Matematik : diforc'h etre ar stummoù

'''Matematik''' (diwar ar [[gresianeg]] ''{{lang|grc|μαθηματική}}''), ur poz kozh a ouzhpenn 2500 bloaz eo, evel [[aritmetik]] ha [[geometriezh]]. Ur skiant aet hiziv an deiz da vezañ universelhollvedel eo ar jedoniezh c'hlan, jedoniezh vodern ha jedoniezh apliket.

Ar poz '''Matematik''' a dalv da lavarout studi ar '''modelioù a gementad''', ar '''struktur''', ha '''chañchamantcheñchamant ha spas''', ha hennezh a zeu deus ar [[gresianeg]] ''μάθημα'' (mathêma) : skiant, anavoudanavout, deskiñ. Evit-bremañ vez termenet ar c’hlask strukturioù distrilhet en un doare aksionomik dre implijañimplijout ar boelloniezh formel da ziazez a labour. Orin ar strukturioù klasket zo e-barzh skiantoù an natur, gant ar [[fizik]] d’al liesañ. Evelato eo rik e-barzh ar matematikoù emañ ar pep brasañ eus ar strukturioù, oc’h unvaniñ tachennoù-talvezañ difer pe o vezañ binviji evit sikour a-fed ar jedadurioù.

E-keñver an [[istor]] e veze graet gant ar matematik evit ar c’hoñvers, musuliañmuzuliañ ar gorreadoù hag evit rakwelet darvoudoù [[steredoniezh|astronomek]].

Da betra servij ar matematikoù ? Da gentañ penn, a-raok kregiñ da zispleg soñj ar skiantourien pe hini ar brederourien, ez eo ret termeniñ petra eo ar matematikoù en un doare fetis (ar pezh vez graet gant ar matematikoù er bed pemdeziek, ar pezh vez degemeret evel termenadenn gant an dud hiriv, penaos vez implijet ar matematikoù…) hag en un doare difetis (ar pezh a soñj pep hini eus ar matematik pe ar pezh a c’hellfe dont da vezañ en amzer da zont.) Ijinañ ur bed hep matematikoù a c’hellfe servij da zegas elfennoù ouzhpenn d’ar goulenn-se, rak daoust hag eñ e vije posublposupl ar bed-se (depantoutdepantañ a rafe eus an dermenadenn a vez graet eus ar matematikoù). Lakomp un dermenadenn resis deus ar matematikoù en ur ijinañ ur bed hep ar matematik-se. Aze e vefe tu diduzañ ar cheñchamantoù hag ar mankoù a deufe, ar mankoù-se a rofe deomp implij ar matematikoù er bed-se. En ur sellet piz ouzh ar pezh vez graet gant ar matematikoù er bed pemdeziek e teu war wel ul lodenn eus implij ar matematikoù.

Ar matematik ‘zozo un dachenn a ouiziegezhioù savet gant rezonadegoù martezeek-diduzañ pe dre an absurdiezh diwar-benn niveroù, lunioù …lunioù… Ar matematikoù zo ivez un enklask evit diorren ar gouiziegezhoùgouiziegezhioù. Ar matematikoù a zo ur skiant eus ar spered a rezon war an aksiomoù hag a zo diazezoù ar matematik. Peur eo kroget ar matematikoù, ur wech c’hoazh e depanttepant eus ster ar ger matematikoù. KrogiñKregiñ a ra gant an dud da gaout doareoù da soñjal, meizadoù, a-raok ar skritur gant an niveriñ. Met ma vez graet deus ar matematik gouiziegezhoùgouiziegezhioù skiantel graet gant rezonadegoù, ar matematik kentañ a deu eus ar sevenadur gresian. Difoc’hioùDiforc’hioù mare kentañ ar matematik vez graet e-keñver ster ar skiant-se eget an dizoloadennoù istorel.

Da betra servij, ar vevoniezh volekulel a glask displegañ mont en dro ar vuhez o studiañ oberiadennoù ar molekulennoù an eil ouzh egile, ar gosmologiezh a glask reiñ ur ster d’an egor, an neurologiezh a klask displegañ mont en-dro an empenempenn hag orin ar spered. Ar matematikoù a labour gant objedoù dezho perzhioù disheñvel, met an objedoù-se a zo termenet gant preder an den. Setu ez eo ar matematik krouidigezhioù spered an den, disoc’h ur « c’hrouidigezh neuronel » hervez an neurologour Jean-pierre Changeux. Ar matematikoù a vefe niveridigezh perzhioù gwiriekaet gant an objedoù termenet. Kalzig a vatematikourien a soñj e oa deus ar [[matematik]] a raok spered an den. Neuze aze, displeg un teorem nevez ne vije ket un ijinadenn met un dizoloadenn. Gwelet vez ar matematik evel un danvez eus ar spered na vez ket mesket gant ar wirionez. Padal ez eo ret implijout ar matematikoù evit ar skiantoù all.

Hervez [[Platon]], ar matematik zo un doare da vont da rouantelezh ar menozhioùmennozhioù.

En ur bed hep ar matematik e vefe ur bern disheñvelderioù gant ar bed a hiziv : ne vefe stumm ebet gant an tiez, pe kentoc'h ur bern stummoù disheñvel ha ne vefe ket tu o envel, ur bern kudennoù e -keñver ar c'henverzhhenwerzh, pe kenwerzh ebet hag an holl dud a rofe d'ar re all hep soñjal da gaout traoù en eskemm, rak ne vefe ket a ziforc'h a dalvoudegezdalvoudegezh etre ur rastell hag ur marc'h, pe ne vefe ket tu kontañ an dalvoudegezh-se, ne vefe ket heñvel an darempredoù etre an dud abalamour d'an diforc'h en doare da gaout boued pe traoù evit bevañ,... Med ouzhpenn ar cheñchamantoù a seurt-se e vefe kalz diorroetoc'h ar bed a hiriv e-keñver ar bed-se rak ne c'hellfe ket mont war-raok an holl labourioù hag a implij ar matematik, skiantoù fizikel, bevoniezh, urzhiataerezh …. An niver a dud a vev war an douar a vefe kalz bihanoc'h rak ne vefe ket aet kalz war-raok ar [[mezegiezh]], ha ne vefe ket bet eus an treuskemm demografel, neuze ne vefe kement a gudennoù dour. Dre ma ne vefe ket tu sevel kirri-tan, ne vefe kement a gudennoù e-keñver an natur hag ar gazoù efed ti-gwer. Ne vefe ket kement a ouenn a loened o vont da get.

An teknologizhoùteknologiezhoù nevez kemenn o deus kaset da implij brankoù kozh ar matematikoù (kozh-tre a-wechoù, evel an aritmetik).

Ar matematikoù didrouz a zo domani an enklaskoù o klask emdroiñemdreiñ an doareoù diazez implijet er skiantoù stlennegel, o enbarzhiañebarzhiñ teoriteorienn ar kemplekselezhkemplezhelezh, ar c'heleier, ar c'hromennoùhrommennoù... Enno e vez kavet ivez kudenaouegkudennaoueg brudet P=NP9 e teoriteorienn ar c'hemplekselezhhemplezhelezh, hag a zo unan eus ar 7 kudenn prizh ar millvedmilved. Neb a kavo ma'z eo P ha NP disheñvel pe heñvel a resevo 1 000 000 USD.

Evit gellout respont d’ar goulenn (da betra servij ar matematik?) ez eo ret termeniñtermenañ ar ger matematik. Bez e c’hell kaout meur a dermenadenn disheñvel e -keñver soñj an dud, e -keñver ar mareoù pe e -keñver al lec’hioù. Dre vras ar matematikoù o deus un efed war tost pep tra ma vije diaes ijinañ ur bed hep diouto.