Tuliom : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
D Removing Link GA template (handled by wikidata) |
D Labour kumuniezhel |
||
Linenn 17:
| align="center" colspan="8" | [[Erbiom]] – '''Tuliom''' – [[Iterbiom]]
|-
| align="right" colspan="2" rowspan="2" | '''Tm'''<br
|-
| align="center" colspan="6"| [[Restr:Tm-TableImage.png|250px|taolenn beriodek, Tuliom]]
Linenn 40:
| align="center" colspan="8" | '''Aozadur elektronek'''
|-
| align="center" colspan="8" | <small>[[Aozadur elektronek an atomoù|[Xe] 4f<sup>13</sup> 6s<sup>2</sup>]]<br
Dasparzh an elektronoù<br
|-
| align="center" colspan="8" | [[Restr:Electron shell 069 Thulium - no label.svg|center|200px]]
Linenn 49:
|-bgcolor=#e9e955
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Niver oksidadur]]'''</small>
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>'''+ 3'''<br
|-bgcolor=#e9e955
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Tredanleiegezh]]'''</small>
Linenn 55:
|-bgcolor=#e9e955
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Gremmoù ionadur]]'''</small>
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | <small>'''1 :''' 596,695 kJ/mol<br
'''2 :''' 1 162,647 kJ/mol<br
'''3 :''' 2 284,771 kJ/mol<br
'''4 :''' 4 119,920 kJ/mol<br
|-bgcolor=#e9e955
| align="left" colspan="4" | <small>'''[[Skin atomek]]'''</small>
Linenn 89:
| align="center" colspan="8" | '''Neuz an elfenn'''
|-
| align="center" colspan="8" | [[Restr:Tm,69.jpg|250px]]<br
|}
|}
Linenn 97:
== Istor ==
E [[1879]] e voe hiniennekaet stumm [[Oksidadur|oksidet]] an elfenn 69 gant ar [[kimiezh|c'himiour]] [[Sveden|svedat]] Per Teodor Cleve e Skol-veur [[Uppsala]] e Sveden, a-douez lantanidoù all a oa en un tamm oksidenn [[erbiom]] Er<sub>2</sub>O<sub>3</sub> na oa ket glan. Div elfenn a gavas neuze : an [[holmiom]] <sub>67</sub>Ho hag an elfenn 69, a anvas ''Tulium'' diwar anv [[latin]] [[Skandinavia]].<br
Gant ar c'himiour [[Bro-Saoz|saoz]] Charles James e voe kenderc'het tuliom peuzc'hlan dre un argezh a 15 000 pazenn, evel m'en embannas e [[1911]].<br
Adal dibenn an degad [[1950]] e voe gwerzhet tuliom glan (99,9 %) gant an embregerezh [[Stadoù-Unanet Amerika|amerikan]] ''Lindsay Chemical Division of American Potash & Chemical Corporation''<ref>HEDRICK James B., ''Rare-Earth Metals'', [http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/rare_earths/740798.pdf ''United States Geological Survey (USGS)''] {{en}} <small>Liamm oberiant 24 C'HWE 13</small></ref>.
== Perzhioù ==
Ur metal blot liv an arc'hant eo an tuliom. Govelius eo, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù morzhol ; orjalennus eo ivez : tu zo d'e astenn hep na dorrfe.<br
[[Ferromagnetegezh|''Ferromagnetek'']] eo an tuliom e [[gwrezverk]]où yenoc'h eget -241,15 °C : treiñ a ra da [[gwarellegezh|warell]].<br
Gourzhferromagnetek eo etre -241,15 ha -217,15 °C : n'eus gwarellegezh ken gantañ.<br
E gwrezverkoù tommoc'h eget -217,15 °C e tro da [[Kewarellegezh|gewarellek]], da lavaret eo e vez desachet gant ur warellvaez diavaez.<br
Buan e tro da [[gaz|c'haz]] pa vez en e stumm dourek.
=== Kimiek ===
* Buan e tazgwered an tuliom gant [[dour]] zomm, gorrekoc'h gant dour yen :
:2 Tm [k] + 6 [[hidrogen|H]]<sub>2</sub>O [d] → 2 Tm(OH)<sub>3</sub> [dz] + 3 H<sub>2</sub> [g] <ref>Alc'hwez : ''k'' = kalet, ''d'' = dourek, ''dz'' = dourzileizhenn, ''g'' = [[gaz]]</ref><br
* Dilufrañ gorrek a ra an tuliom en [[aer]], hag aes eo e lakaat da zeviñ e 150 °C :
:4 Tm + 3 O<sub>2</sub> → 2 Tm<sub>2</sub>O</sub>3 (''trioksidenn tuliom'')
Linenn 118:
=== Izotopoù ===
Tuliom-169 eo an [[izotop]] paotañ ha stabilañ a gaver en natur. [[Skinoberiegezh|Skinoberiek]] eo marteze.<ref>[[#Daveennoù|EMSLEY John]], ''Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements''</ref><br
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 35 anezho, <sup>171</sup>Tm o vezañ an hini stabilañ gant un [[hanter-vuhez]] a 1,92 bloavezh.
{| class="wikitable"
Linenn 142:
== Arver ==
* [[Skinoù X]] a vez bannet gant an tuliom goude bezañ bet skinataet en ur [[kreizenn derc'hanel|greizenn derc'hanel]] ; e-pad bloaz e c'haller arverañan andon skinoù X-se er [[mezegiezh|vezegiezh]], ha da zinoiñ sioù e parzhioù [[loc'honiezh|loc'honiel]] pe [[elektronik|elektronek]].<ref>GUPTA C. K. & KRISHNAMURTHY N., ''Extractive Metallurgy of Rare Earths'', CRC Press, 2004, ISBN 978-0-415-33340-5 {{en}}</ref>
* Gant ur c'henaozad tuliom-[[krom]]-[[holmiom]] e pister [[granat]]où [[itriom|Y]]<sub>3</sub>[[aluminiom|Al]]<sub>5</sub>O<sub>12</sub> da fardañ [[laser]]où 2 097 [[metr|nm]] o [[trohed|zrohed]], a vez arverezt en [[arm]]où hag en [[hinouriezh]]. <br
Pa vez ar granatoù-se pistet gant tuliom hepken e roont laseroù 1 930-2 040 nm a vez impljet e [[surjianerezh]] ar [[krign-bev|c'hankr]].
* Da erlerc'hiañ ouzh itriom ez arverer tuliom en [[dreistreüsted|dreistreelloù]] a rank mont en-dro e [[gwrezverk]]où uhel.
| |||