Gwrezverk : diforc'h etre ar stummoù

An danvez a zo diazezet war atomoù ha gant molekulennoù, hag ar re-se o deus o-unan ur fiñv mui pe vui kreñv, fonnus (anvet "energiezh sinetek") ; emañ a zo kablus eus an temperadur a anavezomp (en un doare diheeundieeun) en omp buhez pemdeziek.

Da skouer, pa gej daou gorf, e vez graet un eskemm termek kenetrezo. Ma vez ijinet ganeomp ur gastelodenn tomm hag un tamm kig yennyen e-barzh ; ar c'horf tomm a raio milliardoùmiliardoù ha milliardoùmiliardoù a kejadennoù mikroskopek gant ar c'horf all, betek ma vefe an daou c'horf a fiñv kement (kempouezhetkempouezet).

E skiantoù fizikel e vez anvet ar fed boutiñboutin-se « tommder ».

An termometr kentañ bet savet a zo termoskop [[Galileo Galilei]], graet e 1597 (o implij perzhioù an tommder dizoloet gant Archimed). An termoskop zo graet eus klogorennoù-gwer enno ur memes volum a dourenn, met ganto ur mas disheñvel, en un tuelennduellenn leun a zour (pe alkolalkool). Kemm a ra uhelederuhelder ar c'hlogorennoù-gwer gant an temperadur...

Ijinet eo bet ivez digantañ ur sistem termometr gant alcoolalkool (1593); met ne oa ket resis a-walc'h... Ur c'hantved goude (1730) e teue a-benn "René-Antoine Ferchault de Réaumur" d'en ober gant "spered ar gwin" (anv kozh an [[etanol]]).

E-kreiz an XVIIIvet oa implijet dreist-holl termometroù gant merkur war un dereziadur kantvedel etre ar skornadur hag an aezhenaduraezhennadur an dour, blamabalamour da kavadenn Anders Celsius (1741). E gwellentez oa dreist-holl war ar plas kemeret gantañ : an termometr diwar an alkolalkool a gemere kalz a blas.

An disoc'h-se zo bet posublposupl rak d'ar c'havadennoù da heul :

- E 1702, an astronomour Ole Roemer a sav un termometr gant alkolalkool a roio d'an termometr e stumm a hiziv.

- E 1717, ar skiantour alamant Fahrenheit (1686-1736) a eilpenn an alkolalkool gant ar merkur.

Dibabet eo bet e Breizh e 1999 difenn gwerzh (hag e implij en ospitalioù) an termometroù merkur, rak d'o danjerusdeddañjerusted pa vezont toret. Hiziv an deiz e vez kentoc'h implijet termometroù elektronek pe IR...

En astronomiezastronomiezh e vez anavezet un niver bras a unannenoù da "vuzul" an temperadur, met ar re pennañ, etrevroadel a zo ar re da heul ;

- Ar muzul e Celsius, eus arouez « °C » . Ar poent 0 eus ar skeul-mañ zo poent treuzfeurmadurtreuzfurmadur an dour e skorn (war an Douar d'an nebeutañ, ha da uhelder ar mor ; rak abretoc'h/goustadikoc'h e c'hoarvez ar reaktadur gant ar gwak, da skouer...). Merzet e vez 273,16K = 0,01 °C...

Goude e vez kavet ar "skeul kantvedel" etre 0° ha 100°. 0° o vezañ temperadur an dour dourennek ha 100° an dour aezhenaetaezhennaet... Kozh eo ar muzul !

Ar skeul Fahrenheit a zo c'hoazhoazh implijet (rall memestra). 32 °F evit ar stad dourennek ha 212 °F evit an dour aezhenaetaezhennaet...