C'hwez : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
D Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q3503092 |
Astenn |
||
Linenn 1:
[[
Ar '''c'hwez''', pe '''c'hwezenn''', pe '''dour-c'hwez''', eo an dourenn a vez kenderc'het gant ar [[
Kalz [[dour]] zo e c'hwez [[den|mab-den]]. Gouest eo an den da c'hweziñ etre 2 ha 4 [[litr]]ad bep [[eilenn|eurvezh]], da lavaret eo etre 10 ha 14 litrad bemdez. Goloet e vez ar c'horf a c'hwez neuze, gant war-dro 15 [[kilogramm|g]] dre vututenn ha dre [[metr|mm²]] bemdez. Nebeutoc'h a c'hwez a vez kenderc'het gant un den kent ar [[kaoueregezh|gaouregezh]].
An dud, ar [[primat]]ed hag ar [[marc'h|c'hezeg]] a genderc'h kalz c'hwez, hogen lod [[loen]]ed o deus nebeut a wagrennoù c'hwezpar, setu e rankont yenaat dre gas [[aer]] dre o geol, evel ar [[ki|c'hon]], evit ma c'hoarvezfe an aezhennadur e kavenn o geol hag en o [[genoù (korf)|gargadenn]].
▲Ar '''c'hwez''', pe '''c'hwezenn''', pe '''dour-c'hwez''', eo an [[dour]] sall a ziver eus ar [[Korf|c'horf]] pa vez tomm an amzer pe goude ur strivadenn.
== Arc'hweladur ==
▲[[Image:SweatyBackOfAStatuesqueBlonde.jpg|thumb|250px|Dour-c'hwez war gein ur plac'h.]]
[[Restr:Hypothalamus small.gif|thumb|180px|<center>Ar gouzerc'hvel, e ruz</center>]]
En ur wagrenn anvet [[gouzerc'hvel]], a zo en [[empenn]], emañ an [[neuronenn|neuron]] a ra war-dro [[gwrezverk]] korf un den. Dre ar c'hroc'hen e teu an ditouroù betek ennañ : pa vez re uhel ar wrez e telusk ar gouzerc'hvel ar c'henderc'hañ c'hwez gant ar gwagrennoù c'hwezpar, kement-se dre ar [[sistem nervennel|reizhiad nervel]].<br />
Yenaet e vez ar c'horf dre [[aezhenn]]adur ar c'hwez a-ziwar gorre ar c'hroc'hen. Seul dommoc'h ar c'horf, seul vuioc'h a c'hwez a vez kenderc'het d'e yenaat. Pa yena ar c'hroc'hen e yena ivez ar [[gwazhiadurezh|gwazhied]] a zo dindanañ, ar [[gwad]] freskoc'h a zo oc'h amredañ enno a zistro da greiz ar c'horf d'e yenaat d'e dro.
Daou abeg zo d'ar c'hweziñ : pa vez tomm ar c'horf dre wall an amzer pe an embregañ, ha pa vez fromet-bras an den. En degouezh diwezhañ-mañ ne vez c'hwez nemet war palvoù an [[dorn|daouarn]], seulioù an [[troad|treid]], an [[kazel|divgazel]] hag an [[tal]].
War-dro tri milion a wagrennoù c'hwezpar zo e korf un den, an niver anezho o kemmañ hervez e [[reizh]], e [[hiloniezh]], e stad korfel, e oad, e endro. Muioc'h a c'hwez a vo ezhomm evit yenaat ur c'horf klañv gant an derzhienn, pe re dev, pe brasoc'h eget keitad : muioc'h a [[tolz|dolz]] zo da yenaat en daou zegouezh diwezhañ-mañ.
[[Rummad:korfadurezh]]▼
Kemmoù er c'henderc'hañ c'hwez a c'hoarvez pa zilec'h un den eus ur vro yen d'unan domm : muioc'h a c'hwez a vez kenderc'het, ha muioc'h a zour zo er c'hwez.
== Aozadur ==
[[Restr:Perspiration stain on white cotton T-shirt.jpg|thumb|left|<center>Un tarch '''c'hwez''' war [[koton]] gwenn</center>]]
Dour pergen zo er c'hwez, 99 % anezhañ. En 1 % a chom ez eus [[urea]] [[Karbon|C]][[Oksigen|O]]([[Natriom|N]][[Hidrogen|H]]<sub>2</sub>)<sub>2</sub>, a gaver en [[troazh]] hag a ro o liv melen d'an tarchoù c'hwez, [[trenkenn|trenkenn laktek]] C<sub>3</sub>H<sub>6</sub>O<sub>3</sub> hag elfennoù [[maen]]el.<br />
Kemmañ a ra ar c'hementad ag elfennoù maenel diouzh an den, gwreverk al lec'h m'emañ, e from, padelezh ar c'hweziñ hag ar c'hementad ag elfennoù maenel a zo en e gorf. Dre vras e kaver [[natriom]] (0,9 g dre litrad c'hwez), [[K|kaliom]] (0,2 g/l), [[Ca|kalkiom]] (15 mg/l) ha [[Mg|magneziom]] (1,3 mg/l). Elfennoù [[metal]]ek a gaver ivez, a-gementadoù tanav avat : [[houarn]] (1 mg/l), [[zink]] (0,4 mg/l), [[kouevr]] (0,3-0,5 mg/l), [[krom]] (0,1 mg/l), [[nikel]] (0,01 mg/l) ha [[plom]] (0,1 mg/l) ; diouzh pep den eo ar c'hementadoù-se, a c'hall bout lieskementet betek pemzek gwech a zen da zen.<br />
Evit a sell ouzh trenkegezh ar c'hwez, etre 0,4 ha 0,7 e vez e [[pH]] keitat : eus trenkidik da anvec'hiet (''i.e.'' na trenk na [[bazenn|bazek]]) neuze.
{{wikeriadur}}
| |||