Alamagn : diforc'h etre ar stummoù

 

== Sevenadur ==

 

Ober a reer alies eus Alamagn ''das Land der Dichter und Denker'' (bro ar varzhed hag ar soñjerien).{{dave|Wasser}} Kregiñ a reas ar sevenadur alaman pell a-raok na vefe eus Alamagn evel ur [[stad-vroad]] ha goloet en doa ar bed alamaneger en e bezh. Adalek an deroù e oa bet stummet ar sevenadur en Alamagn gant redoù kefredel ha poblel en Europa, laik ha relijius. Dre se ez eo diaes digemmañ ur sevenadur alaman distag diouzh hengoun sevenadur uhel Europa.{{dave|encarta_sevenadur}} Kavout a reer roudoù eus lennegezh Alamagn adalek ar Grennamzer, gant labour skrivagnerien evel [[Walther von der Vogelweide]] ha [[Wolfram von Eschenbach]]. Aozerien ha barzhed alaman a bep seurt o deus tapet brud vras, en o zouez [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]] ha [[Friedrich Schiller|Schiller]]. An dastumad kontadennoù pobl embannet gant ar [[Breudeur Grimm|Vreudeur Grimm]] en deus poblekaet folklor Alamagn el live etrebroadel. Bras eo bet levezon Alamagn war ar brederouriezh ent istorel, ha kalzik prederourien alaman o deus sikouret da stummañ prederouriezh ar c’hornôg abaoe ar Grennamzer. Levezonus dreist-penn eo bet labour [[Gottfried Leibniz|Leibniz]] war ar boellelouriezh, diazezadur an hollsperedouriezh alaman gant [[Immanuel Kant|Kant]], savidigezh [[teorienn ar gomunouriezh]] gant [[Karl Marx]], ha diorroadur an diarsellouriezh gant [[Friedrich Nietzsche|Nietzsche]].

Darn eus brudetañ aozerien sonerezh klasel zo alaman, en o zouez [[Ludwig van Beethoven|Beethoven]], [[Johann Sebastian Bach|Bach]], ha [[Wolfgang Amadeus Mozart|Mozart]]. Abaoe 2006 ez eo Alamagn ar pempvet marc’had brasañ evit ar sonerezh er bed a-bezh{{dave|p2p}} hag ul levezon greñv he deus bet war ar sonerezh pop ha rock gant strolladoù evel [[Kraftwerk]]. Livourien alaman a-leizh zo bet brudet e meur a vro dre o labour e redoù arzel a bep seurt. [[Matthias Grünewald|Grünewald]] ha [[Albrecht Dürer|Dürer]] a oa arzourien brudet eus an [[Azginivelezh]], [[Peter Paul Rubens|Rubens]] a oa d’ar prantad barok, [[Caspar David Friedrich|Friedrich]] d’ar [[romantelezh]], ha [[Max Ernst|Ernst]] d’an [[dreistwirvoudelezh]]. Evit a sell ouzh ar savouriezh ez eus bet un nebeud brav a zegasadennoù gant Alamagn, en o zouez ar stiloù karolingat hag ottonian, a gemenne ar savouriezh romanek. Diwezhatoc’h e oa bet graet labourioù pouezus er vro er stiloù [[savouriezh c’hotek|gotek]], [[savouriezh an Azginivelezh|azginivelezh]] ha [[savouriezh varok|barok]]. Pouezus eo bet Alamagn dreist-holl e deroù al luskad modern, dre al luskad [[Bauhaus]] diazezet gant [[Walter Gropius]]. Sinema Alamagn a sav da benn kentañ an teknik-se, gant labour [[Max Skladanowsky|Skladanowsky]]. Levezonus eo bet dreist-holl e-pad [[Republik Weimar]] gant an ekspresionourien alaman evel [[Robert Wiene|Wiene]] ha [[Friedrich Wilhelm Murnau|Murnau]]. Sevenerien ar Sinema Alaman Nevez, evel [[Volker Schlöndorff|Schlöndorff]] ha [[Werner Herzog|Herzog]], ha filmoù evel [[Good Bye Lenin !]]'' (2003)'', o deus graet berzh e meur a vro.

 

En Alamagn o deus bevet darn eus ar glaskerien bouezusañ war dachennoù skiantel a bep seurt.{{dave|enklask}} Hollbouezus e oa bet labour [[Albert Einstein]] ha [[Max Planck]] da ziazezadur ar fizik modern, zo bet diorroet diwezhatoc’h gant [[Werner Heisenberg]] ha [[Erwin Schrödinger]].{{dave|Roberts}} Araozo e oa bet fizikourien hollbouezus all evel [[Hermann von Helmholtz]], [[Joseph von Fraunhofer]], ha [[Gabriel Daniel Fahrenheit]], e-touez re all. [[Wilhelm Conrad Röntgen]] a zizoloas ar skinoù X, hag abalamour da se e voe loread kentañ [[Priz Nobel ar Fizik]] e 1901.{{dave|nobel}} Pouezus-bras e oa bet labourioù [[Heinrich Rudolf Hertz]] war ar skinoù tredanwarellek evit diorroadur ar pellgehentiñ modern.{{dave|pellgehentiñ}} [[Wilhelm Wundt]] en doa lakaet ar bsikologiezh da skiant arnodel dizalc’h dre sevel e arnodva kentañ e [[Skol-veur Leipzig]] e 1879.{{dave|Kim}} Labour [[Alexander von Humboldt]] evel skiantour naturel hag ergerzher en deus talvezet da ziazezañ ar [[bevzouaroniezh|vevzouaroniezh]].{{dave|eaglehill}} Matematikourien bouezus a-leizh a oa bet ganet en Alamagn, en o zouez [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]], [[David Hilbert|Hilbert]], [[Bernhard Riemann|Riemann]], [[Karl Weierstrass|Weierstrass]] ha [[Hermann Weyl|Weyl]]. Bro ur bern ijinourien vrudet eo bet Alamagn, tud evel [[Johannes Gutenberg]], a soñjer en deus ijinet ar voullerez kentañ en Europa ; [[Hans Geiger]], krouer ar [[konter Geiger|c’honter Geiger]], ha [[Konrad Zuse]], a savas an urzhiataer kentañ.{{dave|Zuse}} Sikouret o deus ijinourien ha greantourien alaman evel [[Kont Ferdinand von Zeppelin|Zeppelin]], [[Gottlieb Daimler|Daimler]], [[Rudolf Diesel|Diesel]], ha [[Karl Benz|Benz]] da stummañ teknologiezh vodern an treuzdougen.{{dave|kirri}}{{dave|zeppelin}}