Eoul-maen : diforc'h etre ar stummoù

An '''eoul-maen'''<ref>[[Geriadur Istorel ar Brezhoneg]] p.749</ref>, pe '''tireoul'''<ref>[[Geriadur Brezhoneg an Here]]</ref> pe '''petrol'''<ref>[[Roparz Hemon]], ''Nouveau dictionnaire breton-français'' p.636b</ref>, a zo ul liñvenn zu pe c'hell-du kavet e reier splu. Eus [[hidrokarbon]]où e c'hoarvez, dreist-holl [[alkan]]où mesket gant elfennoù nann-metalek evel [[sulfur]] pe [[nitrogen]]. Gallout a ra ivez enderc'hel [[metal]]où evel [[vanadiom]].

 

D'ober temzoù, dileizherien, [[plastik]]où hag astuzlazherioù e vez talvoudekaet. Unan eus an andonioù energiezh pennañ er bed a-vremañ eo. Gantañ e reer d'ober treloskoù evel ar [[strilheoul]] pe ar [[kerozen|c'herozen]] pe d'ober [[tredan]]. Ur c'hovoder nann-aznevezadus eo an eoul-maen ha kalz tud a zo aon ganto e krogo da vankout en amzer-da-zont tost (gwelet [[pikenn eoulmaenek]])

 

Hervez an darn vrasañ eus an douarourien eo an eoul-maen ar pezh a chom eus danvezioù organek kozh mac'het ha tommaet e-pad milionoù a vloavezhioù. Furmet e vije bet gant morlizadur kouezhet e goueled ar mor e lec'hioù hep [[oksigen]]. An danvez organek, mesket gant morfont, a zo beuzet dindan kondonioù a c'houldennoù. An tommder hag ar gwask a laka anezhañ d'en em dreuzfurmiñ, da gentañ en un danvez koarek, [[kerogen]] e anv, a vez kavet e [[skilt eoulmaenek|skiltoù eoulmaenek]], ha goude, dre un argerzh anvet [[katagenez]], en [[hidrokarbon]]où. Peogwir eo skañvoc'h an hidrokarbonoù eget an dour pe ar maen e pigno alies war-du ar gorre, nemet ma vez harzet gant ur gwiskad maen dizintrus. Furmiñ a reont neuze ur [[maez eoul-maen]] a c'heller korvoiñ.

 

An darn vrasañ eus an eoul-maen kenderc'het en istor an [[Douar]] a oa bet distrujet gant [[bakteri]] p'en doa tizhet ar gorre. An [[traezh eoulmaenek]] a zo eoul-maen en deus tizhet ar gorre met na oa ket bet peurzistrujet c'hoazh. Ar [[skiltr eoulmaenek|skiltroù eoulmaenek]] a zo reier gant [[kerogen]] enno na oant ket bet beuziet don a-walc'h evit m'en em dreuzfurmje en eoul-maen.

 

Hervez [[Thomas Gold]] hag un nebeud douarourien soviedel evel [[Nikolay Koudryavtsev]] en em furm eoul-maen don-tre dindan gorre an [[Douar]]. N'eo ket degemeret an deorienn-mañ gant ar darn vrasañ eus an douarourien ha ned a ket an embregerezhioù eoulmaenek a-du ganti.

 

Ar gudenn bennañ pa fell d'an nen disac'hañ eoul-maen eo kavout maezioù. Bremañ e ra an douarourien gant teknikoù [[seism]]ek da ziloiñ frammadurioù a c'hellfe kuzhat eoul-maen met ardinvinkoù arall a vez talvoudekaet evel [[gravimetr]]où pe [[magnetometr]]où. Ar bazenn da heul eo kleuzañ ur puñs da dizhout ar mirlerc'h isdouarel. En un nebeud puñsou e pign an eoul-maen d'ar gorre en un doare naturel met an darn vrasañ eus ar puñsoù-se a zo damziviet. Alies e kleuzier meur a buñs e-barzh an hevelep mirlerc'h, da lakaat da sur e vo arc'hantus an disac'hadur. Ensilat a reer ivez [[aezhenn]] pe [[dour]] da virout ar gwask uhel a-walc'h. An teknikoù-mañ a c'hell gwallaozañ ar puñs, avat, ha lakaat e ziskar da vuanoc'h.

 

En doare-se e c'heller dastum etre 5% ha 15% muioc'h eus eoul-maen a zo er mirlerc'h.

 

E [[Sina]] e kleuzjod ar puñsoù eoul-maen kentañ war dro ar {{IVe}} kantved. Un donder a 243 m o doa ha gant tuellennoù bambouz e oant graet. Deviñ a reer an eoul-maen da aezhenniñ dour-mor ha kenderc'hiñ [[holen]]. En {{Xvet}} kantved e kaver eoulsanioù e bambouz etre ar puñsioù hag ar [[palud-holen|paludoù-holen]].

 

Istor arnevez an eoul-men a zeraouas e 1846 pa zizoloas Abraham Pineo Gesner un teknik evit kenderc'hiñ [[kerozen]] gant [[glaou-douar|glaou]]. E 1852 e kavas [[Ignacy Łukasiewicz]] un tu d'en ober gant eoul-maen, hag a oa diereoc'h ha gwelloc'h-marc'had. Er bloaz war-lerc'h e tigorer an "toull-kleuz" eoul-maen kentañ e Bóbrka, e-kichen [[Krosno]] e [[Polonia]] ar c'hreisteiz. An dizoloadenn-se a voe adpaket buan-tre gant ar peurrest eus ar bed hag ar burerezh kentañ a voe savet gant Meerzoeff e Bakou e 1861. D'an ampoent e kenderc'he Bakou 90% eus eoul-maen er bed.

 

 

E 1910 e oa bet kavet puñsoù e [[Kanada]], en [[Indonezia]] (a oa dalc'het gant an [[Izelvroioù]]), e [[Persia]], e [[Perou]], e [[Venezuela]], ha [[Mec'hiko]].

Tizh a dap kresk ar prizioù deraouet e 1999, ha muioc'h-mui a dud a gred emaomp tost ouzh ar [[pikenn eoulmaenek|bikenn eoulmaenek]]. Ur vinorelezh int c'hoazh avat.

 

Tra ma c'hendalc'h prizioù an eoul-maen da greskiñ ez a da zedennusoc'h tuioù-produiñ pebeilat. An tuioù gwellañ anavezet eo ar [[skiltroù eoulmaenek]] pe an [[traezh terdouarek]]. An traoù-se a vez fonnus met diaes da zisachañ ha gwirheñvel eo ne c'hellor ket ober eoul-maen a-walc'h ganto da voueta ar sevenadurezh greanterel.

 

Galloud a reer implijout [[hentenn Karrick]], ijinet e [[Stadoù-Unanet Amerika]] a ra gant ur wrez uhel-tre da dreuzfurmiñ glaou en eoul-maen.

 

Eus chadennoù [[hidrokarbon]] disheñvel o ment eo kenaozet an eoul-maen. Abalamour da se eo ret e gas d'ur burerezh ma vez distaget an hidrokarbonoù dre [[strilhadur]] da grouiñ meur a [[produioù eoul-maenek|brodu eoulmaenek]]

 

* [[Etan]] hag [[alkan]]où berr arall

* [[Trelosk diesel]]

* [[Gaz naturel]]

 

Produioù eoulmaenek a c'heller meskañ gant produioù kimiek arall da grouiñ produioù ispisial :

 

* [[Produioù saourus petrokimiek]] implijet d'ober kalz produioù kimiek arall.

 

<references/>

 

 

[[Rummad:Eoul-maen]]