Unaniezh Europa : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Diverradenn ebet eus ar c'hemm Tikedennoù : Kemm gant an hezoug Kemm dre ar web hezoug |
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
Linenn 1:
{| class="infobox" style="font-size:90%;"
|-
{{Infobox/Titl|Unaniezh Europa|00309a|talbenn map|ffcd00}}
|-
|-
! colspan="2" | [[Restr:EU28 on a globe.svg|240px|]]
|-
| '''[[Sturienn]]'''|| ''In varietate concordia''<br>Unanet el liesseurtegezh
|-
| [[Kan broadel|Kanenn Europa]] || ''[[Kanenn d'al Levenez]]''
|-
| [[Devezh Europa]] || [[9 Mae]] <ref>Deiz-ha-bloaz disklêriadur [[Robert Schuman]].</ref>
|-
| '''[[Yezh ofisiel|Yezhoù ofisiel]]''' || [[Yezhoù Unaniezh Europa]]
|- bgcolor="#00309a"
! colspan="2" style="color:#ffcd00;" | Savidigezh
|- align="center"
| colspan="2" | [[Feur-emglev Roma]] {{Deiziad|01|Genver|1958}}<br>[[Feur-emglev Maastricht]] {{Deiziad|01|Du|1993}}<br>[[Feur-emglev Lisboa]] {{Deiziad|01|Kerzu|2009}}
|- bgcolor="#00309a"
! colspan="2" style="color:#ffcd00;" | Melestradur
|-
| '''[[Kêr-benn|Kêrioù-penn]]''' || [[Brusel]]<br>[[Luksembourg (kêr)|Luksembourg]]<br>[[Strasbourg]]
|-
| '''Prezidantelezh'''<br>• [[Kuzul Europa|Kuzul]]<br>• [[Kengor Europa|Kengor]]<br>• [[Parlamant Europa|Parlamant]] || <br>[[Donald Tusk]]<br>[[Jean-Claude Juncker]]<br><small>(07/2014 →)</small><br>[[Martin Schultz]]
|- bgcolor="#00309a"
! colspan="2" style="color:#ffcd00;" | Douaroniezh
|-
| '''[[Gorread]]''' || 4 381 376 (UE28) km²<br>[[Roll ar broioù dre o gorread|7{{vet}} renk]]<ref name="HU">Europa evel Stad en he unan.</ref>
|-
| '''[[Poblañs]]'''<br>• Hollad ([[2013]])<br>• [[Stankted ar boblañs|Stankter]] || <br> 507 964 519 <small> (UE28)<br>115,08 ann./km²<br>[[Roll ar broioù dre o foblañs|3e renk]]<ref name="HU" />
|-
| '''[[Moneiz]]''' || [[Euro]] (€)<ref>Lod Stadoù ezel zo chomet gant o moneiz broadel.</ref>
|-
| '''[[Gwerzhid-eur|Gwerzhidoù-eur]]''' || [[UTC]], UTC+1, UTC+2 <ref>UTC-4 hag UTC+4 er c’hornioù pellañ</ref>
|-
| '''[[Roll an igorelloù pellgomz etrebroadel dre Stadoù|Igorell bellgomz]]''' || +3 • +4 <ref>Diouzh ar Stadoù ezel</ref>
|- bgcolor="#00309a"
! colspan="2" style="color:#ffcd00;" | Armerzh
|-
| '''[[Produ diabarzh Kriz (PDB)|PDB]]'''<br><small>(diazez PPA)</small><br>• Hollad ([[2004]])<br>• PDB/annezad || Renk 1{{añ}}<ref name="HU" /><br>9 € 610 milmilion<br>21 125 €
|-
| colspan="2" | <hr>
|-
| '''[[Internet]]''' || [https://europa.eu/ europa.eu]
|}
'''Unaniezh Europa''' '''(UE)''' zo un aozadur [[Etregouarnamantelezh|etregouarnamantel]] ha [[Dreistvroadelezh|dreistvroadel]] a vod 28 Stad eus Europa a reer ar [[Stadoù ezel Unaniezh Europa|Stadoù ezel]] anezho. E [[1992]] e voe degemeret an anv « Unaniezh Europa » dre [[Feur-emglev Maastricht]] a-zivout UE. Doareoù eus an Unaniezh a oa a-goshoc’h avat a-drugarez d'un aridennad emglevioù ha kendarempredoù bet skoulmet adalek [[1951]].
Oberiantiz Unaniezh Europa a c’holo holl dachennoù ar politikerezhioù foran eus ar [[yec'hed]] hag an [[armerzh]] betek an [[aferioù diavaez]] hag an [[emzifenn]]. Astenn he galloudoù a bak pell pe belloc’h avat diouzh an tachennoù. Hervez an tachennoù-se e tenn muioc’h an UE da :
* ur [[kevread|c’hevread]] (da skouer evit ar [[moneiz]], al labour-douar, ar [[kenwerzh|c’henwerzh]], politikerezhioù an [[endro]])
* ur [[kengevread|c’hengevread]] (da skouer evit ar politikerezhioù sokial hag armerzhel, gwarez ar vevezerien, aferioù diabarzh)
Linenn 64 ⟶ 57:
== Doare a-vremañ ==
Tammoù bras eus o [[riegezh]] zo bet treuzkaset d'an Unaniezh gant ar Stadoù ezel — muioc’h eget n'eus bet biskoazh treuzkaset d'un [[Aozadurioù etrebroadel#Roll an Aozadurioù rannvedel|aozadur rannvedel]] anriegezhek all. Evel notet a-us, e tachennoù zo e krog an UE da gaout tres ur [[kevread|c’hevread]] pe ur [[kengevread|c’hengevread]]. Daoust da se, war an dachenn lezennel, e chom ar Stadoù ezel "mistri ar Feurioù-emglev", ar pezh a dalvez n'hall ket an UE treuzkas muioc’h a c’halloudoù dezhi hec’h-unan eus ar Stadoù hep asant ar Stadoù-se dre feurioù-emglev nevez. A zo muioc’h, war meur a dachenn n'eus ket bet treuzkaset nemeur a [[riegezh]] vroadel d'an UE gant ar Stadoù; dreist-holl e tachennoù ken bras an interestoù broadel warno evel an aferioù diavaez hag an emzifenn. Kement-se a ra d'an aozadur dibar zo eus an UE bezañ un aozadur ''[[sui generis]]'', dle. un aozadur drezañ e-unan.
Linenn 83 ⟶ 75:
== Stadoù ezel hag an emled da zont ==
[[Restr:Balkenende_de_hoop_scheffer_signing.jpg|thumb|upright=2|Lid sinañ a-benn degemer ur Stad ezel nevez en [[Aten]], [[Gres]], e 2004]]
28 Stad ezel a ya d'ober Unaniezh Europa en em astenn war ur gorread a 4 493 712 [[kilometr karrez|km²]] gant e-tro 508 191 116 milion a geodedourien europat e 2015. Ma vije eus an UE ur Stad, e vije [[Roll ar broioù dre o gorread|ar seizhvet brasañ er bed]] dre he gorread hag an [[Roll ar broioù dre o foblañs|trede brasañ]] dre he foblañs goude [[Sina]] hag [[India]].
Linenn 89 ⟶ 81:
Abaoe savidigezh an UE gant 6 Stad ez eus bet 19 all oc’h emezelañ war meur a lankad emledañ:
{| {{prettytable}}
Linenn 112 ⟶ 103:
|valign="top"|[[2013]] || [[Kroatia]]
|}
* [[Greunland]], bet roet an [[emrenerezh]] dezhi gant [[Danmark]] e [[1979]], he deus divizet kuitaat Kumuniezh Europa dre referendom e [[1985]].
Linenn 126 ⟶ 115:
* Perzh a gemer an darn vrasañ eus izili [[Kevredigezh Europat evit ar C'henwerzh Frank]] er Feur-emglev (bet krouet gantañ [[Takad Armerzhel Europa]]), ar pezh a dalvez e kemeront perzh e meur a zoare er c’henvarc’had europat.<br />
{| border="1
|
{| align="center"
|- valign=top style="font-size:smaller; text-align:left;" |-
|{{UE-EU-ISO 3166-1 530px}}
|}
{| align="left"
|- valign=top style="font-size:smaller; text-align:left;" |- bgcolor="#00309a"
|-
| bgcolor=#F5F5DC align="center" | <big>Anv brezhonek</big> || bgcolor=#F5F5DC align="center" | <big>Anv lec'hel</big> || bgcolor=#F5F5DC align="center" | <big>Kod [[ISO 3166-1|ISO]]</big>
Linenn 154 ⟶ 145:
| bgcolor=#CCCCFF | '''{{Frañs}}''' || align="center" | France || align="center" | '''FR'''
|-
| bgcolor=#CCCCFF | '''{{Gres}}''' || align="center" | {{lang|el|Ελλάδα, Ελλάς}} || align="center" | '''EL'''<ref group="A">EL evit ar Republik Hellenek (Ελληνική Δημοκρατία) ha GR evit an tiriad.</ref>
|-
| bgcolor=#CCCCFF | '''{{Hungaria}}''' || align="center" | {{lang|hu|''Magyarország''}} || align="center" | '''HU'''
Linenn 193 ⟶ 184:
|-
| bgcolor=#CCCCFF | '''{{Sveden}}''' || align="center" | {{lang|sv|''Sverige''}} || align="center" | '''SE'''
|- bgcolor="#00309a"
|-
| bgcolor=#D8BFD8 | '''{{Albania}}''' || align="center" | {{lang|sq|''Shqipëria''}} || align="center" | '''AL'''
Linenn 200 ⟶ 191:
| bgcolor=#D8BFD8 | '''{{Serbia}}''' || align="center" | {{lang|is|''Srbija''}} || align="center" | '''RS'''
|-
| bgcolor=#D8BFD8 | '''{{Makedonia}}'''<ref group="A">Anv ofisiel gant UE: [[
|-
| bgcolor=#D8BFD8 | '''{{Montenegro}}''' || align="center" | {{lang|sr|''Crna Gora''}} || align="center" | '''ME'''
|-
| bgcolor=#D8BFD8 | '''{{Turkia}}''' || align="center" | {{lang|tr|''Türkiye''}} || align="center" | '''TR'''
|- bgcolor="#00309a"
|-
| bgcolor=#D8BFD8 | '''{{ISR}}''' || align="center" | {{lang|he|dir=rtl|texte=מְדִינַת יִשְׂרָאֵל}} || align="center" | '''ISR'''
Linenn 222 ⟶ 213:
|- bgcolor=#F5F5DC
|-
| bgcolor=#F5F5DC colspan="3" |<small><references group="A" />
|}
|}
== Ganedigezh hag Istor ==
[[Restr:Rometreaty.jpg|
[[Restr:EGKS.png|thumb|Izili diazezer Kumuniezh Europa ar Glaou hag an Dir]]
Klasket ez eus bet meur a wech, kent savidigezh ar [[Stad-Vroad|Stadoù-Broad]] modern zoken, unaniñ broadoù liesseurt Europa. Ingal eo c’hoarvezet a-hed istor ar c’hevandir. 3 000 bloaz zo e oa mestr ar [[Kelted|Gelted]] war Europa. Da-c’houde eo bet tro an [[Impalaeriezh roman]] a droe en-dro d'ar [[Mor Kreizdouar]]. Dre heg e c’hoarvezas seurt unaniezh. Unanet e voe tammoù bras eus Europa dre ur velestradurezh laosk e-pad meur a gantved da vare ar [[Franked]], [[impalaeriezh ar Garled|impalaeriezh Karl Veur]] hag an [[impalaeriezh santel roman german]] ivez. E deroù an {{XIXvet kantved}} gant [[unaniezh valtoutel]] [[Napoleon|Napoleon Iañ]] hag adarre da vare aloubidigezh an [[naziegezh|nazied]] er bloavezhioù 1940 e voe unanet evit ur prantadig an darn vrasañ eus Europa adarre.<br />
Gant al liesseurt m'eo [[yezhoù Europa|yezhoù]] ha sevenadurioù Europa ne zeuas peurliesañ an taolioù-esae-se nemet dre un [[aloubidigezh soudardel]] lakaet dre heg war bobloù displijet-groñs. Kement-se a sachas d'e heul distabilder ha c’hwitadennoù. Unan eus ar c’hinnigoù peoc’hus kentañ evit unaniñ ar c’hevandir dre kenlabour ha kevatalder izili un unaniezh da zont a zeuas gant [[Victor Hugo]] ar [[peoc’hgarouriezh|peoc’hgarour]] e [[1851]]. Diwezhatoc’h, goude spouron ar [[Brezel Bed Kentañ]] hag an [[Eil Brezel Bed]] e kreskas ar froud evit krouiñ ar pezh zo deuet da vezañ Unaniezh Europa abaoe. Kaset e oa an dud war-raok gant ar c’hoant da adsevel Europa ha d'ober a seurt ma n'hallfe ket biken brezel ebet ken sevel en-dro war dachenn Europa. A-benn ar fin, lusket gant ar santadoù-se, e voe savet [[Kumuniezh ar Glaou hag an Dir]] gant [[Alamagn|Alamagn ar C’hornôg]], [[Frañs]], [[Italia]] ha broioù ar [[Beneluks]]. Kement-se a voe graet ent ofisiel dre [[Feur-Emglev Pariz (1951)|Feur-emglev Pariz]] sinet e miz Ebrel [[1951]] ha lakaet da dalvezout e Gouere [[1952]].<br />
Linenn 234 ⟶ 225:
== Ensavadurioù ha frammoù lezennel ==
=== Ensavadurioù UE ===
Meur a ensavadur a vez douget ganto mont en-dro an UE :
* [[Parlamant Europa]] (732 ezel ''750 d'ar muiañ.'')
* [[Kuzul Unaniezh Europa]] (anvet c’hoazh 'Kuzul ar Vinistred') (25 ezel)
Linenn 278 ⟶ 267:
=== Framm lezennel ===
[[Lezennoù Unaniezh Europa]] a bled gant un niver bras a frammoù lezennel hag ensavadurel n'int ket atav digemmesk. Disoc’h un istor diazezet a-bazennoù eo, gant feurioù-emglev etrebroadel nevez oc’h en em heuliañ, pep hini anezho o tegas kemmoù hag o klokaat an emglevioù koshoc’h. Strivoù bras zo bet kaset da benn er bloavezhioù diwezhañ evit startaat hag eeunaat ar feurioù-emglev kentañ. Disoc’het eo ar strivoù-se war savidigezh an danvez [[Feur-emglev Krouiñ Bonreizh Europa]]. Ma vez degemeret ar vonreizh-se e kemero lec’h ar strobad emglevioù zo anezho betek-henn ha ne vo mui nemet un destenn.
Linenn 285 ⟶ 272:
Ma c’hwit feurm-emglev diazezañ ar Vonreizh nevez da vezañ degemeret gant an holl Stadoù ezel e vo ret addigeriñ ar c’hevraouiñ warnañ moarvat. A-du eo an darn vrasañ eus ar bolitikourien hag eus ar pennoù-bras evit lavaret n'hallo ket an UE kenderc’hel da vont en-dro plaen gant ar framm zo dezhi bremañ ma'z eus 28 Stad enni. hag emañ da genderc’hel da greskiñ.
{{commons|European Union}}
== Notennoù ==
{{
{{Stadoù Europa}}
| |||