Fungi : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
D All info is kept in Wikidata / removied deleted template, removed: {{Liamm PuB|en}} (4), {{Link GA|de}} (2) using AWB (10902) |
Astenn |
||
Linenn 1:
{|class="infobox" cellspacing="2" style="width:auto; font-size:95%;"
!colspan="2" style="background-image:linear-gradient(to right, #87555e, #ccc); color:#fbe8b0;"|<div style="float:right; padding:5px;">[[Restr:Twemoji 1f344.svg|32px]]</div> <span style="font-size:2em;">Fungi</span>
|-align="center
|colspan="2"|
<imagemap>
File:Fungi collage.jpg|250px
rect 10 10 480 560 [[Amanita muscaria tyndrum]]
rect 510 10 1210 560 [[Sarcoscypha coccinea]]
rect 10 590 370 1050 [[Aspergillus fumigatus]]
rect 400 590 830 1050 [[Spizellomycete]]
rect 860 590 1210 1050 [[Bara louedet]]
</imagemap>
'''Foue''' a bep doare<br>• ''<small>Bukit war pep skeudenn</small>''<div style="height:2px; background-color:#87555e;"></div>
|-bgcolor="#e1e1e1"
!colspan="2"|[[Rummouriezh (bevoniezh)|Rummatadur klasel]]
|-
|'''[[Damani (bevoniezh)|Damani]]'''||[[Eukariot|Eukariota]]
|-
|'''Isdamanioù'''||[[Amorphea]]<br>[[Opisthokont]]<br>[[Holomycota]]<br>Zoosporia
|-
|'''[[Riezad]]'''||'''[[Fungi]]''' <small>[[Carl von Linné|Linnaeus]] ([[1753]]),</small><br><small>[[Friedrich Gottlieb Bartling|Bartl.]] ([[1830]]), [[Royall T. Moore|R. T. Moore]] ([[1980]])</small>
|-
|colspan="2"|<div style="height:2px; background-color:#87555e;"></div>
|-
|'''Heñvelsterioù'''||• ''Mycota'' [[Constantine John Alexopoulos|Alexop.]], [[1962]]
|-align="center" style="background-color:#ffffe0;"
|colspan="2" style="border:1px solid #87555e;"|D'ar [[bevoniezh|vevoniezh]]<br>[[Restr:AlphaHelixSection (yellow).svg|24px]][[Restr:Kantarell, Iduns kokbok.jpg|22px]][[Image:Symbole-Zoo.png|24px]]<br>e tenn ar pennad-mañ.
|}
'''Foue''' <ref>Anv-stroll ; ''foueenn'' eo an unanderenn.</ref> ar ra ar [[bevoniezh|vevoniourien]] eus ar boudoù a ya d'ober ar [[riezad]] ''Fungi'' en [[damani (bevoniezh)|damani]] anvet [[Eukariot|Eukariota]]. <ref>Ar [[foueoniezh]] eo ar skourr eus ar vevoniezh hag a bed gant ar foue.</ref><br>
Ledan-meurbet eo ar riezad-se, pa gaver enni ar [[goell]], al [[loued]]où, hag ar bonedegoù ''(Boletus sp.)'' a zebromp. Foue unkelligek zo, lod all zo bras-kenañ. Meur a zoare kelc'hiad bevañ zo dezho, meur a stumm ha meur a endro. Hervez ar skiantourien ez eus etre 2,2 ha 3,8 milmilion a spesadoù er riezad. <ref>{{en}} Joseph Heitman & all : ''The Fungal Kingdom'', ASM Press, 2017 {{ISBN|978-1-55581-957-6}}</ref> Nevez zo ez eo bet adsavet rummadur [[filogeniezh|filogenetek]] riezad ar foue, a zo rannet bremañ en 1 isriezad, 7 [[skourrad]] ha 10 iskourrad ; war-dro 120 000 spesad zo bet deskrivet betek-henn.
Disrann diouzh hini al [[loen]]ed ha hini ar [[plant]] eo riezad ar foue, abalamour d'ar c'hitin (un doare glukoz) a zo e speurennoù o [[kellig]]où evel en [[ezrelegenn]] an [[amprevan]]ed hag ar [[kresteneged|c'hresteneged]].<br>
Evel al loened e kavont o boued dre lonkañ molekulennoù a zileizhont dre [[enzim]]où a strewont tro-dro dezho, ha neket dre [[luc'hgenaoz]] evel ar plant. Evel ar plant avat, ne fiñvont ket. Kas a reont spor dre avel pe zour evit gouennañ. Ar foue eo a zispeur an darn vrasañ eus an organegoù marv en natur.<br>
Abalamour da gement-se ha da berzhioù all ez eo bet renket ar foue en ur strollad boudoù anvet ''Eumycota'' (foue gwir) hag o deus un hendad boutin dezho ; gwechall e veze renket ar foue gant ar plant, hogen abaoe diorroadur ar [[genetik]] e ouzer ez int tostoc'h d'al loened.
Er bed a-bezh e kaver foue, met kuzh eo an darn vuiañ anezho dre ma'z int bihan ha ma vevont kuzhet en douar pe en organegoù marv. Kalz anezho zo kedvevat, da lavarout eo e kenvevont gant plant, loened pe foue all ; lod zo arvevat ouzh boudoù all. Ar pezh a welomp anezho eo o frouezh, a anvomp "loued", "kebell-touseg", "togoù-touseg" hag all.
Diwar foue e farder kement boued a lakaer da c'hoiñ : [[bara]], [[bier]], [[gwin]] ha lipig [[soja]], da skouer. Diwarno ivez e vez kenderc'het [[antibiotik|bevastalerioù]], [[dilastezer]]ioù ha [[skurier]]ioù.<br>
Lod foue zo ker pistrius ma c'hallont lazhañ un den, lod all a lakaer da zrammoù abalamour d'o ferzhioù bredwezher, lod all c'hoazh a c'hall diskar traezoù ha savadurioù.
==Doareoù pennañ==
{|class="infobox" style="font-size:90%; text-align:center;"
|[[File:Omphalotus nidiformis Binnamittalong 2 email.jpg|250px]]<br>''Omphalotus nidiformis'' war an deiz
|-
|[[File:Omphalotus nidiformis lawson lightoff email.jpg|250px]]<br>''Omphalotus nidiformis'' diouzh noz
|}
A-raok ma vefe gouest mab-den da zielfennañ an [[Trenkenn dezoksiribonukleek|TDN]] e veze renket ar foue gant ar plant, evit meur a abeg : chom a reont el lec'h ma vevont, en douar e kreskont peurliesañ, hag e frouezhont.<br>
Hiziv e ouzer e tiforc'has ar foue diouzh ar plant hag al loened en [[Neoproterozoeg]], da lavarout eo war-dro ur milmilion a vloavezhioù zo. Lod eus o doareoù zo kar da re organegi all ha lod all zo dibar dezho, ar pezh o disrann diouzh ar riezadoù all.<br>
Setu amañ un nebeud eus ar perzhioù-se.
;Doareoù boutin
*Gant eukarioted all : speurennek eo o c'helligoù ; [[kromozom]]où o deus ; TDN o deus.
*Gant al loened : n'o deus [[kloroplast]] ebet ; [[Heterotrofiezh|heterotrofek]] int.
*Gant ar plant: speurennek eo o c'helligoù ; vakuolennoù o deus ; gouennañ a reont koulz en un doare [[revelezh|revel]] hag anrevel ; spor a genderc'hont ; haploidel eo o nukleusoù.
*Gant lod [[bakteri]] : [[bevenaoz]], e lod foue (em em voueta a reont dre dreuzfurmiñ organegoù all).
*Gant lod plant ha loened : [[bevdreluc'hañ]] (tremen 70 spesad foue a daol gouloù en deñvalijenn).
;Doareoù dibar
*Lod spesadoù a gresk e stumm goell hag a ouenn dre vroñsañ pe emrannañ ; lod all zo unkellgig met a c'hall kemer ur framm neudennek mar kemm o endro.
*Glukan ha kitin a ya d'ober speurennoù keligoù ar foue, pa n'eus nemet glukan er plant ha kitin e lod loened ; n'eus kelluloz ebet er foue.
[[File:Hyphae.JPG|thumb|upright=1.1|"Gwirioù" foue]]
*Ne c'hall ket ar foue treuzkas dour ha bouedennoù betek pell ; lod anezho neuze a gas un doare gwizioù evit bastañ d'o ezhommoù.
==Annezva==
Er bed a-bezh ez eus foue, betek en [[dezherzh]]ioù, strad ar morioù, al lec'hioù [[holen|sall]]-meurbet hag ar re a zo skinataet. Lod o deus dreistbevet er skinoù [[uslimestra]] hag er skinoù kosmek. <ref>{{en}} [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17630840 ''National Center for Biotechnology in Information'']</ref><br>
War an douar e vev ar pep muiañ eus ar foue, hogen lod a vev en douar hag en dour, pe en dour hepken.
==Skeudennaoueg==
Setu amañ un nebeudig spesadoùfoue, renket dre c'henadoù.
*''Bukit war ur skeudenn dawelout he alc'hwez''.
<gallery mode="packed-hover" heights="150px" style="width:79%;">
Flaschenstäubling.jpg|<small>Agaricaceae</small><br><small>''Lycoperdon perlatum''</small>
Amanita muscaria UK.JPG|<small>Amanitaceae</small><br><small>''Amanita muscaria''</small>
Hydnellum ferrugineum 59267.jpg|<small>Bankeraceae</small><br><small>''Hydnellum ferrugineum''</small>
Schoenfussroehrling.jpg|<small>Boletaceae</small><br><small>''Boletus calopus''</small>
Chanterelle Cantharellus cibarius.jpg|<small>Cantharellaceae</small><br><small>''Cantharellus cibarius''</small>
Clavulinopsis corallinorosacea.jpg|<small>Clavariaceae</small><br><small>''Clavulinopsis corallinorosacea''</small>
Cortinarius archeri.jpg|<small>Cortinariaceae</small><br><small>''Cortinarius archeri''</small>
Elaphocordyceps ophioglossoides - Lindsey 2.jpg|<small>Geoglossaceae</small><br><small>'''Geoglossum umbratile'</small>
Bisporella citrina 59079.jpg|<small>Helotiaceae</small><br><small>''Bisporella citrina''</small>
Lacc.lacc.jpg|<small>Hydnangiaceae</small><br><small>''Laccaria laccata''</small>
Leotia viscosa 57215.jpg|<small>Leotiaceae</small><br><small>''Leotia viscosa''</small>
2011-04-30 Morchella esculenta.jpg|<small>Morchellaceae</small><br><small>''Morchella esculenta''</small>
Mycena interrupta.jpg|<small>Mycenaceae</small><br><small>''Mycena interrupta''</small>
Rhodotus palmatus2.jpg|<small>Physalacriaceae</small><br><small>''Rhodotus palmatus''</small>
Stumpfungus.jpg|<small>Polyporaceae</small><br><small>''Trametes versicolor''</small>
Pterula.subulata.-.lindsey.jpg|<small>Pterulaceae</small><br><small>''Pterula subulata''</small>
Aleuria aurantia.JPG|<small>Pyronemataceae</small><br><small>''Aleuria aurantia''</small>
Suillus grevillei2.JPG|<small>Suillaceae</small><br><small>''Suillus grevillei''</small>
</gallery>
==Notennoù==
{{Daveoù}}
[[Rummad:Fungi]]
| |||