|
[[Skeudenn:Hywel Dda.jpg|280px|thumb|Hywel "Dda" ap Cadell; skeudenn e dornskrid [[Peniarth 28]]]]
[[Skeudenn:Hywel Dda at Cardiff City Hall.jpg|thumb|right|Delwenn da Hywel Dda e ti-kêr [[Kerdiz]].]]
'''Hywel 'Dda' ap Cadell''' (war-dro [[880]] - [[950]]) a oa kentañ roue rouantelezh [[Deheubarth]] e mervent [[Kembre]]. Eñ an hini a unanas [[Ceredigion]], [[Ystrad Tywi]] ha [[Dyfed]] da grouiñ ur rouantelezh nevez. A-benn ma varvas edo o ren e [[Rouantelezh Gwynedd]] ouzhpenn. Brudet eo dre ma klakas sevel lezennoù unstumm evit Kembre penn-da-benn. Dimezet e oa da [[Elen ferch Llywarch]], merc'h [[Llywarch ap Hyfaidd]].
== Istor ==
Ganet e oa Hywel war-dro 880, hag eñ yaouankañ mab [[Cadell ap Rhodri]] ha mab-bihan da [[Rhodri Mawr]]. E [[905]] e oa bet aloubet [[ Dyfed]] gant Cadell ha roet da Hywel da ren enni. Kreñvaat a reas e grog er vro dre zimeziñ da Elen, merc'h da [[Llywarch ap Hyfaidd]], bet roue Dyfed.Pa varvas e dad Cadell e [[909]] e voe roet dezhañ un tamm eus [[Seisyllwg]], ha pa varvas e vreur e [[920]], ec'h unanas an div vro d'ober [[Deheubarth]].
Pa varvas e genderv [[Idwal Foel]] e [[942]] e tegouezhas [[Gwynedd]] dezhañ ivez. Ha pa varvas [[Llywelyn ap Merfyn]] e c'hallas stagañ [[Powys]] ouzh e rouantelezh ouzhpenn. Gant se e oa mestr war an tri c'hard eus Kembre a hiziv.
== E ren==
Klask a reas Hywel kaout darempredoù mat gant [[Athelstan]], roue Saozon [[Wessex]], ar re c'halloudusañ en [[Enez Vreizh]] da neuze. Meur a wech ez eas betek e lez.
<!-- Cofnodir iddo ymweld a llys Athelstan nifer o weithiau, ac arwyddo nifer o ddogfennau gydag Athelstan. Mewn rhai ohonynt disgrifir ef fel ''Subregulus'' neu "is-frenin". Pan ymladdwyd [[Brwydr Brunanburh]] yn [[937]] rhwng Athelstan a byddin cynghrair rhwng [[Olaf III Guthfrithson]], brenin Llychlynnaidd [[Dulyn]], [[Causantín mac Áeda II]], brenin [[yr Alban]] hag [[Owain]], roue [[Ystrad Clud]], ni chofnodir i'r Cymry gymeryd rhan yn y frwydr.
Mae'n debyg mai oherwydd dylanwad Hywel y bu hyn. Fodd bynnag, dengys y gerdd ddarogan wladgarol ''[[Armes Prydein]]'', a gyfansoddwyd yn ystod y cyfnod yma ac sy'n galw am gynghrair rhwng y Cymry a'r bobloedd eraill yn erbyn y Saeson, nad oedd polisi Hywel at ddant pob un o'i ddeiliad.
==Lezenn Hywel==
Ur c'hempenn a voe graet Hywel d'al lezennoù kozh, anvet goude "[[Lezenn Hywel Dda]]" pe "Lezenn Hywel", d'ar c'houlz ma oa [[Offa]], roue [[Mercia]], o sevel savet '"lezenn Mercia ' " hag [[Alfred Veur]] o sevel '"lezenn Wessex '". Moarvat e oant anavezet gantañ, dre ma 'z anave lez Wessex. ▼
▲Ur c'hempenn a voe graet Hywel d'al lezennoù kozh, anvet goude "[[Lezenn Hywel Dda]]" pe "Lezenn Hywel", d'ar c'houlz ma oa [[Offa]], roue [[Mercia]], o sevel savet 'lezenn Mercia' hag [[Alfred Veur]] o sevel 'lezenn Wessex'. Moarvat e oant anavezet gantañ, dre ma anave lez Wessex.
Roedd cyfraith Hywel Dda yn gasgliad o gyfreithiau cynhenid traddodiadol a goladwyd tua'r flwyddyn [[930]] yn [[Hendy-gwyn ar Dâf]], [[Dyfed]]. Daeth cyfreithwyr o bob cŵr o'r wlad ynnghyd i gydweithio i ad-drefnu'r gyfraith a dilynai'r Cymry Gyfraith Hywel Dda hyd yr unfed ganrif ar bymtheg. Roedd y gyfraith yn rhoi statws cyfreithol i fenywod a phlant hefyd, peth prin iawn ar yr adeg.
Roedd cysylltiadau agos rhwng Hywel â llys [[Wessex]]. Ym [[928]] aeth Hywel ar [[Pererindod|bererindod]] i Rufain.
Erbyn cyfnod Hywel roedd Cymru yn wlad fwy neu lai unedig gyda ffiniau pendant â Lloegr, ei hiaith ei hun, ei heglwys ei hun, ei llenyddiaeth a'i chyfreithiau ei hun, a gyda'i system llywodraeth ei hun. Yn anffodus, yn dilyn marwolaeth Hywel bu'r gwahanol frenhinoedd yn ymladd â'i gilydd tan i [[Gruffudd ap Llywelyn]] ddod yn frenin ar Gymru gyfan unwaith eto ar ddechrau'r 11eg ganrif.
Heddiw, mae [[Prifysgol Cymru]] yn rhoi Gwobr Goffa Hywel Dda am ymchwil i gyfraith a defod Cymru yn y [[Canol Oesoedd]]. Ceir copi o un o destunau enwocaf y Gyfraith (llawysgrif [[Peniarth 28]]) yn [[Llyfrgell Genedlaethol Cymru]] yn Aberystwyth, a gellir ei ddarllen ar-lein hefyd.
-->
==War e lerc'h==
Mervel a reas Hywel e 950. Rannet e voe neuze e rouantelezh etre e vibien. ▼
▲Mervel a reas Hywel e 950. Rannet e voe neuze e rouantelezh etre e vibien.
==Pennad kar==
== Liammoù diavaez ==
* [http://www.llgc.org.uk/index.php?id=252&L=1 Testun Peniarth 28 ar-lein]
* [http://www.hywel-dda.co.uk/ Gardd Goffa Hywel Dda]
[[Rummad:Istor Dyfed]]
| 