Meurzh (planedenn) : diforc'h etre ar stummoù

! bgcolor="#6295DA" colspan="2" | Doareennoù orbitel

| [[Trohed]] [[orbitenn|orbitel]]

| [[Ezkreizegezh]] an orbitenn

| 0,093 412 33

| [[periodenn revolusion sideral|Periodenn revolusion<br /> siderel]]

| [[Periodenn sinodek]]

| 779,9643 d

| [[Tizh orbitel krenn]]

| 24,077 km/s

| [[Anklinadur]]

| 1,850 61°

| [[satellit naturel|Loarioù naturel]]

| 2, [[Phobos]] [[Deimos (loarenn)|Deimos]]

! bgcolor="#ffc0c0" colspan="2" | Doareennoù fizikel

| [[Diametr]] kehederel

| 6 804,9 km

| Diametr polel

| 6 754,8 km

| [[Platadur]]

| 0,007 36

| [[Gorread]]

| [[Volum]]

| [[Mas]]

| [[Mas volumek]] krenn

| [[Gravitadur]] war-c’horre

| 3,69 [[buanadur|m/s²]]

| [[Tizh achap]]

| 5,027 km/s

| Periodenn [[troial|droiel]]

| 1,025 957 d<br /> 24,622 962 h

| Tizh troiel<br />(war ar c’heheder)

| 868,22 km/h

| [[Anklinadur an ahel]]

| 25,19°

| [[Albedo]]

| 0,15

| [[Temperadur]] war-c’horre

|

{| cellspacing="0" cellpadding="2" border="0"

! krenn

| 133 [[kelvin|K]] || 210 K || 293 K

|}

! bgcolor="#6295DA" colspan="2" | Doareennoù an atmosferenn

| [[Gwask atmosferek]]

| 0,7-0,9 [[paskal (unanenn)|kPa]]

| [[Dioksidenn garbon]] || 95,32 %

| [[Dinitrogen|nitrogen]] || 2,7 %

| [[Argon]] || 1,6 %

| [[Dioksigen|oksigen]] || 0,13 %

| [[Monoksidenn garbon]] || 0,07 %

| Aezhenn [[dour]] || 0,03 %

| eskennoù

|}

 

Abalamour d’he liv ruz e oa bet roet dezhi, da vare an Henamzer, anv doue gresian ar brezel ''[[Ares]]'', ha goude hini e bar roman ''[[Meurzh (doue)|Mars]]''. Hirie an deiz e vez graet "ar blanedenn ruz" anezhi ivez.

Div dogenn bolel he deus, graet gant dour skorn ha [[dioksidenn garbon]].<br />

Bez’ he deus ivez [[Menez-tan|menezioù-tan]] evel [[Olympus Mons]], [[Arsia Mons]], [[Ascraeus Mons]], [[Pavonis Mons]], [[Elysium Mons]], [[Albor Tholus]], [[Hecates Tholus]] hag all. Ar menez Olympus ''([[Olympus Mons]])'', 27 [[kilometr|km]] uhelder a-us da live etre ar blanedenn, eo an uhelañ menez anavezet e sistem an Heol.

=== An atmosferenn ===

Tanav-tre eo [[atmosferenn (astronomiezh)|atmosferenn]] Veurzh : n’eus ken nemet 7,5 [[gwask|millibar]] a wask aer war gorre ar blanedenn, da geñveriañ gant 1&nbsp;013 [[gwask|millibar]] war an Douar. En hec'h atmosferenn ez eus 95% a [[dioksidenn garbon|zioksidenn garbon]], 2,7% a [[nitrogen]], 1,6% a [[argon]] hag eskennoù aezhenn dour (0,3%) hag [[oksigen]] (0,13%). Nevez ’zo he deus detektet ar sontenn european [[Mars Express]] metan en atmosferenn ar blanedenn<ref>[http://www.esa.int/SPECIALS/Mars_Express/SEMZ0B57ESD_0.html Mars Express]</ref>. Ar gaz-mañ en em gav e zonennoù el lec’h ma kaver ivez muioc’h a aezhenn dour : gallout a rafe bezañ sin un doare buhez dindan gorre Meurzh.

=== An torosennadur ===

A-drugarez d’ar misionoù difurchal ec’h anavezer mat a-walc’h kartografiezh Mars. Doareet eo gant pezhioù torosennadurioù : diskouez a reont ez eus un aktivelezh volkanek hag e oa dour gwechall war ar blanedenn.

Evezhiet 'z eus bet ivez kaniennoù ledan ha don (ispisialamant ''[[Valles Marineris]]''), ganet diwar aktivelezh [[tektonikel]] Meuzh. E [[2005]] ez eus bet evezhiet gant ar [[sontenn spas|sontenn]] [[Mars Global Surveyor]] kemmoù war ar gorre ha na oa ket dioute en [[2002]], evel rigolennoù ha roudoù reier diruilhet a-hed ur run. Gallout a rafe ar cheñchamantoù-se dont diwar ''grenamantoù Meurzh''.

Sinoù zo, evel gouelezennoù hag aspadennoù aodoù ha stêrioù dour disec’het, hag a ziskouez ez eus bet kalz dour hag un aktivelezh hidrologel a-bouez war Veurzh. N’ouvezer ket petra eo deuet an dour-se da vezañ : gallout a rafe bezañ trapet en togennoù polel, e-barzh an douar ; moarvat ivez ez eo diaazehennet er spas rak tanav eo an atmosferenn ha kalz disteroc’h eo ar [[gravitadur]] eget hini an Douar.

 

== Difurch ==

=== {{XXvet kantved}} ===

[[Restr:Mars Hubble.jpg|thumb|left|Meurzh, 2001, gwel eus an togennoù skorn polel.]]

* D’an [[28 Du|28 a viz Du]] [[1964]] e nijas ar sontenn ''[[Mariner 4]]'' a-us da Veurzh hag e kasas 21 foto.

* D’an [[20 Gouere|20 a viz Gouere]] [[1976]] e voe ar sontenn amerikan ''[[Viking 1]]'' ar c’hentañ spaslestr o leuriañ war Veurzh. Da c’houde e leurias ''[[Viking 2]]'' d’an [[3 Gwengolo|3 a viz Gwengolo]] [[1976]]. Gant an div sontenn-mañ oa bet tapet santilhonoù en douar, graet analizoù ha kemeret ouzhpenn 50&nbsp;000 foto. Lakaet e oa bet modulioù gante war orbitenn en-dro da Veurzh evit treuzkas an titouroù etrezek an Douar.

* D’ar [[4 Gouere|4 a viz Gouere]] [[1997]] e leurias ar sontenn ''[[Pathfinder]]'' war Veurzh, ganti er bourzh ar robot ''Sojourner''. Mont-dont a reas ar robot-se en-dro d’ar sontenn evit analizañ ar vein.

=== {{XXIvet kantved}} ===

* D’ar [[25 Kerzu|25 a viz Kerzu]] [[2003]] en em laka war orbitenn en-dro d’ar blanedenn ar sontenn ''[[Mars Express]]'' eus [[Ajañs spas Europa]], tra ma tiskenn ar modul ''[[Beagle 2]]'' war ar gorre. Met chomet eo mut ar modul goude bezañ leuriet. D’an [[19 Genver|19 a viz Genver]] e kas Mars Express e glichedoù rezolvidigezh uhel kentañ eus gorre ar blanedenn.

* D’ar [[24 Genver|24 a viz Genver]] [[2004]] e kas ar robot amerikan Opportunity eus [[Mars Exploration Rover]] e gentañ skeudennoù eus gorre ''Meridiani Planum''.

 

* D'an [[28 a viz Gwengolo]] [[2015]] e ro an [[NASA]] da c'houzout ez eus [[dour]] sall o redek war ar blanedenn. Betek neuze ne oa bet kavet nemet dour skornet.

 

* ''Koskoriad an Heol'', Bruno Mauguin ha Bénédicte Saulier-Le Dréan (Egorenn ar skiantoù), treiñ gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Éditions Apogée, ISBN 2-84398-249-9, pp. 26-31.