Galaksienn : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Kempenn |
|||
Linenn 1:
{{LabourAChom}}
[[Restr: NGC_4414_(NASA-med).jpg
Ur '''c'halaksienn''' zo ur pezh mell tolpad [[stered]] ha [[danvez etresteredel]]<ref>Danvez etresteredel : ur meskaj [[aezhenn]]où ([[ion]]ek, [[atom]]ek ha [[molekulenn|molekulek]]), [[skinoù kosmek]] hag [[uzien kosmek]].</ref> dalc'het asambles gant dedennerezh ar [[gravitadur]] a c'hoari etre hec'h elfennoù.<br />
War-dro 56 000 [[bloavezh-gouloù]] eo treuzkiz ar c'halaksienn [[NGC4414]] a zo diskouezet amañ ; tremen 100 000 bloavezh-gouloù eo treuzkiz [[Hent Sant-Jakez (galaksienn)|Hent Sant-Jakez]], ar c'halaksienn m'emañ hor steredenn : an [[Heol]].<br />
Ouzhpenn meur a gant milmilion a stered a c'heller kontañ en ur c'halaksienn – war-dro 234 milmilion zo en hor c'halaksienn.
Alies ivez e vez tolpet ar galaksioù e [[bodenn c’halaksioù|bodennoù galaksioù]]. Ar vodenn c'halaksioù anvet "[[bodenn lec'hel]]", da lavaret eo an hini m’emañ Hent Sant-Jakez, e konter 27 galaksienn enni. Enni emañ ivez [[galaksienn Andromeda|galaksienn vras Andromeda]], anvet "M31" e [[katalog Messier]] ar galaksioù hag "[[NGC224]]" er ''[[New General Catalogue]]'' (NGC).
== Rummatadur ar galaksioù savet gant Hubble ==
A bep seurt galaksioù zo a-fet
[[Restr:Whirpool Galaxy.jpg|thumb|350px|[[M51 (steredoniezh)|M51]], ar c'halaksienn « korventenn », un
▲[[Restr:Whirpool Galaxy.jpg|thumb|350px|[[M51 (steredoniezh)|M51]], ar c'halaksienn « korventenn », un skouer galaksienn droellennek.]]
Teir lodenn a ya d’ober ar re-mañ :
Ar galaksioù troellennek a gustumer renkañ e tri isrummad anvet "klasadoù" :
*ar galaksioù <q> Sa </q> pa vez bras ar galonenn ha damziorroet ar brec'hioù ;
*ar galaksioù <q> Sb </q> eo ar re o deus ur galonenn a vent etre ;
*ar galaksioù <q> Sc </q> eo ar re gant ur galonenn vihan ha brec'hioù diorroet mat.
Kement ha ''Spiral, barred'', "Troellennek, barrennet" e talvez <q> SB </q>.<br />
Kar d'ar galaksieoù S eo ar re SB ; un tolpad stered hag aezhennoù etresteredel e stumm ur varrenn zo a bep tu d'ar galonenn. Adalek pep hini eus pennoù ar varrenn en em astenn brec'hioù ar c'halaksienn.<br />
Evel ar galaksioù S e vez rummataet ar galaksioù SB e tri isrummad SBa, SBb ha SBc, hervez ment ar galonenn hag ar brec'hioù.
Stumm un elisoid zo d'ar galaksioù-mañ, hogozik hini ur bellenn a-wechoù. N'o deus tamm framm troellennek ebet, ha diskouez a reont bezañ hep danvez etresteredel.<br />
Stered kozh dreist-holl zo enno. Hervez talvoud o elipsennegezh e vezont anvet E1, E2, ... E7, arre E7 o vezañ ar re blatañ.
Anvet int evel-henn abalamour m'o deus ur stumm par da hini ur [[ferenn (optik)|ferenn]], da lavaret eo ez int kalz tevoc'h er c'hreiz eget er bordoù.<br />
=== Ar galaksioù direoliek (Hubble : I) ===
''Irregular'', "direoleiek" eo an anv roet dezho gant Hubble.<br />
Ar galaksioù troellennek (S) eo ar re niverusañ – ouzhpenn 60% eus ar re anavezet ; en o goude emañ ar re ferennek (SO), e-tro 20 %, heilet gant ar re elipsennek (E, 13%) hag ar galaksioù direoliek (I).
▲=== Ar galaksioù troellennek sparlek (SB) ===
== Ar skinc'halaksioù ==
[[Restr:Electromagnetic-Spectrum.png|thumb|300px|<center>'''Ar skalfad tredanwarellek'''</center>]]
"Skinc'halaksioù" a reer eus galaksioù a vann gwagennoù skindredan kreñv-tre. Kalz muioc’h a [[energiezh]] a skignont eget ar galaksioù boutin. "Galaksioù gweredek" a reer anezho ivez.<br />
Ul lodenn vat eus an energiezh skignet gant ur skinc'halaksienn ne zeu ket eus elfennoù boas ur c’halaksienn, da lavaret eo ar stered, an uzien hag an aezhennoù etresteredel. Diouzh an doare skinc'halaksienn eo an energiezh-se : : gallout ra bezañ embannet e lodennoù eus ar [[skalfad tredanwarellek]] evel ar [[Skinoù Gamma]] (''Gamma-rays'' war ar skeudenn, e laez ar skalfad), ar [[skinoù X]] (''X-rays''), ar [[Ulslimestra|skinoù uslimestra]] (''Ultraviolet''), ar [[skinoù danruz]] (''Infra-red'') hag ar [[korrwagenn|c'horrwagennoù]] (''Microwaves'').
Kinnig ra ar
▲=== Ar galaksioù elliptek (E) ===
▲=== Ar galaksioù ferennheñvel (SO) ===
▲Anvet int evel-henn abalamour m'o deus ur furm tost da hini ur [[ferenn (optik)]]. Kar int d'ar reoù elliptek dre o doareennoù fizikel. Reoliek eo o furm gant un nukleüs bras. Gallout a rafent bezañ galaksioù spiral kozh kollet gante o brec'hioù, marteze diwar ur c'henstok gant ur c'halaksienn all.
▲=== Ar galaksioù direoliek (I) ===
▲Ar reoù-mañ n'eus stumm ebet dezhe, ne gaver tamm ahel [[simetriezh]] ebet enne : ur framm direoliek-tre o deus. N'int ket gwall niverus. Graet int gant stered tomm-tre ha skedus ha gant koumoulennoù bras a c'haz etresteredel ionizet.
▲Kinnig ra ar model standart teorikel e teufe an energiezh-mañ diwar disac’h ar materi warnañ e-unan evit furmañ un [[toull du]] dreistmasus, gant un tolz etre 10<sup>6</sup> ha 10<sup>8</sup> gwech hini an Heol.
== Gwelet ivez ==
* [[
* [[Toull du]]
* [[Galaksienn Seyfert]]
== Notennoù ==
{{Daveoù}}
[[Rummad:Galaksioù]]
|