Fañch an Uhel : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Rollback vandalism |
|||
Linenn 4:
[[Skeudenn:FañchanUhel.jpg|thumb|right|Delwenn Fañch an Uhel e [[Plouared]].]]
==Diwar-benn e anv==
Tud zo o deus bet
*E [[1856]] en doa embannet un dastumad barzhonegoù gallek anvet ''"Les Chants de l'Épée"'', ha sinet gantañ ''Francès-Mary an Uhel''.
*E [[1943]] e oa bet embannet un dibab eus e varzhonegoù brezhonek anvet ''Ma C'horn-Bro'', ennañ ur rakskrid sinet gant ar c'hlasker [[Joseph Ollivier]]. Un notenn a zo e pajenn I ar rakskrid :
Linenn 12:
Da neuze, mard eo ret bezañ [[broadelour]] a-benn ober gant un anv brezhonek, eo ret anzav e oa « Fañch an Uhel » unan eus ar vroadelourien-se.
==E vuhez==
Ganet e oa bet e maner Keramborn, a oa neuze e [[parrez]] [[Plouared]], p'emañ bremañ er [[Ar C'houerc'had|C'houerc'had]] (pe ''ar C'hozh-Varc'had''). E dad a oa François e anv hag e vamm a oa Rosalie Le Gac, labourerien-douar. E Keramborn e veze [[beilhadeg|beilhadegoù]] alies, rak honnezh e oa [[plijadur]] tud ar maezioù, dreist-holl e-pad nozvezhioù hir ar [[goañv]].
E skol ar bourk e reas anaoudegezh gant al [[livouriezh|livour]] [[Yan Dargent]], a oa da vezañ unan eus e fealañ mignoned.
Abalamour d'e [[eontr]] '''ar C'hwerv''' (''Le Huerou'') a oa [[kelenner]] war an Istor e [[Skolaj Roazhon|Skolaj Roueel Roazhon]] eo e c'hallas mont di d'ober e studi ha da dremen e [[bachelouriezh|vachelouriezh]].
Sur-mat e hiraezhe, da noz e sal-gousket ar skol, d'e Vro-Dreger ha da veilhadegoù Keramborn, hag e wiske anezho en ur vantell romantel.
Deuet e-maez ar skol e soñjas mont da vedisin war vor, hag evit-se eo ez eas da studiañ da Vrest. Dilezel a reas ar studi-se avat ha klask a reas mont da gelenner. E gwirionez e oa mestr-studi (evel tudenn al levrioù Le Petit Chose, Le Bachelier, pe David Copperfield) ha ne gave ket tamm labour stabil ebet.
E [[1858]] e kelenne e lise Naoned ha goude un nebeud mizioù e oa o labourat en ur [[burev]] e [[prefeti]] [[Roazhon]] ma reas anaoudegezh gant [[Adolphe Orain]], a vo folklorour Bro-Roazhon.
Goulenn a reas digant Ministrerezh an Deskadurezh bezañ anvet da glask war-lerc'h [[dornskrid|dornskridoù]] kozh dre Vreizh-Izel, ha sikouret e voe gant an Tregeriad all [[Ernest Renan]] da gaout ur yalc'had a-berzh-stad evit se.
Dont a eure a-benn da zastum evel-se un toullad mat a [[kontadenn|gontadennoù]], a [[kanaouenn|ganaouennoù]] hag a [[pezh-c'hoari|bezhioù-c’hoari]] kozh, ma c'hallas sevel ganto meur a levr.
Ar pep brasañ avat a voe dastumet e Treger ha [[Marc'harid Fulup]], eus [[Plûned]], eo an hini a zegasas dezhañ ar muiañ a zanvez.
Linenn 19 ⟶ 29:
Er bloaz war-lerc'h ec'h embannas al levrad kentañ a gontadennoù, ''Contes et Récits populaires des Bretons armoricains''.
==Tabut [[Barzaz Breiz]]==
E [[1872]] e oa e Kendalc'h an [[Association bretonne]] ([[Kevredigez Breiz]]) e [[Sant-Brieg]] hag eno e lennas ur skrid a damalle da [[Kervarker|Gervarker]], oberour Barzaz Breiz, bezañ embannet, tri bloaz ha tregont a-raok, kanoù ha n'en doa ket gallet klevout. Tabut a savas diwar-se, nac'het e voe embann e skrid gant Kevredigez Breiz, ma rankas an Uhel e embann e-unan.
Ouzhpenn kant vloaz e padas [[tabut Barzaz Breiz]].
En un dezenn e skrivas [[Francis Gourvil]] e [[1960]] e oa bet ijinet kanoù al levr. Diwezhatoc'h e skrivas [[Donatien Laurent]] e oa bet kemmet kalz ar c'hanoù gant Kervarker, nemet atav (war-bouez nebeut) en devoa labouret diwar ganoù dastumet pe adskrivet gantañ e-unan.
Eus [[1874]] da [[1880]] e labouras evel kelaouenner politikel er gelaouenn [[republikan]] l'[[Avenir de Morlaix]].
Goude e voe barner-a-beoc'h e [[Daoulaz]].
E [[1881]] e kavas labour stabil a-benn ar fin evel dihellour e ''Dihelldi Departamant Penn-ar-Bed'', e [[Kemper]]. Eno e reas anaoudegezh gant [[Anatol ar Braz]], a oa o kelenn el lise, hag a zeuas da vezañ diskibl dezhañ pa zastumas kontadennoù ivez, nemet ne embannas ket anezho en o yezh orin, hag a reas enklaskoù eveltañ diwar-benn ar [[c'hoariva brezhonek]] kozh.
==Nac'het kelenn brezhoneg==
E [[1888]] e skrivas da Renan evit ma c'houlennje digant Ministre an Deskadurezh reiñ aotre da Anatole Le Braz da gelenn brezhoneg e lise Kemper. Goulenn a reas Renan, met nac'het e voe an aotre.
==Bloavezhioù diwezhañ==
Anvet e voe an Uhel da guzulier-kêr evel republikan, ha kemer a reas perzh e ''Kevredigezh Hendraouriezh Penn-ar-Bed'', a oa renet gant Kervarker.
E [[1895]] e varvjont o-daou, ar republikan yaouank a-raok ar beskont kozh.
==Penaos e laboure ?==
*Evit ar [[gwerzioù]] ha [[sonioù]] en deus klasket reiñ ar stumm a gleve, pa venne ober labour skiantel.
*Evit ar [[c'hontadennoù]] e oa un tamm mat disheñvel.
Ne gomprene ket al ‘’labour skiantel ‘’ en hevelep doare.
Dezhañ ne dalveze ket ar c'hontadennoù dre ar yezh nag evit o yezh. Ne oa nemet an danvez, steuenn ar gontadenn, hag a oa enne talvoudegezh skiantel.
1° Goude skrivañ un diverrañ eus ar gontadenn klevet gantañ ec'h adsave anezhi en e gambr.
2° Diwezhatoc'h e troe ar skrid e galleg evit an embann, o klask chom tost d'an troiennoù brezhonek a-wechoù.
*Skrivet en deus (lizher meneget en ur pennad gant [[Françoise Morvan]] el levr ''Contes Bretons'') e veze implijet an amzer-vremañ gant ar gonterien dreist-holl, hag e lakae an amzer-dremenet en droidigezh. Hervez Françoise Morvan neuze en dije implijet an amzer-dremenet e brezhoneg evit ober evel e galleg (pajennoù 178 ha 179 eus al levr).
*Ma vez kavet stummoù eus [[Treger]] dreist-holl en e skridoù, e kaver ivez stummoù eus [[Leon]], hag a-wechoù eus [[Kerne]], betek e kontadennoù dastumet e Plouared.
==Tonioù==
Siwazh ne oa ket bet notennet tonioù ar gwerzioù hag ar sonioù gantañ. Gant ar soner [[Maurice Duhamel]] e oant bet dastumet diwezhatoc'h, etre [[1909]] ha [[1912]], digant kanerien disheñvel diouzh ar re o doa kanet dirak An Uhel.
Embannet en deus an tonioù-mañ, koulz ha re enrollet gant an Aotrou Vallée war bladennoù koar, en e levr "Musiques Bretonnes" deuet er-maez e [[1913]].
==Embannadurioù brezhonek pe brezhonek-gallek==
*''Bepred Breizad'', divyezhek, Montroulez, Haslé [[1865]]. E embannadur kentañ e brezhoneg avat e voe an dastumad barzhonegoù brezhonek ha gallek ''Bepred Breizad'', e [[1865]]. Kanañ a ra ennañ Breizh, he fobl, he yezh… peadra da vezañ lakaet da vroadelour en amzer a hiziv ! (E [[1943]] el levr ''Ma c'horn bro'', eo moarvat ar memes barzhonegoù a gaver hep ar galleg).
*'' [[Gwerziou Breiz-Izel]] '', daou levr divyezhek, an Oriant, [[1868]] ha [[1874]]. Levrenn 1 da vezañ sellet war [http://bibnum.univ-rennes2.fr/items/show/321?image=2#bibnum lec'hienn levraoueg niverel skol-veur Roazhon 2] Levrenn 2 da vezañ sellet war [http://bibnum.univ-rennes2.fr/items/show/322?image=2#bibnum lec'hienn levraoueg niverel skol-veur Roazhon 2]
*'' [[Soniou Breiz-Izel]] '', daou levr divyezhek, Pariz, [[1890]] ha [[1891]].
*''Kontadennou ar bobl e Breiz-Izel'', Kemper, ar Gwaziou, [[1939]].
*''Ma c'horn-bro'', Kemper, ar Gwaziou, [[1943]].
*''Gwerzioù kozh Breizh'', [[Al Liamm]], [[1970]]. Un dibab gwerzioù evit ar studierien.
*'' [[Kontadennoù ar Bobl]] '', 5 levrenn, [[Al Liamm]], [[1984]], [[1985]], [[1988]], [[1989]], [[1994]].
* ''Sainte-Tryphine et le roi Arthur, Mystère breton en deux journées et huit actes'', Quimperlé, Clairet (1863). Levr divyezhek.
** ''[[Sainte Tryphine et le roi Arthur]]'', [[PUR]] ha [[Terre de Brume]], 2002. Kinniget gant Françoise Morvan. War-bouez he rakskrid 50 pajennad eo adembannadur rik levr 1863. Da vezañ sellet war [http://bibnum.univ-rennes2.fr/items/show/334 lec'hienn levraoueg niverel skol-veur Roazhon 2]
** ''Santez Trifin hag ar roue Arzur'', [[Emgleo Breiz]]. Adembannadur skrid brezhonek levr divyezhek 1863, lakaet er skritur lesanvet [[falc'huneg]], hep na vije bet an disterañ linenn klemm a-berzh Françoise Morvan, na netra par d'ar reuz war-lerc'h embannadur kontadennoù an Uhel gant Al Liamm.
==Embannadurioù all==
* Contes et Récits populaires des Bretons armoricains (1869). Embannadur nevez: PUR, Terre de Brume (1996), skrid kinniget ha diazezet gant [[Françoise Morvan]], rakskrid gant Nicole Belmont.
* De l'authenticité des chants du Barzaz-Breiz de M. de La Villemarqué Saint-Brieg, Guyon (1872)
* Veillées bretonnes (1979) (embannadur nevez : PUR ha Terre de Brume, 2002, skrid kinniget ha diazezet gant Françoise Morvan).
* Légendes chrétiennes de Basse-Bretagne Paris, Maisonneuve (1881) (embannadur nevez: PUR ha Terre de Brume, 2001, skrid kinniget ha diazezet gant Françoise Morvan)
* La Vie de Saint Gwennolé, Quimper, Cotonnec (1889)
==Levrioù==
*P. Batany, ''Luzel, poète et folkloriste breton''. 1821-1895 Roazhon, Simon ([[1941]]).
*[[Françoise Morvan]], François-Marie Luzel, Terre de Brume - PUR, Roazhon (1999).
*[[Joseph Ollivier]], ''Les contes de Luzel'' (Rakskrid gant [[Per Denez]], suivie d'une Postface sur “Contes Bretons” PUR-Terre de Brume, [[1994]]), [[Hor Yezh]], [[1995]] ISBN 2-910699-11-0.
*[[Maurice Duhamel]], ''Musiques bretonnes''. Rouart, Lerolle et Cie, Paris, 1913. Adembannet gant [[Dastum]] e 1997.
==Skrivet diwar-benn Fañch an Uhel==
Skrivet gant Françoise Morvan er goudeskrid d’al levr ''Contes Bretons de Luzel (PUR/Terre de Brume, 1994)''.
**…embannadur ar c’hontadennoù dornskrivet gant Al Liamm …bet lakaet da adskrivañ en ur skritur anvet « peurunvan » a ra anezho '''skridoù standardekaaet kempred en un doare faos'''. (p. 180)
**O zalvoudegezh … eo diskouez Luzel o sevel war un dro an doare-skrivañ, an ereadurezh, ar c’heriaoueg '''ur yezh skrivet ha n’eus ket anezhi e gwirionez''', hag a zo ar gomz-plaen vrezhonek, n’eo ket komz plaen ar sarmonioù, met yezh ar bobl, a rank treuzskrivañ evit ar wech kentañ.
**Gwelout ober al labour-se dirak hon daoulagad, hag ober anezhañ dre an droidigezh, diwar gudennoù an tremen eus an eil yezh d’eben, '''sede petra a ra dezho bezañ a-vremañ, hep o far'''.
Diskiant ar brezhoneger a soñjfe eo gallout lenn ar yezh orin anezho a ra o zalvoudegezh .
**…ar yezh, fiñvus, kemmus, strewet en he c’hant doare da gomz, a ro dezhañ ur frankiz a glask lakaat da vale dorn-ha-dorn gant '''reuter an unvaniñ''' desket er skolioù gall
**… an doare-skrivañ ijinet gant Luzel… a ziskouez ur preder kaset en-dro gant ar c’hoant da aesaat ar c’hompren…
Doareoù-skrivañ zo ha n'int ket graet evit ''aesaat ar c'hompren''.
**… e zibaboù e-keñver an doare da skrivañ a ziskouez ur spered digor enebet-krenn ouzh reuter reizhennoù La Villemarqué hag a ya a-unan kenañ gant nac’h lakaat ar bobl da blegañ d’ur yezh « gwellaet » ha '''glanoc’h a ouenn''' …
Ha pa gomzer eus ''glanded ar ouenn'' n'emaomp ket pell, anat, eus an ''naziegezh''.
==Liammoù diavaez==
{{commons}}
{{wikimammenn|Oberour:Fañch an Uhel}}
* {{fr}} [http://www.communautarisme.net/grib/Sur-l-edition-de-Luzel-de-l-usage-des-copies-contre-les-manuscrits-ou-Le-dogme-contre-le-peuple_a28.html Sur l'édition de Luzel : de l'usage des copies contre les manuscrits ou Le dogme contre le peuple]
{{DEFAULTSORT:Uhel, Fañch an}}
[[Rummad:Ganedigezhioù 1821]]
[[Rummad:Marvioù 1895]]
[[Rummad:Skrivagnerien vrezhonek]]
[[Rummad:Skrivagnerien Breizh]]
| |||