Fañch an Uhel : diforc'h etre ar stummoù

'''François-Marie Luzel''' a oa, bet ganet d’ard'ar [[6 Mezheven|6 a viz Mezheven]] [[1821]] ha marvet d’ard'ar [[26 C'hwevrer|26 a viz C’hwevrerC'hwevrer]] [[1895]], a oa anezhañ ur [[gwerinoniour]], da lavarout eo un den hag a studie sevenadur ar bobl (hiriv e vez laretlâret [[tudoniour]] gant darn), hag ur barzh [[brezhoneg|brezhonek]] hag a zooa bet graet « ''BarzhBarz Treger'' » anezhañ gant e genvroiz.

Tud zo o deus bet skrivet e oa bet roet dezhañ an anvioù « Fañch an Uhel » ha « Barz Treger », « war-lerc’hlerc'h e varv gant ar vroadelourien » (sic). Rak a-hervez eo ret bezañ broadelour evit mont betek brezhonekaat e anv.

*E [[1943]] e oa bet embannet un dibab eus e varzhonegoù brezhonek anvet ''Ma C'horn-Bro'', ennañ ur rakskidrakskrid sinet gant ar c’hlaskerc'hlasker [[Joseph Ollivier]]. Un notenn a zo e pajenn I ar rakskrid :

*E dibenn al levr-se ez eus ur roll eus e holl varzhonegoù brezhonek : 120kant ugent bennak zo anezho. 10Dek anezho zo sinet gant unan eus stummoù e anv.

Ganet e oa bet e maner Keramborn, a oa neuze e [[parrez]] [[Plouared]], p'emañ bremañ er [[C’houercC'houerc'had]] (pe ''ar C'hozh-Varc'had''). E dad a oa François e anv hag e vamm a oa Rosalie Le Gac, labourerien-douar. E Keramborn e veze [[beilhadeg|beilhadegoù]] alies, rak honnezh e oa [[plijadur]] tud ar maezioù, dreist-holl e-pad nozvezhioù hir ar [[goañv]].

Abalamour d’ed'e [[eontr]] '''ar C'hwerv''' (''Le Huerou'') a oa [[kelenner]] istorwar an Istor e [[Skolaj Roazhon|Skolaj Roueel Roazhon]] eo e c’hallasc'hallas mont di d’oberd'ober e studi ha da dremen e [[bachelouriezh|vachelouriezh]].

Sur-mat e hiraezhe, da noz e sal-gousket ar skol, d’ed'e Vro-Dreger ha da veilhadegoù Keramborn, hag e wiske anezho en ur vantell romantel.

E [[1858]] e kelenne e lise Naoned ha goude un nebeud mizioù e oa o labourat en ur [[burev]] e [[prefeti]] [[Roazhon]] ma reas anaoudegezh gant [[Adolphe Orain]], a vo folklorour Bro-Roazhon.

Goulenn a reas digant Ministrerezh an Deskadurezh bezañ anvet da glask war-lerc’hlerc'h [[dornskrid|dornskridoù]] kozh dre Vreizh-Izel, ha sikouret e voe gant an Tregeriad all [[Ernest Renan]] da gaout ur yalc'had a-berzh-stad evit se.

Dont a eure a-benn da zastum evel-se un toullad mat a [[kontadenn|gontadennoù]], a [[kanaouenn|ganaouennoù]], hag a [[pezh-c'hoari|bezhioù-c’hoari]] kozh, ma c’hallasc'hallas sevel ganto meur a levr.

E [[1868]] eo e krogas da embann an danvez dastumet. Da gentañ e teuas er -maez ar c'hentañ eus ar pevar levr a ya d’oberd'ober ''Gwerzioù ha Sonioù Breizh Izel''.

Er bloaz war-lerc’hlerc'h ec'h embannas al levrad kentañ a gontadennoù, ''Contes et Récits populaires des Bretons armoricains''.

E [[1872]] e oa e Kendalc’hKendalc'h an [[Association bretonne]] ([[Kevredigez Breiz]]) e [[Sant-Brieg]] hag eno e lennas ur skrid a damalle da [[Kervarker|Gervarker]], oberour Barzaz Breiz, bezañ embannet, 33tri bloaz ha tregont a-raok, kanoù ha n’enn'en doa ket gallet klevout. Tabut a savas diwar-se, nac’hetnac'het e voe embann e skrid gant Kevredigez Breiz, ma rankas an Uhel e embann e-unan.

Ouzhpenn kant vloaz e padas [[tabut Barzaz Breiz]].

En un dezenn e skrivas [[Francis Gourvil]] e [[1960]] e oa bet ijinet kanoù al levr. Diwezhatoc’hDiwezhatoc'h e skrivas [[Donatien Laurent]] e oa bet kemmet kalz ar c’hanoùc'hanoù gant Kervarker, nemet atav (war-bouez nebeut) en devoa labouret diwar ganoù dastumet pe adskrivet gantañ e-unan.

Eus [[1874]] da [[1880]] e labouras evel kelaouenner politikel er gelaouenn [[republikan]] l'[[Avenir de Morlaix]].

Goude e voe barner -a beoc’h-beoc'h e [[Daoulaz]].

E [[1881]] e kavas labour stabil a-benn ar fin evel dihellour e ''Dihelldi Departamant Penn-ar-Bed'', e [[Kemper]]. Eno e reas anaoudegezh gant [[Anatol ar Braz]], a oa o kelenn el lise, hag a zeuas da vezañ diskibl dezhañ pa zastumas kontadennoù ivez, nemet ne embannas ket anezho en o yezh orin, hag a reas enklaskoù eveltañ diwar-benn ar [[c’hoarivac'hoariva brezhonek]] kozh.

E [[1888]] e skrivas da Renan evit ma c'houlennje digant Ministre an Deskadurezh reiñ aotre da Anatole Le Braz da gelenn brezhoneg e lise Kemper. Goulenn a reas Renan, met nac'het e voe an aotre.

E [[1895]] e varvjont o-daou, ar republikan yaouank a-raok ar beskont kozh.

*Evit ar [[c’hontadennoùc'hontadennoù]] e oa un tamm mat disheñvel.

Dezhañ ne dalveze ket ar c’hontadennoùc'hontadennoù dre ar yezh nag evit o yezh. Ne oa nemet an danvez, steuenn ar gontadenn, hag a oa enne talvoudegezh skiantel.

1° Goude skrivañ un diverrañ eus ar gontadenn klevet gantañ ec’hec'h adsave anezhi en e gambr.

2° Diwezhatoc’hDiwezhatoc'h e troe ar skrid e galleg evit an embann, o klask chom tost d’and'an troiennoù brezhonek a-wechoù.

*Skrivet en deus (lizher meneget en ur pennad gant [[Françoise Morvan]] el levr ''Contes Bretons'') e veze implijet an amzer-vremañ gant ar gonterien dreist-holl, hag e lakae an amzer -dremenet en droidigezh. Hervez Françoise Morvan neuze en dije implijet an amzer -dremenet e brezhoneg evit ober evel e galleg (pajennoù 178 ha 179 eus al levr).

Siwazh ne oa ket bet notennet tonioù ar gwerzioù hag ar sonioù gantañ. Gant ar soner [[Maurice Duhamel]] e oant bet dastumet diwezhatoc'h, etre [[1909]] ha [[1912]], digant kanerien disheñvel diouzh ar re o doa kanet dirak An Uhel.

Embannet en deus an tonioù-mañ, koulz ha re enrollet gant an Aotrou Vallée war pladennoùbladennoù koar, en e levr "Musiques Bretonnes" deutdeuet er-maez e [[1913]].