Wikipedia

Atom : diforc'h etre ar stummoù

Merdeiñ etreoberiat en istor
← Kemm kentKemm nevesoc'h →
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
GweletWikitestenn
D Lint
Ur ger-stroll eo « atom ».
Linenn 1:
{| class="infobox" style="font-size:90%;"
Ur gompozenn eus un danvez eo an '''atom'''. Diouzh savboent ar gimiezh ez eo, dre dermenadur, al lodenn vihanañ eus ur [[korf eeun|c'horf eeun]] a c'hell kediañ gant unan all.
 
Dont a ra ar ger eus an [[henc'hresianeg]] ''ατομος'', atomos, « na c'heller ket rannañ ». Da veno prederourien c'hresian eus an henamzer e oa an atom an elfenn materi vihanañ.
 
Implijet e vez meizad an atom gant an damkaniezhioù liesseurt a ro tu da zisplegañ perzhioù fizikel ar [[materi]], peurgetket en e stadoù [[gaz]]us ([[kenwaskablentez]] ar gazoù), [[dourenn]]ek ha [[solud (stad)|solut]] (aozadur ar [[kristal|c'hristalioù]]).
 
E [[kimiezh]] ez eo an atomoù an elfennoù diazez. Mont a reont d'ober ar [[materi]] ha furmet e vez ar [[molekulenn|molekulennoù]] ganto : disrannus e chom an atomoù e-pad ar [[reaktadenn gimiek|reaktadennoù kimiek]] (pa lakaer a-gostez an eskemmoù elektronoù gwiskad diavaez).
 
Padal, abaoe penn kentañ an XX<sup>vet</sup> kantved ez eus bet lakaet anat gant arnodoù [[fizik nukleel]] ez eus [[partikulenn (fizik)|partikulennoù]] diazez a vez furmet an atomoù ganto.
 
== Karakteristikoù an atom ==
{| border="1" cellspacing="0" align="right" cellpadding="2" style="margin-left:1em"
|-
{{Infobox/Titl|Atomenn|808080|talbenn fizik|fff}}
! bgcolor=gray | Atom
|- align="center"
! colspan="2" | [[Restr:Atom.png|220px]]<br>Atomenn [[heliom]]
|-
| colspan="2" | {{Legend|#fe5050|Daou [[Proton|broton]]}}{{Legend|#0f3|Daou [[neutron]]}}{{Legend|#ff3|Daou [[elektron]]}}
| align="center" | [[Restr:Atom.png|Atom heliom]]
|- bgcolor="#808080"
! colspan="2" style="color:#fff;" | Renkadur
|- align="center"
| colspan="2" | Lodenn vihanañ un [[elfenn gimiek]]
|- bgcolor="#808080"
! colspan="2" style="color:#fff;" | Perzhioù
|-
| '''Mas''' || [[mas atomek]]
| align="center" | '''Patrom an atom heliom'''<br />a ziskouez an nukleüs gant daou broton (ruz)<br /> ha daou neutron (gwer) ha gant<br />daou elektron (melen).
|-
| '''Karg tredanel''' || 0 [[Coulomb|C]]
! bgcolor=gray | Klasidigezh
|-
| '''Treuzkiz''' || [[1 E-11 m|10pm]] → [[1 E-10 m|100pm]]
|
{| align="center"
|-
| lodenn vihanañ un [[elfenn gimiek]]
|}
|-
|
|-
! bgcolor=gray | Perzhioù
|-
|
|-
|
{| align="center"
|-
| Mas: || [[mas atomek]]
|-
| Karg elektrek: || 0 [[Coulomb|C]]
|-
| Diametr:
| eus [[1 E-11 m|10pm]] betek [[1 E-10 m|100pm]]
|}
|}
Elfennoù diazez an danvez eo an '''atom''' <ref>Un anv-stroll eo '''atom''', ''atomenn'' an unanderenn anezhañ.</ref>. Diouzh savboent ar gimiezh ez eo an atomenn, dre dermenadur, lodenn vihanañ ur [[korf eeun|c'horf eeun]] a c'hell kediañ gant unan all.
 
Dont a ra ar ger eus an [[henc'hresianeg]] ατομος, ''atomos'', « na c'heller ket rannañ ». Da veno [[Prederouriezh|prederourien]] c'hresian eus an [[henamzer]] e oa an atomenn an elfenn materi vihanañ.
Ar pep brasañ eus mas an atom a vez kreizennet e-barzh ur volum bihan-bihan (diametr war-dro 10<sup>-15</sup> m) : an [[nukleüs (an atomoù)|nukleüs]] a c'hoarvez eus daou seurt partikulennoù damheñvel, anvet [[nukleon|nukleonoù]]:
* an [[neutron|neutronoù]], partikulennoù dezho ur garg elektrik null, hag ur mas kevatal da:
:::''m<sub>n</sub>'' = 1,674 95<small>[[notadur skiantel|×]]</small>10<sup>-27</sup> [[kilogram|kg]] ;
* ar [[proton|protonoù]], partikulennoù dezho ur garg '''pozitivel''' kevatal da :
:::''e'' = 1,602 189<small>×</small>10<sup>-19</sup> [[coulomb|C]],
:hag ur mas kevatal da :
:::''m<sub>p</sub>'' = 1,672 65<small>×</small>10<sup>-27</sup> kg.
Dre m'eo tost-tre mas ar protonoù da mas an neutronoù ez eo aes karakterizañ an nukleüsoù dre o niver a nukleonoù, anvet ''niver mas''.
 
Implijet e vez meizad an atomenn gant an damkaniezhioù liesseurt a ro tu da zisplegañ perzhioù [[fizik]]el ar [[materi]], peurgetket en e stadoù [[gaz]]us ([[kenwaskablentez]] ar gazoù), [[dourenn]]ek ha [[solud (stad)|solut]] (aozadur ar [[kristal|c'hristalioù]]).
Tro-dro d'an nukleüs ez eus « ur goumoulennad » partikulennoù peurheñvel: an [[elektron|elektronoù]]; diametr ar « goumoulenn elektronek »-se (war-dro un [[angström]], pe 10<sup>-10</sup> m) a glot gant hini an atom.
 
E [[kimiezh]] ez eo an atom an elfennoù diazez. Mont a reont d'ober ar [[materi]] ha furmet e vez ar [[molekulenn|molekulennoù]] ganto : disrannus e chom an atom e-pad ar [[reaktadenn gimiek|reaktadennoù kimiek]] (pa lakaer a-gostez an eskemmoù [[elektron]]où gwiskad diavaez).
Ur garg elektrik '''negativel''' o deus an elektronoù, kevatal da:
:::''e'' = 1,602 189<small>×</small>10<sup>-19</sup> C,
kevatal da hini ar protonoù dre o zalvoud absolut; kalz bihanoc'h eo o mas eget hini an nukleonoù:
:::''m<sub>e</sub>'' = 9,109 53<small>×</small>10<sup>-31</sup> kg.
 
Padal, abaoe penn kentañ an {{XXvet kantved}} ez eus bet lakaet anat gant arnodoù [[fizik nukleel]] ez eus [[partikulenn (fizik)|partikulennoù]] diazez a vez furmet an atom ganto.
Neutral eo karg elektrik an atomoù peogwir eo kevatal niver elektronoù (karget ent-negativel) ar « goumoulenn elektronek » d'an niver a brotonoù (karget ent-pozitivel) a furm an nukleüs. Dre se en em null ar c'hargoù elektrik diouzh ur savboent makroskopek.
 
== Dezverkoù an atom ==
Gallout a ra an atomoù dont da vezañ karget ent-elektrek, dre c'hounid (dont a ra ar garg da vezañ negativel) pe dre goll (dont a ra ar garg da vezañ pozitivel) unan pe meur a atom: komzet e vez neuze eus [[ion|ionoù]].
Ar pep brasañ eus mas un atomenn a vez kreizennet e-barzh ur volum bihan-bihan (treuzkiz war-dro 10<sup>-15</sup> m) : an [[nukleüs (an atomoù)|nukleüs]] a c'hoarvez eus daou seurt partikulennoù damheñvel, anvet [[nukleon|nukleonoù]].
* An [[neutron|neutronoù]], partikulennoù dezho ur garg tredantel null, hag ur mas kevatal da<blockquote>m<sub>n</sub>'' = 1,674 95<small>[[notadur skiantel|×]]</small>10<sup>-27</sup> [[kilogram|kg]]</blockquote>
* Ar [[proton|protonoù]], partikulennoù dezho ur garg '''pozitivel''' kevatal da<blockquote>''e'' = 1,602 189<small>×</small>10<sup>-19</sup> [[coulomb|C]]</blockquote> hag ur mas kevatal da<blockquote>''m<sub>p</sub>'' = 1,672 65<small>×</small>10<sup>-27</sup> kg</blockquote>
Dre m'eo tost-tre mas ar protonoù da hini an neutronoù ez eo aes dezverkañ an nukleüsoù dre o niver a nukleonoù, anvet ''niver mas''.
 
Tro-dro d'an nukleüs ez eus ur « goumoulennad » partikulennoù peurheñvel, an [[elektron|elektronoù]] ; treuzkiz ar « goumoulenn elektronek », war-dro un [[angström]] (10<sup>-10</sup> m) a glot gant hini an atomenn.
Depant a ra perzhioù fizikel ha kimiek an atomoù da gentañ penn diouzh an niver a brotonoù a vez kompozet o nukleüs ganto. Dre se e vez renket an atomoù hervez an niver-se, anvet [[niver atomek]].
 
Ur garg tredanel '''negativel''' o deus an elektronoù, kevatal da<blockquote>''e'' = 1,602 189<small>×</small>10<sup>-19</sup> C</blockquote> ha kevatal da hini ar protonoù dre o zalvoud absolut ; kalz bihanoc'h eo o mas eget hini an nukleonoù<blockquote>''m<sub>e</sub>'' = 9,109 53<small>×</small>10<sup>-31</sup> kg</blockquote>
Graet e vez korf simpl pe [[elfenn gimiek]] eus ar materi kenaozet gant un niver bennak a atomoù, dezho ar memes niver atomek.
Graet e vez [[izotop|izotopoù]] eus atomoù, dezho ar memes niver atomek, met niveroù mas disheñvel (niver a neutronoù disheñvel).
 
Neptu eo karg tredanel an atomennoù peogwir eo kevatal niver elektronoù (karget ent-negativel) ar « goumoulenn elektronek » d'an niver a brotonoù (karget ent-pozitivel) a furm an nukleüs. Dre se en em null ar c'hargoù tredanel diouzh ur savboent meurselladel.
Urzhiet eo bet an elfennoù kimiek naturel pe artifisiel liesseurt hervez o ferzhioù e-barzh [[taolenn beriodek an elfennoù]].
 
Gallout a ra an atom dont da vezañ karget ent-tredanek dre c'hounid (dont a ra ar garg da vezañ negativel) pe dre goll (dont a ra ar garg da vezañ pozitivel) unan pe meur a elektron : komzet e vez neuze eus [[ion|ionoù]].
== Patromoù an atom ==
 
Perzhioù fizikel ha kimiek an atomoù zo da gentañ-penn diouzh an niver a brotonoù a zo en o nukleüs. Dre se e vez renket an atom hervez an niver-se, anvet [[niver atomek]].
A-hed [[istor ar skiantoù]] ez eus bet diorroet meur a batrom eus an atom, bep ma veze dizoloet perzhioù ar materi. Hiziv an deiz e vez implijet meur a batrom disheñvel; rak kompleksel a-walc'h eo ar patrom nevesañ, ha gant patromoù "kozh" pe damfaos, met simploc'h, e vez aesoc'h kompren, ha dre se, deskiñ ha prederiañ.
 
* Graet e vez "korf simpl" pe "[[elfenn gimiek]]" eus ar materi kenaozet gant un niver bennak a atomennoù, dezho ar memes niver atomek.
=== Istor patromoù an atom ===
* Graet e vez [[izotop|izotopoù]] eus atomoù, dezho ar memes niver atomek, met niveroù mas disheñvel (niver a neutronoù disheñvel).
 
Urzhiet eo bet an elfennoù kimiek naturel pe gevanaozet liesseurt hervez o ferzhioù e-barzh [[taolenn beriodek an elfennoù]].
Abaoe an henamzer c'hresian e soñje d'an dud e c'helle ar materi freuzañ a dammoù bihan betek kaout greun na c'hellent ket bezañ freuzet ken, evel «&nbsp;poultr er gouloù&nbsp;» e oa. Gant arnod [[Ernest Rutherford|Rutherford]] e voe tizhet ar c'hreunenn-se : dihentet e vez ar [[partikulenn alfa|partikulennoù alfa]] pa dreuzont ar materi, dre se e c'hellor gouzout penaos eo renket ar «&nbsp;poultr&nbsp;»-se...
<ul>
<li> [[1675]] : [[Jean Picard]] a wel ul luc'hañs gwer pa hej ur gorzenn varometr ; un nebeud kantvedoù war-lerc'h e tizoloer eo an elektregezh statikel hag an aezhennoù merkur pennkaoz d'an dra-se ;</li>
<li> [[1854]] : [[Geissler]] ha [[Plücker]] a zizolo ar skinoù katodek, skinoù gwer luc'hus pa vez krouet ur voltadur bras e-barzh ur glogorenn a zo bet pompet an aer diouti (gwask gazoù gwan) ; er mod-se e ijinont al lamp [[diskarg (elektrek)|diskarg]] a vez sklêrijennet gantañ ar gourmarc'hadoù gant gouloù gwenn hag ar straedoù gant gouloù orañjez (lampoù sodiom) ;</li>
<li> [[1897]] : [[Joseph John Thomson|J. J. Thomson]] a laka anat eo kenaozet ar skinoù kotdek-se gant partikulennoù dezho ur garg negativel tennet diouzh ar materi, ha dizoleiñ a ra evel se an [[elektron]] ; digompozadur kentañ an atom eo ;</li>
<li> [[1900]] : [[Max Planck]] a ziskouez kwantifikadur an eskemmoù energiezh er materi (enklaskoù war ar [[korf du|c'horf du]]) ;</li>
<li> [[1911]] : [[arnod Rutherford]] : bombezañ a ra ur follenn aour gant partikulennoù alfa (nukleüsoù heliom, dezho ur garg pozitivel, optenet dre radioaktivelezh) ; diwar se e tezastum :
<ul><li>ez a ar pep brasañ eus ar partikulennoù war-eeun, setu eo ar materi «&nbsp;leun a doulloù&nbsp;» ;
<li>met lod anezho a vez dihentet hag a ra un hanter-dro zoken, setu en em gavont gant iniziigoù materi kreizennet-kenañ, dezho ur garg pozitivel (en em ziboulsañ an eil egile a ra ar c'hargoù pozitivel) ;
</ul>
diwar se e sav e batrom planedel : kenaozet eo an atom gant un nukleüs pozitivel bihan-kenañ ha gant elektronoù a dro tro-dro dezhañ ; ur gudenn vras a sav gant ar patrom-se : pa droont e rankfe an elektronoù koll energiezh dre skinadur, ha neuze kouezhañ war an nukleüs...</li>
<li> [[1913]] : [[Niels Bohr]] a vod meizadoù Planck ha Rutherford en e batrom : skinoù (radiusoù) termenet a zo gant orbitennoù an elektronoù, n'eus nemet un nebeud orbitennoù «&nbsp;aotreet&nbsp;» , evel se e klot an eskemmoù energiezh kwantifiet gant lammoù etre orbitennoù termenet, ha pa vez an elektron war an orbitenn izelañ n'hell ket diskenn izeloc'h ha kouezhañ war an nukleüs (met ne vez ket displeget perak gant ar patrom-mañ) ;</li>
<li> [[1914]] : gant arnod Franck hag [[Gustav Hertz|Hertz]] e vez kadanaet patrom Bohr : bombezañ a reont aezhennoù merkur gant elektronoù ; bewezh e vez kollet ar memes energiezh sinetikel gant an elektronoù a dreuz an aezhennoù ;</li>
<li> [[1924]] : [[Louis de Broglie]] a bostul an dualder gwagenn-korpuskulenn ;</li>
<li> [[1926]] : [[Erwin Schrödinger|Schrödinger]] a ro ur patrom eus an elektron e-giz ur wagenn, n'eo ket an elektron en atom ur voullenn ken, met ur «&nbsp;goumoulenn&nbsp;» a vez gronnet an nukleüs ganti ; kontrol d'ar patromoù all eo stabil hennezh peogwir ne vez ket kollet energiezh gant an elektron.</li>
</ul>
 
=== Patromoù diamzeretan atom ===
A-hed Istor ar skiantoù ez eus bet diorroet meur a batrom eus an atom, bep ma veze dizoloet perzhioù ar materi. Hiziv an deiz e vez implijet meur a batrom disheñvel, rak kemplezh a-walc'h eo ar patrom nevesañ, ha gant patromoù "kozh" pe damfaos, met simploc'h, e vez aesoc'h kompren, ha dre se, deskiñ ha prederiañ.
 
=== Istor patromoù an atom ===
Abaoe an henamzer c'hresian e soñje d'an dud e c'helle ar materi freuzañ a-dammoù bihan betek kaout greun na c'hellent ket bezañ freuzet ken, evel «&nbsp;poultr er gouloù&nbsp;» e oa. Gant arnod [[Ernest Rutherford|Rutherford]] e voe tizhet ar c'hreunenn-se : dihentet e vez ar [[partikulenn alfa|partikulennoù alfa]] pa dreuzont ar materi, dre se e c'hellor gouzout penaos eo renket ar «&nbsp;poultr&nbsp;»-se.
* [[1675]] : [[Jean Picard]] a wel ul luc'hañs gwer pa hej ur gorzenn [[aerbouezer]] ; un nebeud kantvedoù war-lerc'h e tizoloer eo an tredan statik hag an aezhennoù [[bevargant]] pennkaoz d'an dra-se.
* [[1854]] : [[Geissler]] ha [[Plücker]] a zizolo ar skinoù katodek, skinoù gwer luc'hus pa vez krouet ur voltadur bras e-barzh ur glogorenn a zo bet pompet an aer diouti (gwask gazoù gwan) ; er mod-se e ijinont al lamp [[diskarg (elektrek)|diskarg]] a vez sklêrijennet gantañ ar gourmarc'hadoù gant gouloù gwenn hag ar straedoù gant gouloù orañjez (lampoù [[sodiom]]).
* [[1897]] : [[Joseph John Thomson|J. J. Thomson]] a laka anat eo kenaozet ar skinoù kotdek-se gant partikulennoù dezho ur garg negativel tennet diouzh ar materi, ha dizoleiñ a ra evel se an [[elektron]] ; dielfennadur kentañ an atom eo.
* [[1900]] : [[Max Planck]] a ziskouez kementadiñ an eskemmoù energiezh er materi (enklaskoù war ar [[korf du|c'horf du]]).
* [[1911]] : [[arnod Rutherford]] : bombezañ a ra ur follenn [[aour]] gant partikulennoù alfa (nukleüsoù [[heliom]], dezho ur garg pozitivel, gounezet dre skinoberiegezh) ; diwar se e tezastum ez a ar pep brasañ eus ar partikulennoù war-eeun, setu eo ar materi «&nbsp;leun a doulloù&nbsp;», met lod anezho a vez dihentet hag a ra un hanter-dro zoken, setu en em gavont gant enezennoùigoù materi kreizennet-kenañ, dezho ur garg pozitivel (en em ziboulsañ an eil egile a ra ar c'hargoù pozitivel). Diwar se e sav e batrom koskorel : kenaozet eo an atom gant un nukleüs pozitivel bihan-kenañ ha gant elektronoù a dro tro-dro dezhañ ; ur gudenn vras a sav gant ar patrom-se : pa droont e rankfe an elektronoù koll energiezh dre skinadur, ha neuze kouezhañ war an nukleüs.
* [[1913]] : [[Niels Bohr]] a vod meizadoù Planck ha Rutherford en e batrom : skinoù (radiusoù) termenet a zo gant orbitennoù an elektronoù, n'eus nemet un nebeud orbitennoù «&nbsp;aotreet&nbsp;», evel-se e klot an eskemmoù energiezh kementadet gant lammoù etre orbitennoù termenet, ha pa vez an elektron war an orbitenn izelañ n'hell ket diskenn izeloc'h ha kouezhañ war an nukleüs (met ne vez ket displeget perak gant ar patrom-mañ).
* [[1914]] : gant arnod Franck hag [[Gustav Hertz|Hertz]] e vez kadanaet patrom Bohr : bombezañ a reont aezhennoù bevargant gant elektronoù ; bewezh e vez kollet ar memes energiezh fiñvel gant an elektronoù a dreuz an aezhennoù.
* [[1924]] : [[Louis de Broglie]] a arlaka an dualder gwagenn-korpuskulenn.
* [[1926]] : [[Erwin Schrödinger|Schrödinger]] a ro ur patrom eus an elektron e-giz ur wagenn, n'eo ket an elektron en atomenn ur voullenn ken, met ur «&nbsp;goumoulenn&nbsp;» a vez gronnet an nukleüs ganti ; en eneb d'ar patromoù all ez eo stabil hennezh, peogwir ne vez ket kollet energiezh gant an elektron.
 
== Patromoù diamzeret ===
Re bell diouzh ar wirionez emañ ar patromoù diskouezet amañ dindan evit bezañ implijet. Diskouezet e vezont amañ en abeg d'o zalvoudegezh a-fet istor.
 
==== Patrom J.J Thomson pe patrom ar farz-forn (''plum-pudding'') ====
Gant dizoloadenn an elektron e 1897 e ouied e oa savet ar materi diwar div lodenn : an eil negativel, an elektronoù, hag eben pozitivel. Er patrom ijinet da neuze gant [[Joseph John Thomson]] e veze soubet an elektronoù, anezho partikulennoù lec'hiet, e-barzh ur «&nbsp;soubenn&nbsp;» bozitivel, evel ar prunev er [[farz forn]] (pe ar ''plum-pudding'' evit ar saozon). Diwiriekaet e voe ar patrom-mañ e 1911 gant arnod unan eus e studierien gozh, [[Ernest Rutherford]].
 
Gant dizoloadenn an elektron e 1897 e ouied e oa kompozet ar materi gant div lodenn: an eil negativel, an elektronoù, hag eben pozitivel. Er patrom ijinet da neuze gant [[Joseph John Thomson]] e veze soubet an elektronoù, anezho partikulennoù lec'hiet, e-barzh ur «&nbsp;soubenn&nbsp;» bozitivel, evel ar prunev er [[farz forn]] (pe ar ''plum-pudding'' evit ar saozon). Anvalidet e voe ar patrom-mañ e 1911 gant arnod unan eus e studierien gozh, [[Ernest Rutherford]].
 
==== Patrom planedel Rutherford ====
Gant arnod Rutherford, e 1911, e vez anataet n'eo ket «&nbsp;ledet&nbsp;» ar c'hargoù pozitivel etre an elektronoù, met kreizennet int e poentoù munut. Bombezañ a reas ur follenn aour gant ur bann partikulennoù alfa (nukleüsoù heliom, dezho ur garg pozitivel). Evezhiañ a reas e veze dihentet un nebeud anezho tra ma veze treuzet ar follenn gant un toullad mat anezho. Ma vije bet an atomoù evel ma vezent deskrivet gant patrom Thomson, n'o dije ket ranket treuziñ anezhi.<br>
 
Ijinañ a ra neuze Rutherford ar patrom koskorel : kenaozet eo an atom gant un nukleüs pozitivel a dro elektronoù negativel en-dro dezhañ. Goullonder bras a zo etre an nukleüs, bihan-kenañ e-keñver an atom (war-dro 100&nbsp;000 gwezh), hag e elektronoù.<br>
Gant arnod Rutherford, e 1911, e vez anataet n'eo ket «&nbsp;ledet&nbsp;» ar c'hargoù pozitivel etre an elektronoù, met kreizennet int e poentoù munut. Bombezañ a reas ur follenn aour gant ur bann partikulennoù alfa (nukleüsoù heliom, dezho ur garg pozitivel). Evezhiañ a reas e veze dihentet un nebeud anezho tra ma veze treuzet ar follenn gant un toullad mat anezho. Ma vije bet an atomoù evel ma vezent deskrivet gant patrom Thomson, n'o dije ket ranket treuziñ anezhi.
 
Ijinañ a ra neuze Rutherford ar patrom planedel : kenaozet eo an atom gant un nukleüs pozitivel a dro elektronoù negativel en-dro dezhañ. Goullonder bras a zo etre an nukleüs, bihan-kenañ e-keñver an atom (war-dro 100&nbsp;000 gwezh), hag e elektronoù.
 
Buan-tre e voe kavet sioù er patrom-se gant [[kevatalennoù Maxwell]] eus un tu, a ziouganent e vez skignet energiezh gant kement karg a vez buanaet, ha gant an arnodoù a ziskouez kwantifiadur al liveoù energiezh eus un tu all.
 
=== Patromoù anrik met implijet alies ===
 
==== Patrom ar sferennoù kalet ====
Ar bouloù andistummadus eo ar patrom simplañ evit taolennañ an atomoù. Graet e vez gant ar patrom-mañ e [[kristalografiezh]]. Ar molekulennoù a c'hell bezañ gwelet evel meur a voul stok-ha-stok, ar c'hristalioù evel bouloù berniet an eil war eben. A-wezhioù e vez graet gant un taolennadur «&nbsp;diskloz&nbsp;» : taolennet e vez an atomoù evel bouloùigoù, ichou etrezo, ereet gant linennoù. Gant se e vez lakaet war-wel an durc'hadurioù pennañ hag ar c'hornioù.
 
[[Restr:atom_sferenngalet.png|frame|center|Patrom ar sferennoù kalet evit deskrivañ an atom ; taolennadur ur volekulenn dour hag ur c'hristal kubek e dalioù kreizet, kompakt (a-gleiz) ha diskloz (a-zehoù)]]
Ar boullennoù andifurmapl eo ar patrom simplañ evit taolennañ an atomoù. Graet e vez gant ar patrom-mañ e [[kristalografiezh]]. Ar molekulennoù a c'hell bezañ gwelet evel meur a voullenn stok-ha-stok, ar c'hristalioù evel boullennoù berniet an eil war eben. A-wezhioù e vez graet gant un taolennadur «&nbsp;diskloz&nbsp;» : taolennet e vez an atomoù evel boullennoùigoù, spar etrezo, ereet gant linennoù. Gant se e vez lakaet war-wel an durc'hadurioù pennañ hag ar c'hornioù.
 
[[Restr:atom_sferenngalet.png|frame|center|patrom ar sferennoù kalet evit deskrivañ an atom ; taolennadur ur volekulenn dour hag ur c'hristal kubek e dalioù kreizet, kompakt (a-gleiz) ha diskloz (a-zehoù)]]
 
Klotañ a ra mat ar patrom-mañ gant perzhioù 'zo eus ar materi, da skouer an diaes m'eo gwaskañ an dourennoù hag ar soludoù, pe ar fed eo lintr-mat talioù ar c'hristalioù. Met n'hell ket displegañ perzhioù all avat, da skouer stumm ar molekulennoù : ma n'eus durc'hadur pennañ ebet d'an atomoù, penaos displegañ ez eus ur c'horn resis d'an ereadoù kimiek ?
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/wiki/Atom »