Dispac'h Gall : diforc'h etre ar stummoù

[[Restr:Declaration of the Rights of Man and of the Citizen in 1789.jpg|thumb|500px|[[Disklêriadur Gwirioù Mab-den hag ar C'heodedour e 1789|Disklêriadur Gwirioù Mab-den hag ar c'heodedour 1789]]]]

An [[Dispac'h Gall]] eo an anv roet d'an heuliad darvoudoù hag oberoù a zooa bet e [[Bro-C'hall]] etre 1789 ha 1799, hag a voe diskaret ar [[Roueelezh]] hag ar [[Renad kozh]] ganto.

Echuiñ a reas gant [[Taol-stad an 18 a viz ar Vrumenn|Taol stad an 18 a viz ar Vrumenn]] bloavezh VIII (d’an [[9 a viz Du]] [[1799]]) kaset da benn gant ar jeneral [[Bonaparte|Buonaparte]].

Kantadoù a milieroùviliadoù a dud a varvovarvas e-pad ar Reveulzi C'hall, dreist-holl e-pad ar [[Spont bras]] (16594etre 1793 ha 1794 : 16 594 den dibennet) hagdiwar ur varnadenn, met pa gonter an holl dorfedoù ha drouklazhoù e vefed tostoc’h eus 40 000. Posupl eo ouzhpennañ marvioù ar brezelioù-diabarzh enebiña-enep d'ar Reveulzi ([[Chouanerezh]] ha [[Brezel Vendée|Brezel Vende]]) ha reoù ar brezelioù war harzhoù Bro-C'hall a-enep d’ar c’henemglev a rouantelezhioù european a stourmas ouzh ar skouer fall-se.

Mare aran ReveulziDispac’h C'hallGall e 1789 a zo unan hollbouezus en Istor broistor Bro-C'hall metha ivezledanoc’h ec’hoazh gant efedoù da-heul en hiniistor Europa hagha ardiwezhatoc’h er bed a-bezh. GweletD’ar c’houlz-se, dindan Loeiz ar XVI^vet, e vezoa bet bevet fin ar Rouantelezh hollveliek, hag aozadur ar renad kozh gant teir Urzh ; erlec'hiet e oa bet gant ur vonarkiezh bonreizhelvonreizhel ha goude-senepell da c’houde e oa bet embannadurembannet ar c'hentañ republik c'hall d’an 21 a viz Gwengolo 1792.

E-pad ar mare-se e vezooa embannetbet skrivet “[[Disklêriadur Gwirioù Mab-den hag ar c'heodedour 1789|Disklêriadur Gwirioù Mab-den hag ar C'heodedour”]], un17 mellad ennañ, votet hag embannet d’ar 26 a viz Eost 1789. Un destenn vrudet-tre dre ar bed holl evit he mellad kentañ dreist-holl hag a grog evel-henn “''Dieub ha par en o gwirioù eo ganet an holl dud''.” Ar peurrest a ziskler anat ingalded ar geodedourien e-tal d'al Lezennlezenn, ar frankizoù diazez, emveliemrenerezh anar nasionvroad, barrek d'en em sturiañ dre dileuridizileuridi dilennet.

Ar mare a-raok an Dispac'h Gall a zooa hini an Urzh Kozh pe ar [[Renad kozh]], opa weletoa ar gevredigezh diazezet war an [[Dreist-gwirioù|dreistwirioù]] ([[Latin]]: ''leges privatae'' e Latin, lezennoùda lâret eo “lezennoù dibardibar”). Ar re-se a roroe framm ar gevredigezh evitgant an div urzh pennañ : ar C'horf-aozadurioùgloer (hini ar relijion hag an Iliz) hahag an Noblañs (hini an difennerezh hag ar surentez) methag ivezan Deirvet Urzh, Teirvet Stad pe Trede Renk (hini al labourerien, an darn vrasañ eus d'ar proviñsoùboblañs). Proviñsoù zo o doa dreistwirioù ivez, evel kêrioù zo ha korfoù- micher.

A-feur ma vezveze ur strollad tud nevez o kemer galloudpouez, dre ar c'henwerzh an aliesañ, evel ar Bourcvourc'hizien, e savsave un enebadurenebiezh brasoc'h-brasañ d'an dreist-girioùdreistwirioù. Gwelet e gweletoant evel harzoù da bignat encheñch urzh sokial.

[[Brezel dieubidigezh ar Stadoù Unanet]] ([[1775]]–[[1783]]) a vezooa anbet abegunan eus abegoù diazez d'ar Reveulzi C'hall :

* RivinetBrasoc’h e vezooa bet an diouer a arc’hant evit kempouezañ budjed ar Rouantelezh C'hall dre reiñ harp d'an emsavidi Amerikanamerikan en ur gas bigi eus ar morlu betek eno.

* ArDiwanet e oa bet mennozhioù nevez diwanetwar dachenn ar politikerezh ha kroget da vezañ lakaet e pleustr er Stadoù-Unanet hag ouzhpenn-se degaset en-dro gant stourmerien bro C'hall distroet d'o vamm-vro ([[Armand Tuffin de La Rouërie]] da skouer).

Fall eze eooa stad ekonomikel ar vro, berr eowar an arc'hant, gantha anrediet rouantelezhministred c'hallar habudjed reteus eoar rouantelezh da sevel tailhoù nevez evit dont a-benn da chom hep ober freuz-stal. Ar gudenn a vezoa eze eoveze goulennetsavet ananezho holldiehan, strivoùdindan gantstummoù disheñvel, war gont poblañsoù an [[Trede-urzh|Deirvet Urzh]] (hag a oa 97% eus ar boblañs, arpa re-seoa odidailh vezañpe produeriendost pinvidigezhan ardiv vro)urzh dreall, maan z'eoNoblañs didailhhag pear dostGloer, anhag urzhioùa alloa Noblañskoulskoude haggant al lodenn vrasañ eus ar Ilizmadoù.

An Dreist-gwirioùdreistwirioù a veze gounezet pesañset dre arma oa bet skuilhet gwad gant hendadoù e familh evit ar vammvro (NoblañsTud a noblañs) pe dre bezañma fizietoa kargoùbet gouestlet e vuhez d’an (Iliz (Tud an div gloer). aGant-se roo trodoa dapoblañsoù vezañan goulennetdaou nebeutrummad-se ar gwir da baeañ nebeutoc’h a dailhoù padal(unan eviteus ano duddreistwirioù). er-maezPadal eusevit artud strolladoù-sean n'eusTrede Renk ne oa ket tuposupl dadezho chom hep paeañ. Muiocha muioc'h-mui eanezho vezo gweletdoa gantar tudsantimant an [[Trede-urzh]] emaintbezañ o paeañ evit aran rediv urzh all. hagBihanoc’h-bihanañ evite difennteuas sistemda anvezañ urzhioùo padalyoul intievit ne gounezont tra ebet ema gendalcc’hendalc'hfe an aozadur kevredigezhel-se da zreist-vevañ ar grizenn arc'hant.