Llywelyn ap Gruffudd : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Llydawr (kaozeal | degasadennoù)
liamm diabarzh
Kempenn
Linenn 16:
Ma oa Llywelyn ur pennbrezel ampart ne oa ur politikour fin evel e dad-kozh ha dirakañ e oa un enebour dañjerus, [[Edouarzh Iañ (Bro-Saoz)|Edouarzh I{{añ}}]]. Ma karje bezañ graet emglev gant Tiegezh [[Simon V Montfort]]. Pa voe graet marc'had da zimeziñ Llywelyn hag [[Elinor de Montfort]], merc'h Simon, e kemeras Edouarzh droug hag e tapas al lestr a gase ar plac'h eus Bro-C'hall da Vro-Saoz, hag e talc'has anezhi evel prizoniadez e [[kastell Windsor]].
<!-- jusqu'à ce que Llywelyn soit prêt à lui faire certaines concessions. Llywelyn finit par épouser Eleanor à [[Worcester]] en [[1278]].
 
Étrangement, comme son oncle Dafydd avant lui, Llywelyn ne conçut jamais d'héritier mâle, bien que les fils illégitimes, au regard de la loi galloise, pussent hériter du trône. En [[1282]] Eleanor mourut en lui donnant une fille, [[Gwenllian ferch Llywelyn|Gwenllian]] et cet événement sembla avoir un impact psychologique assez violent sur Llywelyn.
 
Vers cette époque, son frère cadet [[Dafydd ap Gruffydd|Dafydd]] lança une nouvelle révolte par une attaque surprise sur le château de Hawarden, à la frontière orientale de la zone de peuplement gallois. Se sentant sans doute obligé de le soutenir pour ne pas perdre la face, Llywelyn prit la tête de la rébellion. Il n'eut pas le temps de mettre à profit ses talents de tacticiens : alors qu'il partait rallier à lui les princes gallois du sud, il tomba dans une embuscade au pont Irfon, à [[Cilmeri]] (près de [[Builth Wells]]), et se fit tuer. Ce ne fut que plus tard qu'un chevalier anglais reconnut le corps. Sa tête fut envoyée à [[Londres]] où on la fit défiler dans les rues.
 
Dans le [[Brut y Tywysogion]] se trouve une référence énigmatique : « ...puis Llywelyn se fit trahir dans le beffroi de Bangor par ses propres hommes. » Aucune explication ultérieure ne figure dans les annales.
 
== Le triomphe d'Édouard I{{er}} et la fin du Gwynedd ==
Avec la mort de Llywelyn, le moral des Gallois et l'esprit de résistance diminuèrent et Dafydd, qui s'était proclamé successeur de Llywelyn, dut fuir dans les montagnes où il fut finalement capturé et exécuté par Édouard I{{er}}.
 
Après la défaite de [[1283]], le royaume de Gwynedd fut dépouillé de tout insigne, relique et atours de sa souveraineté. Édouard I{{er}}, qui avait renoncé à ses expéditions en [[France]] pour mater le Pays de Galles, prit un plaisir tout particulier à accaparer les résidences de la [[Royaume de Gwynedd#Liste des Rois de Gwynedd|dynastie royale de Gwynedd]]. En août [[1284]], il établit sa cour dans deux des résidences préférées de Llywelyn, à [[Abergwynregyn]] et [[Caernarfon]]. De façon tout aussi délibérée, il retira au Gwynedd tout insigne de majesté :
* la couronne de Llywelyn fut offerte solennellement au mausolée de St Édouard à [[Westminster]] avec le joyau « [[Couronne d'Arthur]] » qui l'ornait
* les sceaux de Llywelyn, de sa femme et de son frère furent fondus pour faire un calice
* la relique la plus précieuse du Gwynedd, le [[Y Groes Naid]] (fragment de la Vraie Croix) fut exhibé à travers Londres en mai 1285 lors d'une procession solennelle à pied menée par le roi, la reine, l'[[archevêque de Cantorbéry|archevêque de Canterbury]] et quatorze évêques ainsi que les magnats du royaume.
 
En exhibant ainsi son triomphe et en humiliant volontairement ses ennemis en s'appropriant tous les insignes royaux ou religieux du Gwynedd, il marquait l'extinction de ce dernier et son annexion définitive à l'Angleterre.
 
== Devenir de la dynastie royale de Gwynedd ==
Presque toute la famille de Llywelyn finit en captivité, à l'exception de [[Madoc ap Llywelyn]] qui se proclama Prince de Galles en [[1294]] et mena une révolte. La fille de Llywelyn, [[Gwenllian ferch Llywelyn|Gwenllian]], fut envoyée au couvent de [[Sempringham]] au [[Lincolnshire]], où elle mourut en [[1337]]. Le seul frère survivant de Llywelyn, [[Rhodri ap Gruffydd]], exilé du Pays de Galles depuis [[1272]], vécut dans l'obscurité en dirigeant une ferme à [[Surrey (comté)|Surrey]] et mourut vers [[1300]]. Son petit-fils, [[Yvain de Galles|Owain Lawgoch]] se fit proclamer Prince de Galles.
 
On pense que la lignée mâle de [[Cunedda]] a survécu au Pays de Galles via la famille de [[Sir John Wynn]] de Gwydir jusqu'au XVIII{{e}} siècle et existe peut-être encore aujourd'hui.
 
 
Sylweddolodd Llywelyn mai'r unig obaith i Gymru oedd iddo ef fod yn Dywysog Cymru cydnabyddiedig, a chasglodd ynghyd fyddin gref. Roedd rhaid i bethau ddod i ben ac fe gafwyd brwydr hir a ffyrnig rhwng Llywelyn ag
 
Aeth Llywelyn o nerth i nerth ar ôl [[Brwydr Bryn Dewin]]. Enillodd yn ôl y [[Berfeddwlad]], a meddiannu [[Ceredigion]] ac yna aeth yn ei flaen i [[Dyffryn Tywi|Ddyffryn Tywi]] ac enillodd dir y [[Normaniaid]] hyd at [[Sir Benfro]]. Yn ffodus i Lywelyn roedd y barwniaid wedi codi yn erbyn y brenin [[Harri III o Loegr]]. Erbyn [[1263]] daeth yn ryfel cartref dan arweiniad [[Simon de Montfort]]. Pan ddaeth y gwrthryfel i ben sylweddolodd Llywelyn y gallai brenin Lloegr fod yn fygythiad eto ac felly arwyddodd [[Cytundeb Trefaldwyn]].
 
Fe wnaeth brenin Lloegr gydnabod am y tro cyntaf a'r tro olaf [[Cymry|Gymro]] yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]] yn y cytundeb hwn (yn ddiweddarach cafodd [[Owain Glyndŵr]] ei gydnabod gan [[Ffrainc]] ond dim gan Loegr). Cafodd Llywelyn hefyd gadw y tiroedd yr oedd wedi eu hennill, ac fe wnaeth y brenin ganiatau priodas rhwng Llywelyn ac [[Eleanor de Montfort]] er ei bod hi a'i theulu yn [[Ffrainc]] ar y pryd, mewn alltudiaeth. Fe wnaeth Llywelyn gytuno i dalu gwrogaeth a'i deyrngarwch i'r brenin.
 
Yn [[1272]] bu farw Harri III. Cododd Llywelyn [[Castell Dolforwyn|Gastell Dolforwyn]] ger [[Trefaldwyn]]. Ar ôl i [[Edward I o Loegr|Edward I]] gael ei goroni yn frenin Lloegr gwysiodd Llywelyn i dalu teyrngarwch iddo ond gwrthododd Llywelyn sawl gwaith am, meddai ef, fod ei frawd [[Dafydd ap Gruffudd|Dafydd]] a [[Gruffudd ap Gwenwynwyn]] o Bowys yn cael lloches gan Edward ac y byddai'r daith yn beryglus iddo oherwydd hynny. Daeth cyfle i'r brenin ddial yn fuan iawn. Roedd darpar wraig Llywelyn, Eleanor de Montfort yn hwylio i Gymru er mwyn priodi, ond fe ymosododd [[morladron]] yn nhâl Edward arnynt gan gymryd hi a'i brawd yn garcharorion.
 
Arweiniodd yr holl ddrwgdeimlad at ryfel ym 1276 ac erbyn gaeaf [[1276]] dim ond [[Gwynedd]] oedd yn eiddo iddo fe. Ildiodd Llywelyn a bu raid iddo dderbyn telerau [[Cytundeb Aberconwy]] [[1277]].
 
Blwyddyn ar ôl Cytundeb Aberconwy fe gytunodd Edward I i Lywelyn briodi Eleanor yn [[1279]] a bu heddwch rhyngddynt am gyfnod. Ond pan ymosododd Dafydd ap Gruffudd, brawd ifanca Llywelyn ar y Saeson, bu raid i Lywelyn gefnogi'r ymosodiad, gan fod y Cymry yn anesmwytho yn arbennig lle oedd Edward wedi penodi Saeson i fod mewn grym.
 
Cafwyd buddugoliaeth ger [[Afon Menai]] ac hefyd cafodd y Cymry lwyddiant yng Ngheredigion a [[Dyffryn Tywi]]. Mentrodd Llywelyn ddod o'i loches yn [[Eryri]] a mynd i'r Canolbarth. Yno cafodd Llywelyn ei ladd mewn sgarmes annisgwyl yng [[Cilmeri|Nghilmeri]] / [[Pont Irfon]] ger [[Llanfair ym Muallt]]. Torrwyd ei ben er mwyn ei arddangos yn [[Llundain]]; claddwyd ei gorff yn [[Abaty Cwm-hir]].
 
==Ar ôl ei farwolaeth==
Ar ôl marwolaeth Llywelyn bu ei frawd Dafydd yn rheoli Gwynedd am gyfnod byr cyn iddo gael ei ddal a'i ddienyddio, ond does erioed arweinydd cyn gryfed â Llywelyn wedi bod ar Gymru ag eithrio [[Owain Glyndwr]] efallai. Daeth cyfnod y tywysogion Cymreig annibynnol i ben gyda marwolaeth Llywelyn a'i frawd.
 
Bu [[Y Dywysoges Gwenllian|Gwenllian]], merch Llywelyn, farw yn [[1337]], ar ôl cael ei charcharu gan y Saeson am weddill ei hoes mewn lleiandy yn Sempringham er mwyn ceisio sicrhau difodiant Llinach Gwynedd.
 
Does neb yn gwybod ble cafodd Llywelyn ei gladdu, ond ddwy bosiblrwydd ydy'r [[abaty]] [[Sistersaidd]] yn [[Abaty Cŵm Hir]], a'r safle [[Llanrhymni|Neuadd Llanrhymni]] yng [[Nghaerdydd]].<ref>Williams, Tryst. "[http://icwales.icnetwork.co.uk/0100news/0200wales/tm_objectid=15831549&method=full&siteid=50082&headline=last-true-welsh-prince-buried-under-pub--name_page.html Last true Welsh prince buried under pub?]", [[Western Mail]], Awst 8 2005. Casglwyd ar 18 Medi 2007.</ref>
 
==Etifeddiaeth==
Dyfernir [[Gwobr Goffa'r Tywysog Llywelyn ap Gruffudd]] gan [[Prifysgol Cymru|Brifysgol Cymru]] i'r traethawd gorau ar gyfer gradd MPhil neu PhD.
 
-->
==Koun==
Bep bloaz e vez lidet ''Diwrnod Llywelyn Ein Llyw Olaf'' (Devezh Llywelyn Hon Friñs Diwezhañ) d'an 11 a viz Du e Cilmeri.