Saksoned : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Kempenn |
|||
Linenn 1:
Ur bobl [[Germaned|c’herman]] e oa ar '''Saksoned''', hag o chom er pezh a zo bremañ gwalarn [[Alamagn]] ha reter an [[Izelvroioù]]. Meneg a voe graet anezho gant an douaroniour [[Klaudios Ptolemaios|Ptolemaios]] en [[Eil kantved]] ; evitañ e oant ur bobl o chom er strizh-douar a zo
Dont a rafe o anv, ''Sakson'', eus ar ger [[hensaozneg|hensaoznek]] ''seax'', == Aloubiñ Breizh-Veur ==
Lod eus ar Saksoned, a-gevret gant [[Angled]], [[Juted]], [[Franked]] ha [[Friziz]], a yeas da [[Enez Vreizh]] (''Britannia''), da vare dibenn an [[Impalaeriezh roman]] er c’hornôg. Abaoe meur a gantved dija e oa preizherien c’herman oc’h argadiñ aodoù reter ha su Enez Vreizh. Evit talañ ouzh ar argadegoù-se e oa bet savet ur rummad kreñvlec’hioù gant ar Romaned a-hed an aod, a oa anvet ''Litora Saxonica'' pe ''aod ar Saksoned''. Lod eus ar breizherien-se a oa bet lezet d’ober o annez war an aod-se, koulskoude, pa oa an enezenn
E [[449]], goude un argadeg gant ar [[Pikted|Bikted]], [[Vortigern]], roue ar Vrezhoned romanekaet, a c’houlennas sikour digant ar Juted, da zont da zifenn e vro. Trec’het e voe ar Bikted gant ar Juted ha goude-se en em stalias un nebeud Juted e [[Kent]], e gevred an enezenn. Pa voe nac’het o goulennoù da gaout muioc’h a zouaroù en em savas an holl bobloù german a-enep mistri an enezenn. [[Angled]], [[Juted]] ha Saksoned dreist-holl a aloubas ar vro.<br />
Goude ur pennad e oa peder rouantelezh sakson e su an enezenn :
Anv ''Saksoned'' Enez Vreizh a emdroas e yezh keltiek ar vro evit mont d’un dra bennak en deus roet ar ger brezhonek ''Saozon'' pe ar ger kembraek ''Saeson''. Ha gant an anv-se e voe graet ganto evit envel an holl C’hermaned deuet da [[Preden|Breden]] ha hiziv ez eo gant ar ger-se e vez graet evit envel o diskennidi, tud [[Bro-Saoz]] (tra ma raer e yezhoù all, evel ar yezhoù romanek pe ar yezhoù germanek, gant ur ger deveret eus anv an ''Angled'', evit envel an dud-se.)▼
▲Lod eus ar Saksoned, a-gevret gant [[Angled]], [[Juted]], [[Franked]] ha [[Friziz]], a yeas da [[Enez Vreizh]] (''Britannia''), da vare dibenn an [[Impalaeriezh roman]] er c’hornôg. Abaoe meur a gantved dija e oa preizherien c’herman oc’h argadiñ aodoù reter ha su Enez Vreizh. Evit talañ ouzh ar argadegoù-se e oa bet savet ur rummad kreñvlec’hioù gant ar Romaned a-hed an aod, a oa anvet ''Litora Saxonica'' pe ''aod ar Saksoned''. Lod eus ar breizherien-se a oa bet lezet d’ober o annez war an aod-se, koulskoude, pa oa an enezenn c’hoazh e dalc’h ar Romaned. E [[449]], goude un argadeg gant ar [[Pikted|Bikted]], [[Vortigern]], roue ar Vrezhoned romanekaet, a c’houlennas sikour digant ar Juted, da zont da zifenn e vro. Trec’het e voe ar Bikted gant ar Juted ha, goude se en em stalias un nebeud Juted e [[Kent]], e gevred an enezenn. Pa voe nac’het o goulennoù da gaout muioc’h a zouaroù, en em savas an holl bobloù german a-enep mistri an enezenn. [[Angled]], [[Juted]] ha Saksoned dreist-holl a aloubas ar vro. Goude ur pennad e oa peder rouantelezh sakson e su an enezenn.
▲1. er reter : [[Essex]] (''bro Saksoned ar reter''), en-dro da gêr [[Colchester]]
▲2. er c’hreisteiz : [[Sussex]] (''bro Saksoned ar su'')
▲3. er c’hornôg : rouantelezh [[Wessex]] (''bro Saksoned ar c’hornôg''), en-dro d’ar gêr-benn [[Winchester]].
▲4. er c’hreiz : [[Middlesex]], ur rouantelezh vihanoc’h ha berrbad, peogwir e voe staget ouzh rouantelezh an Angled (''Eng-land'').
▲Anv ''Saksoned'' Enez Vreizh a emdroas e yezh keltiek ar vro evit mont d’un dra bennak en deus roet ar ger brezhonek ''Saozon'' pe ar ger kembraek ''Saeson''. Ha gant an anv-se e voe graet ganto evit envel an holl C’hermaned deuet da Breden ha hiziv ez eo gant ar ger-se e vez graet evit envel o diskennidi, tud Bro-Saoz (tra ma raer e yezhoù all, evel ar yezhoù romanek pe ar yezhoù germanek, gant ur ger deveret eus anv an ''Angled'', evit envel an dud-se.)
Hollad ar C’hermaned deuet da Breden, Saksoned, Angled ha Juted, a zeuas da vezañ anvet [[Angled-ha-Saozon]].
En deroù ne oant ket [[kristeniezh|kristenien]]. Dre rouantelezh [[Kent]] ez erruas ar
Rouaned Wessex a zeuas da vezañ ar re c’halloudusañ e su Enez Vreizh. Unaniñ a rejont ar rouantelezhioù all gant o bro, ha kemer an titl a [[Bretwalda]] (eus an anv ''Bretanwealda'', a dalveze "Aotrou Preden" en o yezh c’hermanek) (keñveriañ gant an "Ard Rí" en [[Iwerzhon]]).
N’emañ ket an holl istorourien a-unvouezh : evit lod e voe peoc’hus a-walc’h emled an [[Angled-ha-Saozon]] en izeldirioù Preden. Evit lod all e voe gwadek an emgannoù ha bras an distrujoù, evel ma kont [[Gweltaz]], ''Gildas Sapiens'', ur Brezhon anezhañ, en e skrid latin ''De Excidio et Conquestu Britanniæ'', savet war-dro ar bloavezh [[560]].
Met padout a reas ar brezelioù etre ar [[Brezhoned|Vrezhoned]] romanekaet hag an alouberien,
Diwar yezh kozh ar Saksoned eo deuet an
== Saksoned an douar-bras ==
[[Skeudenn:Ary Scheffer, Charlemagne reçoit la soumission de Widukind à Paderborn, (1840).jpg|thumb|right|350px|'''[[Ary Scheffer]]''', ''En em zaskoriñ a ra [[Widukind (roue ar Saksoned)|Widukind]] da [[Karl Veur|Garl Veur]] e [[Paderborn]]'', ([[1840]])]]
An darn vrasañ eus ar Saksoned avat a chomas war an douar-bras. Hervez an istorour [[Beda]], a skrive war-dro ar bloavezh [[730]], ''ar Saksoned kozh n’o deus roue ebet ; renet e vezont gant meur a aotrou ''(eorldermen)'' a zibab lod anezho d’o ren er brezel met a zo par an eil d’egile pa vez peoc’h''. Tamm-ha-tamm koulskoude e voe unvanet o bro hag a-benn dibenn an [[VIIIvet kantved]] e oa ur vro anvet Dugelezh [[Saks]].
[[Pagan]]ed e choment, daoust da strivoù ar visionerien deuet eus Enez Vreizh. Mont a rae tud a orin german eus Enez Vreizh, evel [[Willibrord]] pe Sant [[Bonifas]], da glask [[
Sujet e voe ar Saksoned d’ar [[Karolingidi|Garolingidi]] hag evel meur a bobl all e teujont da vezañ soudarded evit o mistri.
Gant ar ger "Saksoned" e voe graet ivez evit ober anv eus an Alamaned a yeas
▲Ar vro anvet Rouantelezh Saks etre [[1806]] to [[1918]] ha Stad Dieub Saks abaoe 1990 n’eo ket bro orin ar Saksoned. Renerien ar vro-se a zeuas da vezañ mistri war Dugelezh Saks e [[1423]] hag a reas gant an anv Saks evit o domani a-bezh. Abaoe an amzer-se e voe graet Saks (en alamaneg : ''Sachsen'') eus ar vro-se, tra ma oa bro orin ar Saksoned kentoc’h er pezh zo bremañ stad alaman [[Saks Izel]] (en alamaneg : ''Niedersachsen'').
▲Gant ar ger "Saksoned" e voe graet ivez evit ober anv eus an Alamaned a yeas, en [[XIIIvet kantved]] da annezañ e [[Treuzsilvania]]. E deroù an [[XXvet kantved]] e oa ur c’hard milion a alamanegerien e [[Roumania]], hag int diskennidi eus an drevadennerien-se. Aet eo an darn vrasañ anezho kuit diouzh ar vro abaoe an [[Eil Brezel Bed]], dreist-holl e-pad diktatouriezh [[Nicolae Ceauşescu|Ceauşescu]].
== Aspadennoù eus o anv ==
Kavout a reer en Alamagn bremañ teir stad a zeu o anv eus hini ar Saksoned : Niedersachsen, pe [[Saks-Izel]], a oa, mui pe vui, takad annez ar Saksoned kozh, etre an Izelvroioù hag ar stêr [[Elbe]] ; Sachsen-Anhalt, pe [[Saks-Anhalt]], a zo en-dro da gêr [[Magdeburg|Vagdeburg]] ; ha Stad Dieub Sachsen, pe [[Saks]], a zo [[Dresden]] he c’hêr-benn. ▼
▲Kavout a reer en Alamagn bremañ teir stad a zeu o anv eus hini ar Saksoned : Niedersachsen, pe [[Saks-Izel]], a oa, mui pe vui, takad annez ar Saksoned kozh, etre an Izelvroioù hag ar stêr [[Elbe]] ; Sachsen-Anhalt, pe [[Saks-Anhalt]], zo en-dro da gêr [[Magdeburg]] ; ha Stad Dieub Sachsen, pe [[Saks]], zo [[Dresden]] he c’hêr-benn.
E [[finneg]] hag en [[estoneg]] eo deuet ar gerioù a dalveze da envel ar Saksoned kozh da dalvezout bremañ evit Alamagn (''Saksa'' en div yezh-se) hag an Alamaned (''saksalaiset'' e finneg ha ''sakslased'' en estoneg). E [[Roumania]] e reer ''Siebenbürger Sachsen'' (Saksoned ar seizh kastell, ar seizh kêr) eus an alamanegerien zo e [[Treuzsilvania]], daoust ma teue o hendadoù eus meur a gorn eus Alamagn e gwirionez.
| |||