Mas : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
O tiverkañ kement danvez zo war ar bajenn
Linenn 1:
[[Image:Kilogram.jpg|thumb|Stalon ar '''[[kilogramm|c'hilogramm]]'''.]]
 
An '''tolz''' zo ur [[mentenn|ventenn]] [[fizik]]el dezverkus eus ar c'hementad danvez zo en ur c’horf<ref>A-wezhioù e reer gant ar ger "mas".</ref>. Ur perzh diazez eus an danvez eo an tolz hag anadiñ a ra dre [[diemluskted]] ar c'horfoù hag o etreober [[gravitadur]]el.
E reizhiad etrebroadel unanennoù ar fizik (S.I.) ez eo ar [[kilogramm|c’hilogramm]] hag a dalvez da unanenn dolz ha neket ar gramm (g). Implijet e vez ivez an [[tonenn (tolz)|donenn]] zo par da 1000 kg hag an [[unanenn tolz atomek]].
 
== Tolz ha kementad danvez ==
 
Ne vez ket muzuliet ar c'hementad danvez gant an tolz !
 
[[Unanenn diazez eus ar reizhiad etrebroadel|Reizhiad etrebroadel an unanennoù]] a laka ur c'hemm diazez etre ar c'hementad danvez, muzuliet e [[Mol (unanenn)|moloù]], hag an tolz, muzuliet e [[kilogramm]].
 
Setu amañ ur skouer. Tri mol [[Heliom|heliom]] 4 zo enne ar memes niver rik a [[proton|broton]], a [[neutron]] hag a [[elektron]], da lavaret eo ar memes kementad danvez rik hag ur mol [[Karbon|karbon]] 12, eleze 6 mol proton, 6 mol neutron ha 6 mol elektron. Met tolz ur mol karbon 12 a dalvez 12 gramm dres (Dre dermenadur [[niver Avogadro]]) tra ma talvez tolz an tri mol heliom 4 kement ha 3 x 4,0026<ref>[http://br.wikipedia.org/wiki/Taolenn_beriodek_an_elfenno%C3%B9 Taolenn beriodek an elfennoù.] a ro un [[tolz atomek]] relativel 4.002603250 evit an [[izotop]] <sup>4</sup>He.</ref> = 12,0078 gramm. Kementadoù danvez heñvel-rik a c'hall eta kaout tolzoù disheñvel.
 
Er skouer uheloc'h e c'haller displegañ ar c'hemm en tolz gant an diforc'h etre [[ereadennoù derc'hanel|energiezhoù ereañ derc'hanel]] an [[heliom]] hag ar [[Karbon|c'harbon]].
 
 
== Tolz ha pouez ==
 
Arabat eo kemmeskañ an tolz hag ar [[pouez]], gant hemañ ziwezhañ evez muzuliet an etreober etre an tolz hag ar park gravitadur (Un [[nerzh (Fizik)|nerzh]] eo ar pouez).
 
Dont a ra ar mesk a vez etre an tolz hag ar pouez eus ar fed ez eo bet implijet pell ar memes ger "[[kilogramm]]" evit envel unanennoù muzuliañ an daou gementad fizikel-se zo disheñvel bras o natur. O [[kevatalenn|c'hevatalennoù]] da bep hini, M ha ML/T², en diskouez splann.
Reizhiad etrebroadel an unanennoù (SI) en deus reizhet ar meskaj-se peogwir e vez muzuliet an unanenn nerzh, hag an unanenn pouez ivez eta, e [[newton (unanenn)|newtonoù]] (N).
 
<!--
== Tolz diemlusk ha tolz '''grave''' ==
 
Er patromoù fizikel, tolz un draez intervient e daou phénomènes disheñvel et a priori indépendants, régissant fiÆvoù an traezoù&nbsp;:
* la masse inertielle qui caractérise la quantité de mouvement d'un objet en déplacement (la quantité de mouvement globale de l'univers est une quantité qui se conserve).
* la masse grave (ou pesante) qui mesure l'influence d'un corps sur le champ gravitationnel.
 
S'il n'y a aucune raison théorique connue pour que ces deux quantités soient dépendantes l'une de l'autre, tous les résultats expérimentaux indiquent qu'elles sont directement proportionnelles. Cette équivalence implique le principe de la chute des corps exposé par [[Galileo Galilei|Galilée]] puis [[Evangelista Torricelli]] : ''la vitesse d'un corps en chute libre ne dépend pas de sa masse''.
 
Examinons d'un peu plus près le mouvement d'un corps en [[Chute libre (physique)|chute libre]] dans le voisinage immédiat de la [[Terre]]. Pour les besoins du raisonnement, nous utiliserons des indices différents pour distinguer la masse inerte ''m''<sub> i</sub> de la masse grave ''m''<sub> g</sub> .
 
Le mouvement d'un corps en chute libre obéit à la [[Lois du mouvement de Newton|deuxième loi du mouvement de Newton]], qui fait intervenir la masse inerte :
 
: <big>''F'' = ''m''<sub> i</sub>''a''</big> ,
 
où ''F'' est la résultante de toutes les [[Force (physique)|forces]] appliquées sur le corps et ''a'' son [[accélération]].
 
Or la seule force appliquée sur un corps en chute libre est son poids, c'est-à-dire la [[Gravitation|force d'attraction]] exercée sur le corps par la Terre. Cette force, donnée par la [[Loi universelle de la gravitation|loi de la gravitation universelle]], dépend de la masse grave de chacun des corps en présence :
: <big>''F'' = ''G m''<sub> g</sub>''M''<sub> g</sub> / ''R''<sup> 2</sup></big>,
 
où ''G'' est une [[constante gravitationnelle|constante universelle]], ''M''<sub> g</sub> la [[masse de la Terre]] et ''R'' son rayon.
 
Il découle des deux équations précédentes que
: <big>''m''<sub> i</sub>''a'' = ''G m''<sub> g</sub>''M''<sub> g</sub> / ''R''<sup> 2</sup></big>.
 
Isolons l'accélération :
: <big>''a'' = (''m''<sub> g</sub> / ''m''<sub> i</sub>) ''G M''<sub> g</sub> / ''R''<sup> 2</sup></big>.
 
En posant ''g'' = ''G M''<sub> g</sub> / ''R''<sup> 2</sup>, on obtient finalement
: <big>''a'' = (''m''<sub> g</sub> / ''m''<sub> i</sub>) ''g''</big> ,
où ''g'' représente l'intensité du champ de pesanteur au voisinage de la Terre.
 
Puisque toutes les expériences semblent démontrer que l'accélération en chute libre est la même pour tous les corps, le rapport ''m''<sub> g</sub> / ''m''<sub> i</sub> (dont dépend en fait la valeur de ''G'') doit être une constante. L'intuition que la masse inerte et la masse grave ne représentent en fait qu'une seule et même propriété de la matière conduit à poser ''m''<sub> i</sub> = ''m''<sub> g</sub> .
 
C'est d'ailleurs cette intuition de l'équivalence entre masse inerte et masse grave qui a conduit [[Albert Einstein]] à supposer que la gravité résulte en fait de la déformation de l'espace-temps et lui a permis de formuler les lois de la [[relativité générale]].
 
À notre échelle, cette équivalence semble évidente, et elle est démontrée expérimentalement à 10<sup>-12</sup> près. Pourtant, certaines théories scientifiques comme la [[théorie des cordes]] prédisent qu'elle pourrait cesser d'être vérifiée à des échelles beaucoup plus fines.
 
 
 
 
Muzuliañ ra ar c’hementad danvez a ya d’ober ar c’horf-se. Kevatal eo gant ar c’heñver etre an nerzh embreget war ar c’horf hag ar buanadur degaset dezhañ gant an nerzh. An nerzh hag ar buanadur zo kementadoù [[vektor]]el.
 
Ma anver <math>\overrightarrow{F}</math> an nerzh embreget war ar c’horf ha
<math>\overrightarrow{\gamma}</math> e vuanadur ec’h optener eta ar formulenn :
<math>m = \overrightarrow{F}/\overrightarrow{\gamma}</math>
 
Ur c’henefeder [[inertiezh]] eo.
 
Er [[mekanikerezh klasel]] an tolz zo ur [[konstantenn|gonstantenn]] additivel.
 
E mekanikerezh ar [[relativelezh ispisial]] e vez graet ar c’hemm etre an [[tolz prop]] pe [[tolz dilusk]] hag an [[tolz relativistel]]. Argemmañ a ra tolz relativistel ar c’horf gant e dizh evit dont da vezañ infinit pa vez an tizh kevatal gant hini ar [[gouloù]].
 
An tolz zo unan eus kementadoù diazez ar fizik.
 
 
-->
 
==Notennoù==
<references/>
 
<!--Rummadoù-->
 
[[Rummad:Fizik]]
[[Rummad:Kementadoù ar fizik]]
 
<!--Etrewiki-->
 
[[af:Massa]]
[[als:Masse (Physik)]]
[[ar:كتلة]]
[[ast:Masa]]
[[bg:Маса]]
[[bs:Masa]]
[[ca:Massa]]
[[cs:Hmotnost]]
[[cy:Màs]]
[[da:Masse (fysik)]]
[[de:Masse (Physik)]]
[[el:Μάζα]]
[[en:Mass]]
[[eo:Maso]]
[[es:Masa]]
[[eu:Masa]]
[[fi:Massa]]
[[fr:Masse]]
[[gl:Masa]]
[[gu:દળ]]
[[he:מסה]]
[[hr:Masa]]
[[hu:Tömeg]]
[[ia:Massa]]
[[id:Massa]]
[[io:Maso]]
[[it:Massa (fisica)]]
[[ja:質量]]
[[ka:მასა]]
[[ko:질량]]
[[la:Massa]]
[[lb:Mass (Physik)]]
[[ln:Libóndó]]
[[lt:Masė]]
[[lv:Masa]]
[[mk:Маса]]
[[ms:Jisim]]
[[nds:Masse]]
[[nl:Massa (natuurkunde)]]
[[nn:Masse]]
[[no:Masse]]
[[pl:Masa (fizyka)]]
[[pt:Massa]]
[[qu:Wisnu]]
[[ro:Masă]]
[[ru:Масса]]
[[simple:Mass]]
[[sk:Hmotnosť]]
[[sl:Masa]]
[[sr:Маса]]
[[sv:Massa]]
[[tg:Масса]]
[[th:มวล]]
[[tr:Kütle]]
[[uk:Маса]]
[[vi:Khối lượng]]
[[yi:מאסע]]
[[zh:质量]]
[[zh-min-nan:Chit-liōng]]
[[zh-yue:質量]]
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/wiki/Mas »