Impalaeriezh inka : diforc'h etre ar stummoù

An '''Impalaeriezh inka''' ([[quechua]] : ''Tawantinsuyu'', "Ar peder rannvro"), a oa bet impalaeriezh vrasañ ar sevenadurezh rakkolombian. Marteze e vefe bet an impalaeriezh ledanañ er bed a-raok ar {{XVIvet kantved}}. Lec'h kreizhkreiz ar velestradurez,melestradurez politikel ha milourel an Impalaeriezh inka a oa lec'hiet e [[Qusqu]], hiziv e [[Perou]]. Ar gevredigezh inka a oa bet ganet e menezioù Perou e-tro penn-kentañ an {{XIIIvet kantved}}. Al lec'h kreñv diwezhañ a voe aloubet gant ar [[Spagnoled]] e [[1572]].

Adalek 1438 betek 1533, an Inkaed a oa deuet a-benn da bakañaloubiñ douaroù liese-leizh evele kornôg [[Suamerika]], dreist-holl tro-dro menezioù an [[Andoù]]. Aloubet e oa bet an douaroù dre ar brezel pe dre ur c'hendeuziñ hep feulster.

An ekonomiezh inka a vez diskrivet evel "[[Gladdalc'helezh|gladdalc'hel]], sklavel, [[Sokialouriezh|sokialour]] (tabut a zo etre skeuudennskeudenn ar "baradoz sokialour" hag an "tiranelezhdiranelezh sokialour"). Darn eus an ekonomiezh nane implije ket nag ar moneiz nag ar marc'hadoù. E-plaslec'h se e oaveze implijet an eskemmoù eeun marc'hadourezhioù ha servijoù. Diazezet e oa an ekonomiezh war al liammoù etre hiniennoù, strolladoù tud ha renerien inka an ekonomiezh. An "Tailhoù" a oa e- stumm labourioù ret un hinienn evit an Impalaeriezh. Lezennourien an Inkaed (a oa normalamant perc'hennerienhenned an holl binvioùvinvioù produiñ) a oa rediet pourvezida bourvezi­ñ boued d'al labourerien gant boued, evajoùkoulz hag diazezevaj dreist-holl e-pad festoù bras, rediet e oant ivez da gavout douar a-walc'h evit o holl sujedoù.

Ar reAn InkaInkaed a rae ''Tawantinsuyu'', "ar pevar suyu" eus an impalaeriezh. "Ar pevar suyu" a dalveze kement hag "ar peder rannvro". Pevar kornc'horn rannvroioù an Impalaeriezh a geje er gêr-benn. Ar pevar "suyu" a oa : [[Chinchaysuyu]] (en norzh), [[Antisuyu]] (reter ; janglenn an Amazonia), [[Qullasuyu]] (su) ha [[Kuntisuyu]] (kornôg).

An anv ''Tawantinsuyu'' a oa implijet gant ar mennegmeneg unvaniezh proviñsoù. Ar Spagnoliz a droe an anv gant ''Tahuatinsuyo'' pe ''Tahuatinsuyu''.

Ar ger ''Inka'' a talvez kement ha "rener" pe "aotrou" er yezh Quechua hag a oa implijet evit termeniñ ar c'hlasoù sokial e penn d'ar gevredigezh kement hag ar familhoù e- penn ar gevredigezh. ArAn re inkaedInkaed a oa bihan o niver da geñvere-keñver hollad poblañs an impalaeriezh, e-tro 15 000 betek 40 000 d'anar uhelañmuiañ. Mistri e oant war ur boblañs a 10 milion anneziada annezidi.

[[Restr:Brooklyn Museum - Manco Capac, First Inca, 1 of 14 Portraits of Inca Kings - overall.jpg|thumb|left|[[Manco Cápac]], Kentañ Inka, 1 eus 14 Poltred ar an impalaerien inka, e-tro kreizhkreiz an 18vet kantved. [[Brooklyn Museum]]]]

Ar Spagnoliz a degemeras an anv evel doare da dermeniñ hollad poblañs an impalaeriezh (sell gouennel) kentoc'h evit ar sell gwirion. Setu penaos evito an "Imperio inca" ("Impalaeriezh inka") a oa un doare simpl da eñvelenvel an nasion a oa bet aloubet gante.

Ar bobl Inka a oa ur boblañs paotrpaotred-deñved a orin eus [[Cusco]] en 12vet kantved. Hervez an istor inka (a oa dre gomz) e vez kaoz eus teir vougevmougev evel lec'h orin d'ar boblad.