omar Bradley]] : Eil Brezel Bed
* [[Douglas McArthur]] : Eil Brezel Bed ha brezel Korea
* [[Dwight D. Eisenhower]] : Eil Brezel Bed
* [[William Westmoreland]] : Eil Brezel Bed ha brezel Viêt-Nam
* [[Colin Powell]] : Brezel Koweit (Brezel kentañ ar Pleg-mor)
* [[Tommy Franks]] : Brezel Irak (Eil Brezel ar Pleg-mor)
===
Lenn pennadoù Rummad: Livourien amerikan.
* [[Edward Hopper]] 1882-1967
* [[Jackson Pollock]] 1912-1956
* [[Andy Warhol]] 1928-1987
* [[Jean-Michel Basquiat]] 1960-1988
=== Luc’hskeudennerien ===
Lenn pennadoù Rummad : Luc’hskeudennerien amerikan.
* [[Jacob Riis]] 1849-1914
* [[Alfred Stieglitz]] 1864-1946
* [[Ansel Adams]] 1902-1984
* [[Robert Capa]] 1913-1954
* [[Diane Arbus]] 1923-1971
* [[Richard Avedon]] 1923-2004
* [[Irving Penn]] 1917
=== Istorourien ===
* [[
* [[Robert Paxton]]
* [[Robert Utley]]
* [[Howard Zinn]]
=== Politikourien ===
''Lenn ivez ar pennad [[Prezidant Stadoù-Unanet Amerika|Prezidanted Stadoù-Unanet Amerika]]''
* [[Alexander Hamilton]], soñjer politikel, politikour ;
* [[George Washington]], Prezidant kentañ ar Stadoù-Unanet, 1789-1797 ;
* [[Thomas Jefferson]], trede prezidant, bet ijinet gantañ lezennoù war ar berc’henniezh kefredel ;
* [[Bill Clinton]], Prezidant, 1993-2001 ;
* [[Theodore Roosevelt]]
* [[John Adams (politikour)|John Adams]]
* [[Abraham Lincoln]]
* [[Woodrow Wilson]]
* [[John Fitzgerald Kennedy]]
* [[Franklin D. Roosevelt]]
* [[Barack Obama]]
=== Sonerien ===
Gwelet [[Sonerezh Stadoù-Unanet Amerika]]
=== Filmaozerien ===
Lenn pennadoù Filmaozerien amerikan, dre brantadoù.
=== Lennegezh ===
• Skrivagnerien amerikan, dre urzh al lizherenneg
=== [[Priz Nobel ar Peoc'h]] ===
[[Restr:Martin Luther King - March on Washington.jpg|thumb|250px| King o komz e-pad ar gerzhadeg evit ar gwirioù keodedel.'']]
* 1906 : [[Theodore Roosevelt]]
* 1912 : [[Elihu Root]]
* 1919 : [[Woodrow Wilson]]
* 1925 : [[Charles Gates Dawes]]
* 1929 : [[Frank Billings Kellogg]]
* 1931 : [[Jane Addams Nicholas Murray Butler]]
* 1945 : [[Cordell Hull]]
* 1953 : [[George Marshall]]
* 1962 : [[Linus Pauling]]
* 1964 : [[Martin Luther King, Jr.]]
* 1970 : [[Norman Borlaug]]
* 1973 : [[Henry Kissinger]]
* 1985 : [[Kevredigezh etrebroadel ar vezeien evit diarbenn ar brezel nukleel]], Boston
* 1986 : [[Elie Wiesel]]
* 1997 : [[Jody Williams]]
* 2002 : [[Jimmy Carter]]
* 2007 : [[Al Gore]]
* 2009 : [[Barack Obama]]
=== '''Gizourien''' ===
* [[Calvin Klein]]
* [[Nike]]
* [[Reebok]]
* [[Tommy Hilfiger]]
== C'hoarierion echedoù ==
{|
|-
| width="33%" style="vertical-align:top;" |
* [[Oscar Chajes]]
* [[David H. Li]]
* [[Árpád Élő]]
* [[Reuben Fine]]
* [[Bobby Fischer]]
* [[Clarence Freeman]]
* [[George Koltanowski]]
* [[Edward Lasker]]
* [[Georges-Henri MacKenzie]]
| width="34%" style="vertical-align:top;" |
* [[Frank Marshall]]
* [[Paul Charles Morphy]]
* [[Victor Palciauskas]]
* [[Harry Nelson Pillsbury]]
* [[Vasik Rajlich]]
* [[Samuel Reshevsky]]
* [[Nikolaz Rossolimo]]
* [[Eugène Rousseau]]
* [[Yasser Seirawan]]
| width="33%" style="vertical-align:top;" |
* [[Elizabeth Shaughnessy]]
* [[Jackson Showalter]]
* [[Sonja Graf]]
* [[Charles Stanley]]
* [[Wilhelm Steinitz]]
* [[Povilas Tautvaišas]]
* [[Jonathan Tisdall]]
* [[Paul Truong]]
* [[Aleksandr Wojtkiewicz]]
|}
== Tud all ==
* [[Benjamin Franklin]], kefredour ha politikour e-pad ar brezel dizalc'hiezh
* [[Thomas Edison|Thomas Alva Edison]], krouer ha den afer
* [[Howard Hughes]], nijer, produer sinema hag un oristal a zen a afer
* [[Stan Lee]], senarioer comics, seurt bannoù-treset a bouez er Stadoù-Unanet
* [[Allan Pinkerton]], a grouas un ajañs bras a igounierien brevez
* [[Paul Revere]], dispac’her e-pad ar brezel dizalc’hiezh
* [[Harriet Tubman]], a roas skoazell da gantadoù a sklavourien da dec’hel kuit e norzh ar Stadoù-Unanet a-raok ar brezel disrannidigezh
* [[Wilbur Wright]], unan an nijerien vrudet kentañ.
== Un nebeud sifroù ==
* Dispignoù an armeoù : 400 miliard a USD (e 2004)
* Linennoù pellgomz : 268 milion a USD (e 2003) [2]
* Pellgomzerioù hezoug : 219 milion a USD (e 2005) [2]
* Skingomzerioù : 575 milion a euroioù (e 1997)
* Skinwelerioù : 219 milion a euroioù (e 1997)
* Pellgomzerioù : 659 evit 1000 annezad
* Implijerien Genrouedad : 205 milion a USD (e 2005) [2]
* Pourchaserien moned war ar Genrouedad : 7 800 (en 2000)
* Hentoù : 6 407 637 km (en o zouez 4 164 964 km hentoù terduet) (e 2004) [2]
* Hentoù-houarn : 226 605 km (en 2004) [2]
* Hentoù : 41 009 km (en 2004) [2]
* Niver a aerborzhioù : 14 858 (en o zouez 5 119 aerborzh gant roudennoù terduet) (e 2006) [2]
== Notennoù ==
{{reflist}}
== Liammoù diavaez ==
Lec’hiennoù ofisiel:
* {{en}} [http://www.firstgov.gov Porched ofisiel Stadoù-Unanet Amerika]
* {{fr}} [http://usinfo.state.gov/fr/ Programmoù keleier etrebroadel skignet gant Servij kelaouiñ departamant-Stad ar Stadoù-Unanet]
----
----
{{Amerika NKK}}
----
----
{{AFNA}}
----
----
{{Kuzul Surentez ABU}}
[[Rummad:Stadoù-Unanet Amerika]]
{{Liamm PuB|ceb}}
{{Liamm PuB|fa}}
{{Liamm PuB|fo}}
{{Liamm PuB|ml}}
{{Liamm PuB|sl}}
{{Liamm PuB|vi}}
{{Liamm PuB|zh}}
[[ab:Америка Еиду Аштатқәа]]
[[ace:Amirika Carékat]]
[[af:Verenigde State van Amerika]]
[[als:USA]]
[[am:አሜሪካ]]
[[an:Estatos Unitos]]
[[ang:Ȝeānedu Rīcu American]]
[[ar:الولايات المتحدة]]
[[arc:ܐܘܚܕܢܐ ܡܚܝܕܐ]]
[[arz:امريكا]]
[[as:আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ]]
[[ast:Estaos Xuníos d'América]]
[[av:Америкалъул Цолъарал Штатал]]
[[ay:Istadus Unidus]]
[[az:Amerika Birləşmiş Ştatları]]
[[ba:Америка Ҡушма Штаттары]]
[[bar:Vaeinigte Staatn]]
[[bat-smg:JAV]]
[[bcl:Estados Unidos]]
[[be:Злучаныя Штаты Амерыкі]]
[[be-x-old:Злучаныя Штаты Амэрыкі]]
[[bg:Съединени американски щати]]
[[bi:Yunaeted Stet blong Amerika]]
[[bm:Amerika ka Kelenyalen Jamanaw]]
[[bn:মার্কিন যুক্তরাষ্ট্র]]
[[bo:ཨ་མེ་རི་ཁ་རྒྱལ་ཕྲན་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཁབ།]]
[[bpy:তিলপারাষ্ট্র]]
[[bs:Sjedinjene Američke Države]]
[[bxr:Амеэрикын Нэгэдэһэн Улас]]
[[ca:Estats Units d'Amèrica]]
[[cbk-zam:Estados Unidos de America]]
[[cdo:Mī-guók]]
[[ce:Ӏамерикан ХӀоьттина Мехкаш]]
[[ceb:Estados Unidos]]
[[chr:ᏌᏊᎢᏳᎾᎵᏍᏔᏅᏍᎦᏚᎩ ᎾᎿ ᎠᎺᏰᏟ]]
[[chy:United States]]
[[ckb:ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]]
[[co:Stati Uniti d'America]]
[[crh:Amerika Qoşma Ştatları]]
[[cs:Spojené státy americké]]
[[csb:Zjednóné Kraje Americzi]]
[[cu:Амєрїканьскꙑ Ѥдьнѥнꙑ Дрьжавꙑ]]
[[cv:Америкăри Пĕрлешӳллĕ Штатсем]]
[[cy:Unol Daleithiau America]]
[[
[[de:Vereinigte Staaten]]
[[diq:Dewletê Amerikayê Yewbiyayey]]
[[dsb:Zjadnośone staty Ameriki]]
[[dv:އެމެރިކާ]]
[[dz:ཡུ་ནའིཊེཊ་སི་ཊེས]]
[[
[[el:Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής]]
[[eml:Stat Unî]]
[[en:United States]]
[[eo:Usono]]
[[
[[et:Ameerika Ühendriigid]]
[[eu:Ameriketako Estatu Batuak]]
[[
[[fa:ایالات متحده آمریکا]]
[[
[[fi:Yhdysvallat]]
[[fiu-vro:Ameeriga Ütisriigiq]]
[[fo:USA]]
[[fr:États-Unis]]
[[frp:Ètats-Unis d’Amèrica]]
[[frr:Feriind Stoote foon Ameerikaa]]
[[fur:Stâts Unîts di Americhe]]
[[fy:Feriene Steaten]]
[[ga:Stáit Aontaithe Mheiriceá]]
[[gag:Amerika Birleşik Devletläri]]
[[gan:美國]]
[[gd:Na Stàitean Aonaichte]]
[[gl:Estados Unidos de América - United States of America]]
[[glk:آمریکا]]
[[gn:Tetã peteĩ reko Amérikagua]]
[[got:𐌱𐌰𐌽𐌳𐌰𐍂𐌴𐌹𐌺𐌾𐌰]]
[[gu:સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકા]]
[[gv:Steatyn Unnaneysit America]]
[[ha:Amurika]]
[[hak:Mî-koet]]
[[haw:‘Amelika Hui Pū ‘ia]]
[[he:ארצות הברית]]
[[hi:संयुक्त राज्य अमेरिका]]
[[hif:United States]]
[[hr:Sjedinjene Američke Države]]
[[hsb:Zjednoćene staty Ameriki]]
[[ht:Etazini]]
[[hu:Amerikai Egyesült Államok]]
[[hy:Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]
[[ia:Statos Unite de America]]
[[id:Amerika Serikat]]
[[ie:Unit States de America]]
[[ig:Njikota Obodo Amerika]]
[[ik:United States of America]]
[[ilo:Estados Unidos iti Amerika]]
[[io:Usa]]
[[is:Bandaríkin]]
[[it:Stati Uniti d'America]]
[[iu:ᐊᒥᐊᓕᑲ]]
[[ja:アメリカ合衆国]]
[[jbo:mergu'e]]
[[jv:Amérika Sarékat]]
[[ka:ამერიკის შეერთებული შტატები]]
[[kaa:Amerika Qurama Shtatları]]
[[kab:Iwunak Yedduklen]]
[[kbd:Америкэ Штат Зэгуэт]]
[[ki:United States]]
[[kk:Америка Құрама Штаттары]]
[[kl:Naalagaaffeqatigiit]]
[[km:សហរដ្ឋអាមេរិក]]
[[kn:ಅಮೇರಿಕ ಸಂಯುಕ್ತ ಸಂಸ್ಥಾನ]]
[[
[[koi:Америкаись Ӧтлаасьӧм Штаттэз]]
[[krc:Американы Бирлешген Штатлары]]
[[ksh:Vereenichde Staate van Amerika]]
[[ku:Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]]
[[kv:Америкаса Ӧтувтчӧм Штатъяс]]
[[kw:Statys Unys]]
[[ky:Америка Кошмо Штаттары]]
[[la:Civitates Foederatae Americae]]
[[lad:Estatos Unitos d'Amerika]]
[[lb:Vereenegt Staate vun Amerika]]
[[lbe:Американал ЦачӀунхьу Штатру]]
[[lez:Америкадин Садхьанвай Штатар]]
[[lg:Amereka]]
[[li:Vereinegde State van Amerika]]
[[lij:Stati Unïi d'America]]
[[lmo:Stat Ünì d'America]]
[[
[[lt:Jungtinės Amerikos Valstijos]]
[[ltg:Amerikys Saškierstuos Vaļsteibys]]
[[lv:Amerikas Savienotās Valstis]]
[[map-bms:Amerika Serikat]]
[[mdf:Америконь Соткс]]
[[mg:Etazonia]]
[[mhr:АУШ]]
[[mi:Hononga-o-Amerika]]
[[mk:Соединети Американски Држави]]
[[ml:അമേരിക്കൻ ഐക്യനാടുകൾ]]
[[mn:Америкийн Нэгдсэн Улс]]
[[mr:अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने]]
[[mrj:Америкын Ушымы Штатвлӓжӹ]]
[[ms:Amerika Syarikat]]
[[mt:Stati Uniti tal-Amerika]]
[[mwl:Stados Ounidos de la América]]
[[my:အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု]]
[[myv:Американь Вейтьсэндявкс Штаттнэ]]
[[mzn:متحده ایالات آمریکا]]
[[na:Eben Merika]]
[[nah:Tlacetilīlli Tlahtohcāyōtl Ixachitlān]]
[[nap:State Aunite d'Amereca]]
[[nds:USA]]
[[nds-nl:Verienigde Staoten van Amerika]]
[[ne:संयुक्त राज्य अमेरिका]]
[[new:संयुक्त राज्य अमेरिका]]
[[nl:Verenigde Staten]]
[[nn:USA]]
[[no:USA]]
[[nov:Unionati States de Amerika]]
[[nrm:Êtats Unnis d'Améthique]]
[[nso:United States of America]]
[[nv:Wááshindoon Bikéyah Ałhidadiidzooígíí]]
[[oc:Estats Units d'America]]
[[
[[or:ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା]]
[[os:Америкæйы Иугонд Штаттæ]]
[[pa:ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]]
[[pag:United States]]
[[pam:Estados Unidos]]
[[pap:Estadonan Uni di Merka]]
[[pcd:États-Unis Anmérikes]]
[[pdc:Amerikaa]]
[[pfl:Verainischde Schdaade vun Ameriga]]
[[
[[pl:Stany Zjednoczone]]
[[pms:Stat Unì d'América]]
[[pnb:امریکہ]]
[[ps:د امریکا متحده ایالات]]
[[pt:Estados Unidos]]
[[qu:Hukllachasqa Amirika Suyukuna]]
[[rm:Stadis Unids]]
[[rn:Leta z’Unze Ubumwe za Amerika]]
[[ro:Statele Unite ale Americii]]
[[roa-rup:Vãsãliili Diadunu ali Americhia]]
[[roa-tara:Statère Aunìte d'Americhe]]
[[ru:Соединённые Штаты Америки]]
[[rue:Споєны Штаты Америцькы]]
[[rw:Leta Zunze Ubumwe z’Amerika]]
[[sa:संयुक्तानि राज्यानि]]
[[sah:Америка Холбоһуктаах Штааттара]]
[[sc:Istados Unidos de Amèrica]]
[[scn:Stati Uniti]]
[[sco:Unitit States]]
[[sd:آمريڪا]]
[[se:Amerihká ovttastuvvan stáhtat]]
[[sg:ÂKödörö-ôko tî Amerîka]]
[[sh:Sjedinjene Američke Države]]
[[si:ඇමරිකානු එක්සත් ජනපදය]]
[[simple:United States]]
[[sk:Spojené štáty]]
[[sl:Združene države Amerike]]
[[sm:Iunaite Sitete o Amerika]]
[[sn:United States of America]]
[[so:Mareykanka]]
[[sq:Shtetet e Bashkuara të Amerikës]]
[[sr:Сједињене Америчке Државе]]
[[srn:Kondre Makandrameki]]
[[ss:IMelika (live)]]
[[stq:Fereende Stoaten fon Amerikoa]]
[[su:Amérika Sarikat]]
[[
[[
[[szl:Zjednoczůne Sztaty]]
[[ta:அமெரிக்க ஐக்கிய நாடு]]
[[te:అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు]]
[[tet:Estadu Naklibur Sira Amérika Nian]]
[[tg:Иёлоти Муттаҳидаи Амрико]]
[[th:สหรัฐอเมริกา]]
[[tk:Amerikanyň Birleşen Ştatlary]]
[[tl:Estados Unidos]]
[[tn:USA]]
[[to:Puleʻanga fakatahataha ʻAmelika]]
[[tpi:Ol Yunaitet Stet]]
[[tr:Amerika Birleşik Devletleri]]
[[ts:United States]]
[[tt:Америка Кушма Штатлары]]
[[tw:USA]]
[[ty:Fenua Marite]]
[[udm:Америкалэн Огазеяськем Штатъёсыз]]
[[ug:ئامېرىكا قوشما شىتاتلىرى]]
[[uk:Сполучені Штати Америки]]
[[ur:ریاستہائے متحدہ امریکہ]]
[[uz:Amerika Qoʻshma Shtatlari]]
[[vec:Stati Unii de ła Mèrica]]
[[vep:Amerikan Ühtenzoittud Valdkundad]]
[[vi:Hoa Kỳ]]
[[vls:Verênigde Stoaten van Amerika]]
[[vo:Lamerikän]]
[[wa:Estats Unis]]
[[war:Estados Unidos]]
[[wo:Diiwaan yu Bennoo]]
[[wuu:美国]]
[[xal:Америкин Ниицәтә Орн Нутгуд]]
[[xh:IYunayithedi Steyitsi]]
[[xmf:ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფი]]
[[yi:פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע]]
[[yo:Àwọn Ìpínlẹ̀ Aṣọ̀kan Amẹ́ríkà]]
[[
[[zea:Vereênigde Staeten]]
[[zh:美国]]
[[zh-classical:美國]]
[[zh-min-nan:Bí-kok]]
[[zh-yue:美國]]
[[zu:IMelika]]
|