Un '''asteroidenn''' a zo ur [[korf- oablegor|c'horf- oablegor]] (pebihan. urReolennoù resis zo da [[ korf-egor|c'horf-egor)anvadur an asteroidennoù]] bihan. ▼{{LabourAChom}}
[[Restr:433eros.jpg|thumb|right|200px|Asteroidenn [[(433) Eros|433 Eros]].]] ▼▲Un '''asteroidenn''' a zo ur [[korf-oabl|c'horf-oabl]] (pe ur [[korf-egor|c'horf-egor)]] bihan.
Heuliañ a ra [[anvadur an asteroidennoù]] reolennoù resis.
== Asteroidennoù ha douargroazieroù ==
Asteroid a vez implijet evit komz eus an hollad a asteroidennoù.
▲[[Restr:433eros.jpg|thumb| rightleft| 200px|Asteroidenn<center>An asteroidenn [[ (433) Eros|433 Eros]] .</center>]]
Un asteroidenn zo un tamm roc’h, enni [[houarn]] pe [[nikel]] a-wechoù, a vez o treiñ en-dro d’an [[Heol]]. Al lodenn vrasañ eus an asteroidennoù zo lec’hiet etre [[Meurzh (planedenn)|Meurzh]] ha [[Yaou (planedenn)|Yaou]] war ur gouriz, an hini pennañ. War ul ledander a 70 milion a gilometradoù ez eus milionoù anezho.<br />
== Petra eo un asteroidenn, hag ur geokroazer ? ==
Mard emaint lec’hiet eno ez eo abaoe ganedigezh an [[Hollved]], n’o deus ket gellet en em vodañ e [[planedenn]]où. Yaou eo a zalc’h anezho er gouriz-se, gant he nerzh e vez diheñchet reoù a zo a gemm [[amestez]].
Un asteroidenn a zo un tamm roc’h, gant houarn pe nikel a-wechoù, o treiñ en dro d’an Heol. Al lodenn vrasañ anezho a zo lec’hiet etre Meurzh ha Yaou war ur gouriz, an hini pennañ. War ul ledander a 70 milion a kilometradoù ez eus milionoù a asteroidennoù. Ma vezont lec’hiet aze ez eo abaoe ar pennkentañ, n’o deus ket gellet en en vodañ e planedennoù . Yaou eo a zalc’h anezho er gouriz-se, gant he nerzh e vez dihentet reoù zo a cheñch kelc’hdroad, un nebeut a c’hell kejañ gant kelc’hdroad an Douar da c’houde. Ar re a gej o kelc’hdroad gant hini hor blanedenn c’hlas a vez graet geokroazer anezho. Tri rummad a geokroazer a zo ar re Appolon, ar re Amor hag ar re Aten (diwar anv an asteroidenn brudetañ e pep strollad).
An holl asteroidennoù, pe dost, a zo bet renablet. ▼
Un nebeud anezho a c’hell kejañ ouzh amestez an [[Douar (planedenn)|Douar]] da c’houde : ''douargroazieroù'' a reer anezho neuze.<br />
Tri rummad douargroazieroù zo : ar re "Apollon", ar re "Amor" hag ar re "Aten" (diwar anv an asteroidenn vrudetañ e pep strollad).<br />
▲An holl asteroidennoù, pe dost, a zo bet renablet.
{{clear}}
== Ar riskloù war an Douar ==
[[Restr:Ceres optimized.jpg|thumb|<center>An '''asteroidenn''' [[Keres (korrblanedenn)|Keres]]<br /><small>Luc'hskeudenn: pellseller egorel Hubble</small></center>]]
Er mare-mañ ez eus war-dro 20 000 asteroidenn nepell diouzh an Douar, met bihan-tre eo ar riskl a genstok gant ar re vrasañ anezho. ''Apofis'' (320 [[metr|m]] a hirder) eo ar gudenn siriusañ a zo bet kavet betek-henn, met n’eus nemet 1 riskl diwar 45 000 e kouezhfe, er bloavezh 2036. Bep bloaz e kouezh asteroidennoù kalz bihanoc’h.<br />
Ur wech an amzer ez eus re gant ur ment etre : e [[1908]] e kouezhas unan 50 m a hirder e [[Siberia]] – ken kreñv eo bet an darzhadenn ha mil gwech hini bombezenn [[Hiroshima]], hag ur mil den bennak a voe lazhet. Mar bije c’hoarvezet teir eurvezh diwezhatoc'h e vije kouezhet war [[Moskov|Voskov]], a vije bet peurzistrujet.
Bep bloaz e vez reier bihanoc’h o tarzhañ uhel en [[aergelc'h]] gant un nerzh kevatal da hini ur vombezenn derc'hanel.<br />
Er mare-mañ ez eus war-dro 20 000 asteroidenn nebell eus an Douar. Bihan-tre eo ar riskl evit ar re vrasañ. An hini Apophis (320 m hirder) eo ar gudenn siriusañ kavet evit ar poent, met n’ez eus nemet ur riskl war 45 000 e kouzfe e 2036 ! Bep bloaz e kouez asteroidennoù kalz bihanoc’h. Ur wech an amzer ez eus re gant ur ment etre. E 1908 e voe unan a 50 m o kouezañ e Siberia en ul lazhañ 1000 den bennak, ken kreñv eo bet a 1000 Hiroshima. Ma vefe c’hoarvezet 3 eurvezh da c’houde e vefe kouezet war Moskov hag en defe e distrujet penn da benn. Pep bloaz e vez reier bihanoc’h o tarzhañ uhel en atmosferenn gant un nerzh kevatal d’ur vombezenn atomek. An hini souezusañ a voe e 2002 a-us d’ar mor Kreizdouarel, etre Libia ha Kreta, ma vefe kouezet 3 eurvezh hanter araok e vefe erruet er C’h/Kashmir, etre India hag ar Pakistan. An darzhadenn (ma ne vefe ket bet komprenet mat) he defe distaget ur brezel nukleel etre an div kreñfder nukleel-se.
An hini souezhusañ a voe e [[2002]] a-us ar [[Mor Kreizdouar]], etre [[Libia]] ha [[Kreta]] : mar bije kouezhet teir eurvezh hanter kentoc'h e vije erruet er Stad [[Jammu ha Kachmir]] en [[India]] an [[Norzh]], tost da [[Pakistan|Bakistan]] ; marteze e vije bet loc'het ur brezel nukleel etre India ha Pakistan en abeg d'an darzhadenn-se, a vije bet komprenet evel un dagadenn.
Studiet eo bet gant an NASA ar pezh a c’hoarvezfe ma kouezfe ur geokroazer brasoc’h eget 1 km treuzkiz. Kavet o deus e vefe ken bras an distruj ha miliadoù a wech distruj holl armoù nukleel ar bed. Kas a rafe milionoù a donennoù douar en atmosferenn. Stanket e vefe skinoù an Heol e-pad bloavezhioù, anvet e vez an darvoud-se « ar goañv nukleel ». Da get ez afe an holl oberioù o deus ezhomm eus an Heol (al labour-douar, ar pannelioù-heol, al loened o kreskiñ...). Kemmet e vefe ul lodenn bras eus mont en-dro hor gevredigezh a-vremañ ha dreist-holl e vefe un naonedigezh planedel degaset war an Douar. Diaes-tre e vefe evit an denelezh d’en em boazañ d’ur cheñchamant ken trumm. ▼
▲Studiet eo bet gant an ''North American Space Agency'' ([[NASA ]]) ar pezh a c’hoarvezfec’hoarvezje mamar kouezfekouezhje urun geokroazerdouargroazier brasoc’h eget 1 km treuzkiz.a Kavetdreuzkiz o: deusker bras e vefe ken brasvije an distruj ha miliadoù a wechwechoù distruj holl armoù nukleel ar bed . Kas; kas a raferaje milionoù a donennoùdonennadoù douar en atmosferenn.aergelc'h ; Stanketstanket e vefevije skinoù an Heol e-pad bloavezhioù, anvetha eloc'het vez an darvoud-seur « ar goañvgoañvezh nukleel ». Da get ez afeaje an holl oberioù o deus ezhomm eus an Heol (: al labour-douar, ar pannelioùpanelloù-heol, al loened hag ar plant o kreskiñ ...), hag all. Kemmet e vefevije ul lodenn brasvras eus mont en-dro hor gevredigezh a-vremañc'hevredigezh, ha dreist-holl e vefe un naonedigezhnaonegezh planedelplanedennel degaset war an Douar. Diaes-tre e vefe evitvije d'an denelezh d’enen em boazañvoazañ d’ur cheñchamantdiouzh ken trumm ur c'hemm.
== En em zifenn, daou zoare == ▼
▲== En em zifennwareziñ, daou zoare ==
E [[1998]] e urzhiasc'hourc'hemennas ar C’hendalc’h''C’hongres'' [[Stadoù-Unanet Amerika|amerikan]] d’an NASA da evezhiañ an asteroidennennoùasteroidennoù muioc’hbrasoc’h eget 1 km treuzkiz. Kavet o deusWar-dro 1200 anezho. Dre-sezo eobet kavet, ha dister eo ar riskloù gantganto. reRisklusoc'h ar ment-se,eo ar gudennre a teu bremañ eus ar rezo bihanoc’h, a zorak kalz niverusoc’h int. Pep geokroazerdouargroazier etre 100 ha 1000 m a c’hellfedreuzkiz a c’hallje lazhañ milionoù a dud. AnOuzh o listennañ emañ an NASA c'hoazh, met petra a zoc’hellfemp erober mare-mañevit oen listenniñem ar re-se.wareziñ ?
Met petra a c’hellfemp ober evit en em zifenn ?
'''=== Diskoulmañ ar gudenn en araok (araokkent ma c’hoarvezfe ).''' ===▼
•Mar Ma vez merzhetmerzher bezañs ar riskl en araok (war-droun 20 pe 30 bloavezh ) ezen eusa-raok e tuc'haller raktresañ un diskoulm . Pe: elakaat vezamestez lakaet kelc’hdroad aran geokrioserdouargroazier da vrasaat pe da vihanaat evit ma ne gejfe ket gantouzh an Douar. Tri raktres bras a zo evit kement-se :.▼* Ar c’hefridi B612, ijinet gant an amerikaned Russel Schweickart hag Edward Tsang Lu.
* Ar c’hefridi B612, ijinet gant an amerikaned Russel Schweickart hag Edward Tsang Lu. :Dre ma vefe diposupldic'hallus kas ul lestr egor gant dour-tantrawalc'h a -walc’h drelosk evit mont endroen-dro e-pad degadoù a bloavezhioùvloavezhioù o deus bet ur mennozmennozh all . Staget: staget e vefe ulun lestr[[egorlestr]] egor otomatekemgefreek hag emrennemren o vont en drotrelosket gant ur [[kreizenn derc'hanel|greizenn nukleelderc'hanel]] vihan. AnEmañ an NASA a zo o prientiñ aran modarc'hwelerezh-se da vont en dro evit kefridioù war [[Yaou (planedenn)|Yaou]]. Prest e vefe ar c’hefridi B612 e-tro ar bloavezhioù 2015. Ar gudenn pennañbennañ a zoeo penaos stagañ anezhian egorlestr ouzh aran geokroazerdouargroazier, dreist-holl mamar drotro emañhennezh warnañ e -unan. ▼* Un doare all a zo bet kinniget gant Tsang Lu evit ma ne vefe kudenn ebet gant ar stagañ.
* Un doare all a zo bet kinniget gant Tsang Lu evit ma ne vefe kudenn stagañ ebet. :Ret e vefe ober gant an desach[[dedennerezh gravitadurelkerc'hellel]] a zesachfe an asteroidennennasteroidenn. AlAn lestr egoregorlestr a vefe nebellnepell eusdiouzh an asteroidennennasteroidenn ha mont a rafe war raok, an desacherezhdedennerezh a rafe ar peurrest. Hervez e jedadennoù ne vefe ket ezhomm eus ur greizenn nukleelderc'hanel, metan dour-tan boazboas a vefe bastus. ▼* An trede doare eo arverañ bannoù an Heol o skeiñ war ur [[melezour]] hag ul « lien heolel» 10 000 m² e c'horread.
*:Emañ An trede doare a zo o implij bannoù[[Alamagn|Alamaned]] an Heol o skeiñ war ur melezour hag ul « lienn heolel» a 10 000 m2. An DLR ''(Deutsche Zentrum für Luft und Raumfahrt )'', alamaned"Kreizenn warAlaman aran c’hlaskAer egoroùhag lestran aEgor") zoo gantlabourat war ar raktres-mañ. Kevatal e vefe da 10 [[kerc'hellder|g ]] (98,0665 m/[[eilenn|s]]²) e vefe ar bountc'hwimm, metha dibaouez wara-hed kantvedoù. ArUr gudennoùgudenn oa vezañ,chom : penaos sevelfardañ ul liennlien tanvtanav ha skañv a-walc’h a c’hellferc’hellfed displegañdispakañ en egor . ? E [[2006 ]] oe deus klasketklaskas ur strollad Japaniz[[Japan]]iz displegañ ul liennlien 700 m2m² e c'horread en egor, methep n’intberzh ket deut a-bennavat. An eil gudennkudenn a zoeo penaos stagañ anezhial lien-se d’an asteroidenn ? ▼
Klemm a ra tud, abaoe [[1994 ]], waren abeg d'un dañjer bras a c’hellfe degasbezañ degaset gant an doareoù-se. Ar steredoniour amerikan [[Carl Sagan ]], a (krouergrouas meziadmeizad ar « goañvgoañvezh nukleel » ), a zisplegzisplege ne rankferrankfed ket ober war-dro an doareoù da zihentañziheñchañ en araoka-raok, met gortoz kentoc’h ar mare ziwezhañdiwezhañ. Soñjal a ra d’ar re-seglemmerien e vefec'hallfed neuze posubl dihentañdiheñchañ asteroidennoù war zu-du an Douar, dre ma ouifemp ober ar c’hontrol. Kalz dañjerusoc’h c’hoazh e c’hellfe bezañ mamar vefebefe resis-tre an dihentañdiheñchañ. Un [[arm ]] diharz e teufe da vezañ evit ar vroioùbroioù gouest d’ober kement-mañ. ▼▲'''Diskoulmañ ar gudenn en araok (araok ma c’hoarvezfe).'''
'''=== Diskoulmañ ar gudenn er mare ziwezhañ, war ar prim .''' ===▼▲• Ma vez merzhet bezañs ar riskl en araok (war-dro 20 pe 30 bloavezh) ez eus tu raktresañ un diskoulm. Pe e vez lakaet kelc’hdroad ar geokrioser da vrasaat pe da vihanaat evit ma ne gejfe ket gant an Douar. Tri raktres bras a zo evit-se :
•ErEr c’hontrol , mamar zizolofempdizolofemp bezañs an dañjer erd'ar mare ziwezhañdiwezhañ pe mamar vefebefe kemeretdalc'het estad konteus goulennevezhiadenn Carl Sagan e chomfe un nebeutnebeud doareoù war ar prim :. ▼* Ar raktres ''Icare'', kinniget gant studierien ar ''Massachusetts Institute of Technology'' (MIT) er Stadoù-Unanet e [[1968]].
:Lakaet e vije ur vombezenn derc'hanel da darzhañ tost d'an douargroazier, a vije pellaet. Hiziv an deiz ez eo c’hoazh unan eus an diskoulmoù gwellañ a vije implijet evit gwareziñ an Douar.
* Gant ar c’hefridi ''Don Quijote'', a voe kinniget e [[2010]] gant [[Europa|Europiz]], e vo kaset div sonterez egor betek gorre un asteroidenn.
* Gant ar c’hefridi Don Quijote, e 2010, kinniget gant en Europiz, e vo kaset 2 sont war un asteroidenn. :Ar sontsonterez gentañkentañ, 500 [[kilogramm|kg ]] houarn hag 1 donenndonennad dour-tan enni, a skooyaje da 35 000 km/h ana-benn en asteroidenn. An eil sonterez a evezhioenrollje ar pezh aan c’hoarvezhodarvoudenn hag a gasogasje an disoc’hoù d’an Douar. Resisoc’h eo an doare-se eget an hini gentañkentañ. AnHeñvel diazezenn ae chom ar memesbennaenn hini,: kasetpellaet e vovije an asteroidenn dre an tu all. ▼
Ur gudenn a vije marteze gant hent nevez an asteroidenn, a c’hellje kejañ adarre ouzh hini an Douar un nebeud bloavezhioù diwezhatoc'h.<br />
▲* Ar c’hefridi B612, ijinet gant an amerikaned Russel Schweickart hag Edward Tsang Lu. Dre ma vefe diposupl kas ul lestr egor gant dour-tan a-walc’h evit mont endro e-pad degadoù a bloavezhioù o deus bet ur mennoz all. Staget e vefe ul lestr egor otomatek hag emrenn o vont en dro gant ur greizenn nukleel vihan. An NASA a zo o prientiñ ar mod-se da vont en dro evit kefridioù war Yaou. Prest e vefe ar c’hefridi B612 tro ar bloavezhioù 2015. Ar gudenn pennañ a zo penaos stagañ anezhi ouzh ar geokroazer, dreist-holl ma dro emañ warnañ e unan.
Un eil kudenn zo ivez : gant an taol e c’hellje ar roc’h en em rannañ e lodennoù bihanoc’h a vefe dañjerusoc’h, ha dic'hallus e vije difoarañ diouto-holl.<br />
Ul lodenn vras eus ar steredoniourien a soñj e vije an doareoù-se da vezañ implijet d'ar mare diwezhañ-holl hepken.
▲* Un doare all a zo bet kinniget gant Tsang Lu evit ma ne vefe kudenn stagañ ebet. Ret e vefe ober gant an desach gravitadurel a zesachfe an asteroidennenn. Al lestr egor a vefe nebell eus an asteroidennenn ha mont a rafe war raok, an desacherezh a rafe ar peurrest. Hervez e jedadennoù ne vefe ket ezhomm eus ur greizenn nukleel, met dour-tan boaz.
▲* An trede doare a zo o implij bannoù an Heol o skeiñ war ur melezour hag ul « lienn heolel» a 10 000 m2. An DLR (Deutsche Zentrum für Luft und Raumfahrt), alamaned war ar c’hlask egoroù lestr a zo gant ar raktres-mañ. Kevatal e vefe da 10 g ar bount, met dibaouez war kantvedoù. Ar gudennoù o vezañ, penaos sevel ul lienn tanv ha skañv a-walc’h a c’hellfer displegañ en egor. E 2006 o deus klasket ur strollad Japaniz displegañ ul lienn 700 m2 en egor, met n’int ket deut a-benn. An eil gudenn a zo penaos stagañ anezhi d’an asteroidenn ?
▲Klemm a ra tud, abaoe 1994, war un dañjer bras a c’hellfe degas an doareoù-se. Carl Sagan (krouer meziad ar « goañv nukleel ») a zispleg ne rankfer ket ober war-dro an doareoù da zihentañ en araok, met gortoz kentoc’h ar mare ziwezhañ. Soñjal a ra d’ar re-se e vefe neuze posubl dihentañ asteroidennoù war zu an Douar, dre ma ouifemp ober ar c’hontrol. Kalz dañjerusoc’h c’hoazh e c’hellfe bezañ ma vefe resis-tre an dihentañ. Un arm diharz e teufe da vezañ evit ar vroioù gouest d’ober kement-mañ.
▲ '''Diskoulmañ ar gudenn er mare ziwezhañ, war ar prim.'''
▲•Er c’hontrol ma zizolofemp bezañs an dañjer er mare ziwezhañ pe ma vefe kemeret e kont goulenn Carl Sagan e chomfe un nebeut doareoù war ar prim :
* Ar raktres Icare kinniget gant studierien ar MIT (Massachusetts Institute of Technology) er Stadoù Unanet en 1968. Lakaet e vefe ur vombezenn nukleel da darzhañ tost eus ar geokroazer. Kaset e vefe emañ dre an tu all. Hiziv an deiz eo c’hoazh unan eus an diskoulmoù gwellañ a vefe implijet evit en em zifenn.
▲* Gant ar c’hefridi Don Quijote, e 2010, kinniget gant en Europiz, e vo kaset 2 sont war un asteroidenn. Ar sont gentañ, 500 kg houarn hag 1 donenn dour-tan, a skoo da 35 000 km/h an asteroidenn. An eil a evezhio ar pezh a c’hoarvezho hag a gaso an disoc’hoù d’an Douar. Resisoc’h eo an doare-se eget an hini gentañ. An diazezenn a chom ar memes hini, kaset e vo an asteroidenn dre an tu all.
Ar c’hudennoù a vefe e keñver an hent nevez a heuilfe an asteroidenn, a c’hellfe kejañ gant hini an Douar un nebeut bloavezhioù da c’houde. Gant an taol e c’hellfe ar roc’h en em rannañ e lodennoù bihannoc’h a vefe dañjerusoc’h ha diposubl d’en em zisober outo holl. Ul lodenn vras eus an steredourien a soñj e vefe da implijout an doareoù-se er mare ziwezhañ nemetken.
[[Restr:Ceres optimized.jpg|thumb|220px|left|Asteroidenn [[(1) Ceres|1 Ceres]] gwelet gant [[pellseller egorel Hubble]].]]
[[Rummad:Steredoniezh]]
[[Rummad:Korfoù-oabl]]
{{Liamm PuB|la}}
{{Link GA|de}}
| 