Jordania : diforc'h etre ar stummoù

Ur rouantelezh [[bonreizh|vonreizhel]] eo, hag un ezel eus [[Aozadur ar Broadoù Unanet|ABU]], eus ar [[Kevre Arab|C'hevre Arab]] hag eus [[Aozadur ar C'hevelerezh Islamek]].

 

Ar roue [[Hussein Iañ Jordania|Hussein Iañ]], a renas war-lerc'h e dad, a zeuas a-benn da gas e vro war-raok en desped d'ar gevezerezh a voe etre [[Stadoù-Unanet Amerika|SUA]], [[Unaniezh ar Republikoù Sokialour Soviedel|URSS]] hag an R.-U., lod Stadoù [[Arabed|arab]], [[Israel]] hag un darn vras eus poblañs Palestina.<br />

E [[1967]] e rankas Jordania lezel Glann Gornôgel ar stêr [[Jordan (stêr)|Jordan]] gant Israel a-c'houde ar [[Brezel C'hwec'h Devezh]]. E [[1988]] e tilezas Hussein Iañ arc'hadur Jordania er Glann Gornôgel, da vat ha da viken. Ur feur-emglev peoc'h a sinas gant Israel e [[1994]].<br />

=== Emsavadeg Veur an Arabed ===

[[File:WWI-re.png|thumb|300px|<center>Perzhidi er Brezel-bed kentañ</center>{{legend|Green|Kevredidi hag o zrevadennoù}} {{legend|Orange|Impalaeriezhioù Kreiz hag o zrevadennoù}} {{legend|Grey|Stadoù neptu}}]]

Pa zivizas an Impalaeriezh otoman mont tre er Brezel-bed kentañ diouzh tu an [[Impalaeriezhioù Kreiz]] (Alamagn, [[Aostria-Hungaria]] ha [[Bulgaria]]) hag a-enep ar Stadoù kevredet e torras statud ofisiel an arabeg, e verzas ma vije kelennet arabeg er skolioù hag e vac'has broadelourien arab e Damask hag e [[Beirout]]. Ouzhpenn, gourdrouzet e voe an Arabed gant al Linenn Hedjaz dre ma teuas aesoc'h treuzkas soudarded turk betek kreiz ar bed arabek.<br />

Kompren a reas Hussein ben Ali e oa aze un digarez da zisammañ an tiriadoù arab diouzh yev an Otomaned ; p'en devoe fiziañs e pennadurezhioù ar rouantelezh-Unanet, o devoe embannet harpañ unaniezh an tiriadoù-se, e roas lañs da [[Emsavadeg Veur an Arabed]] a-enep an Otomaned, gant harp Bro-C'hall hag ar Rouantelezh-Unanet. Adpiaouet e voe Damask gant an Arabed e [[1918]], hag e dibenn ar Brezel-bed e voe Arabia, Jordania ha Siria ar su dindan o reolerezh.

{{clear}}

=== Eus Treuzjordania da Jordania ===

Petra bennak ma voe degaset kemmoù bras en emglev Sykes-Picot e stalias ur framm evit ar reizhiad leuriadurioù a voe lakaet e pleustr goude diwezh ar Brezel-bed kentañ.<br />

E dibenn 1918 e krouas an emir hachemit Faisal ben Hussein ur gouarnamant dizalc'h e Damask ; bloaz diwezhatoc'h, da-geñver [[Kuzuliadeg Pariz evit ar Peoc'h (1919)|Kuzuliadeg Pariz evit ar Peoc'h]] e [[1919]], e c'houlennas an dizalc'h evit ar bed arab ; nac'het e voe gant ar Stadoù trevadenner. D'an {{Deiziad|8|Meurzh|1920}} e voe dilennet Faisal roue [[Rouantelezh Arab Siria]] gant Kendalc'h Meur Siria ; Bro-c'hall hag an R.-U. a nac'has anavout ar c'hentañ Stad arab arnevez.<br />

Nebeut goude, [[Kevredigezh ar Broadoù]] a roas leuriadur d'an R.-U. en Iraq, Palestina ha Treuzjordan ; Bro-c'hall a voe leuriet e Liban ha Siria, ha dre nerzh e kemeras Damask d'an {{Deiziad|24|Gouhere|1920}} digant Faisal ben Hussein.

 

E miz Du 1920 e klaskas Abdallah ben Hussein, e penn ul lu eus an Hedjaz, adlakaat e vreur Faisal war gador rouantelezh Arab Siria. Abalamour ma oa staliet-mat ar C'hallaoued eno e rankas an emir distreiñ war e giz hag aozañ ur gouarnamant en Amman.<br />

D'an {{Deiziad|15|Mae|1925}} e voe sinet ur feur-emglev ma voe anavet Emirelezh Treuzjordan evel Stad gant ar Rouantelez-Unanet. Fuloret e vet ar [[Siounouriezh|Sionourien]], rak disrannet e oa Treuzjordan diouzh Palestina, ar pezh a vihanae gorread ur Stad yuzev da zont. E miz Mae [[1925]] e voe astennet an emirelezh betek ar [[Mor Ruz]].

 

=== Rouaned Jordania ===

[[File:Jerusalem Al-Aqsa Mosque BW 2010-09-21 06-38-12.JPG|thumb|<center>Moskeenn Al-Aqsa e Jeruzalem</center>]]

 

 

E deroù [[1963]] e tivizas Israel distreiñ ul lodenn eus dourioù ar stêr Jordan a-benn gwazhiañ [[Dezerzh Negev]] ; respont an Arabed e voe krennañ war magadur [[Mor Galile|Lenn Tiberias]] dre zistreiñ stêrioù e Liban ha Siria. E ken degouezh ma vije un argad milourel a-berzh Israel e voe krouet ul lu arab gant Egipt, Jordania, Liban ha Siria. Krogadoù a voe etre Israeliz hag Arabed betek [[1967]], pa drec'has Israel da vat dre hec'h [[aerlu]] ha bombezennoù [[napalm]] : a-c'houde an harz-tennañ bet gourc'hemennet gant ABU d'an {{Deiziad|11|Mezheven|1967}} e voe Israeliz mistri war un tamm bras eus an tiriadoù arab, en o zouez ledenez [[Sinai]] en Egipt, [[Uhelioù Golan]] e Siria, glann gornôgel ar stêr Jordan, [[Bandenn Gaza]] ha karterioù arab Jeruzalzm.<br />

Tremen 300&nbsp;000 Palestinianed a gavas repu e Jordania. Gwastet e voe armerzh ar rouantelezh, pa oa 70% eus he douaroù-gounez er c'hlann gornôgel ma veze kenderc'het tost da 65% eus he frouezh hag he legumaj ; drastet he greanterezh ivez, pa oa an hanter eus al labouradegoù eno ivez ; gwallgaset an touristerezh er vro en abeg da goll Jeruzalem ha meur a lec'hienn relijiel all — en holl, war-dro 38% eus Kenderc'had Diabarzh Kriz (KDK) Jordania a yeas da get.

 

 

 

 

== Douaroniezh ==