Amelia Earhart : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Rummad resisoc'h |
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
Linenn 1:
{|class="infobox" style="font-size:90%;"
|-
!colspan="2" style="background-image:linear-gradient(to right, #abcdef, #fff); color:#ff7200;"|<div style="float:right; padding:5px;">[[Restr:BSicon AIRCLUB.svg|48px]]</div> <div style="padding-top:5px; font-size:1.5em;">Amelia Earhart</div>
|-align="center"
|colspan="2"|[[File:Amelia Earhart 1935.jpg|250px]]<br>D'ar [[5 a viz Meurzh]] [[1935]]<hr>
|-
|'''Ganedigezh'''||[[24 Gouere]] [[1897]]<br>[[Atchison (Kansas)|Atchison]], {{Kansas}}
|-
|'''Steuziadur'''||[[2 Gouere]] [[1937]]<br>[[Meurvor Habask]]
|-
|'''Statud'''||Disklêriet marv <abbr title="pa n'emañ ket an den amañ">''in absentia''</abbr>
|-
|'''Broadelezh'''||[[Restr:Flag of the United States.svg|24px]] [[Stadunanat]]
|-
|'''Lesanvioù'''|||''Lady Lindy''<br>''Queen of the Air''
|-
|colspan="2"|<hr>
|-
|'''Micherioù'''||Levierez<br>Skrivagnerez
|-
|colspan="2"|<hr>
|-
|'''Breved'''|| FAI niv. 6017, [[16 Mae]] [[1923]]
|-
|colspan="2"|<hr>
|-
|'''Internet||[https://www.ameliaearhart.com/ www.ameliaearhart.com/]
|}
'''Amelia Mary "Meeley" Earhart''' ({{IPA|[ˈɛərhɑ:rt]}}), bet ganet d'ar [[24 a viz Gouere]] [[1897]] en [[Atchison (Kansas)|Atchison]] ([[Kansas]]), steuziet er [[Meurvor Habask]] d'an [[2 a viz Gouere]] [[1937]] ha disklêriet marv d'ar [[5 a viz Genver]] [[1939]], a oa ul levierez hag ur skrivagnerez [[stadunanat]] ; ar c'hentañ maouez er bed o leviañ en he unan dreist ar [[Meurvor Atlantel]] e voe.<br>
Meur a rekord a yeas ganti, ha berzh a reas he levrioù diwar-benn he nijadennoù. Pouezus e voe he ferzh e savidigezh [[Ninety-Nines|The Ninety-Nines]] ''(The 99s)'', a zo ur gevredigezh levierezed etrebroadel staliet en [[Oklahoma City]].
Pa oa o klask leviañ tro ar bed gant he loman e 1937 e voe kollet roud eus o nijerez dreist ar [[Meurvor Habask]] e-kichen [[Enez Howland]].
==Yaouankiz==
[[Restr:Ameliachild.jpg|thumb|Amelia war-dro [[1901]]]]
Amelia Earhart a voe ganet d'ar Yaou 24 a viz Gouere 1897 d'an [[alvokad]] Samuel "Edwin" Stanton Earhart ([[1867]]–[[1930]]) ha d'e wreg Amelia "Amy" Otis ([[1869]]–[[1962]]) en Atchison (Kansas), e ti he zud-kozh a-berzh mamm, ar banker Alfred Gideon Otis hag e wreg Amelia Josephine Harres.<br>
E [[1907]] e voe kaset an tad da labourat e [[Des Moines (Iowa)|Des Moines]] ([[Iowa]]) gant e implijer, ar Rock Island Railroad ; d'e heul ez eas e bried, en ur lezel Amelia hag he c'hoar Muriel ([[1899]]–[[1998]]) e ti an dud-kozh en Atchison. Eno e voent skoliataet gant o mamm-gozh hag ur c'houarnerez. E Des Moines e welas Amelia un nijerez e [[1908]], pa oa-hi dek vloaz ; nac'hañ a reas an nijadenn gentañ a voe kinniget dezhi gant he zad. E [[1909]] ez eas an div blac'h da chom gant o zud en Iowa, ma'z ejont d'ur skol evit ar wech kentañ ; 12 vloaz e oa Amelia, ha 10 vloaz he c'hoar.
Finborte a rae an tiegezh, a brenas un ti nevez hag a c'hopras mevel ha matezh, pa voe merzhet e oa troet an tad da [[Mezventi|vezvier]] ; e [[1914]], hag eñ oadet 47 vloaz, e voe rediet gant Rock Island Railroad da vont war e leve. Petra bennak ma klaskas an alvokad bezañ pareet diouzh e gleñved ne voe biskoazh adc'hopret gant Rock Island Railroad. D'ar mare-se e varvas Amelia Josephine Harres, he devoa lakaet al lodenn eus he madoù a yaje gant he merc'h dindan gward gant aon ma vije drouziviet gant Samuel S. Earhart ; gwerzhet e voe an ti ha kement a oa e-barzh.<br>
E [[1915]] e kavas an tad labour er Great Northern Railway e [[Saint Paul (Minnesota)|Saint Paul]] ([[Minnesota]]) ; eno ez eas Amelia Earhart d'al [[lise]]. En hevelep bloaz e c'houlennas Samuel bezañ anvet e [[Springfield (Missouri)|Springfield]] ([[Missouri (stad)|Missouri]]) en ur post a oa dalc'het gant un den hag a oa o vont war e leve ; berr avat e voe tad Amelia pa zistroas an den war e ziviz : da 48 vloaz en em gavas Samuel dilabour. Ar vamm a gasas an div blac'h ganti da [[Chicago]] da vevañ gant mignoned. Eno e klaskas Amelia ul lise dereat da studiañ ar skiantoù ; goude ur bloavezh digenvez en Hyde Park High School e voe diplomet e [[1916]]. Goude-se ez eas da skol-veur Ogontz School e [[Rydal]] ([[Pennsylvania]]), hogen ne echuas ket ar studioù.
Da vare Nedeleg [[1917]] ez eas Amelia Earhart da [[Toronto|Doronto]] davet he c'hoar. Eno e welas gloazidi o tistreiñ eus ar [[Brezel-bed kentañ]], ar pezh he c'hasas da vezañ stummet evel klañvdiourez gant ar [[Luskad Etrebroadel ar Groaz Ruz hag ar C'hreskloar Ruz|Groaz Ruz]] kent mont da labourat gant ar ''Voluntary Air Detachment'' en ospital milourel Toronto.
Pa voe tizhet Toronto gant kleñved-bed ar [[grip]] e [[1918]] e voe ret da Amelia Earhart labourat noz ha deiz, kement ha ken bihan ma voe tizhet ivez e miz Gwengolo gant [[skeventfo]] ha [[sinusit]]. Klañvadez e chomas en ospital adalek deroù miz Du betek diwezh ar bloavezh. Dre ma ne oa ket eus [[bevastaler]]ioù d'ar mare-se e voe oberataet meur a wech, en aner avat daoust d'ur bloavezh diskuizh a dremenas e ti he c'hoar e [[Northampton (Massachusetts)|Northampton]] ([[Massachusetts]]). Gant sinusit henek e voe bec'hiet a-hed an nemorant eus he buhez.
E dibenn he fredad diglañvadur, e [[1919]] pa oa 22 vloaz, en em brientas Amelia da vont d'ar skol-veur Smith College e Northampton ; kemmañ he mennozh a reas avat, ha mont da [[New York]] e Columbia University ma studias ar [[mezegiezh|vezegiezh]]. Bloaz goude e paouezas gant he studioù da vont gant he zud, a veve kevret en-dro e [[Long Beach (Kalifornia)|Long Beach]] ([[Kalifornia]]).<br>
Eno, d'an [[28 a viz Kerzu]] [[1920]], e tapas Amelia Earhart he nijadenn gentañ (10 [[munutenn]], 10 [[dollar]]) ; goude-se e tivizas mont da levierez. D'an [[3 a viz Genver]] [[1921]] e kemeras he c'hentel gentañ digant al levierez [[Neta Snook]] ([[1896]]–[[1991]]), war bourzh un nijerez [https://en.wikipedia.org/wiki/File:Flying_jenny_cropped.jpg Curtiss JN-4] ; labourat a reas evit espern ar 1 000 dollar rekis evit ar c'hentelioù : luc'hskeudennerez, bleinerez sammgirri, berrskriverez, hag all.<br>
C'hwec'h miz diwezhatoc'h e prenas Amelia Earhart he nijerez gentañ, un daoublaeneg [https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Kinner_Airster#/media/File:Kinner_Airster_Aero_Digest_February_1927.jpg Kinner Airster] melen a lesanvas ''The Canary''. Gant he familh e voe sikouret da baeañ evit an ardivink eil dorn-se.
D'an [[22 a viz Here]] [[1922]], an danvez levierez a lakaas he nijerez kozh da bignat betek 14 000 troatad (4 267,2 m), ar pezh a voe rekord ar bed evit ar merc'hed.<br>
D'ar [[16 a viz Mae]] [[1923]] e voe Amelia Earhart ar 16{{vet}} maouez stadudanat brevedet gant ar ''Fédération Aéronautique Internationale'' (FAI/<abbr title="World Air Sports Federation">WASF</abbr>). <ref>{{en}} {{cite web|url=https://npg.si.edu/exhibit/earhart/pop-ups/02.html|title=Breved Amelia Earhart|accessdate=24 Mezheven 2019}}</ref><br>
Ne c'hallas ket Amelia Earhart bezañ ul levierez a vicher kerkent ha brevedet, rak rivinet e oa he ziegezh abalamour d'ur postadur en ur [[mengleuz|vengleuz]] [[gips]] hag a reas freuz-stal ; tamm-ha-tamm e oa aet he hêrezh digant he mamm-gozh da netra. Pa ne c'helle ket askorusaat he fostadur en nijerezh e werzhas Amelia ''The Canary'' hag e prenas ur [[karr-tan|c'harr-tan]].<br>
E deroù [[1924]] ez eas he sinusit war washaat hag oberataet e voe adarre, en aner avat. Klask a reas sevel meur a embregerezh, met ret e voe dezhi kavout un hent all. E 1924 ivez, da heul torridigezh dimez he zud, e kasas he mamm ganti en he c'harr da veajiñ eus Kalifornia betek [[Boston]] ; eno e voe oberataet Amelia a-nevez, gant muioc'h a verzh.<br>
Goude diglañvaat e tistroas da Golumbia University, ma studias e-pad un nebeud mizvezhioù betek ma voe rediet da baouez dre ziouer a arc'hant. Da gelennerez ez eas neuze, kent mont e [[1925]] da labourerez sokial e Boston ; e [[Medford, Massachusetts|Medford]] e bannlev Boston en em stalias, hag eno e kendalc'has da ober war-dro an nijerezh : emezelañ a reas e rann Boston an ''American Aeronautical Society'', ma voe dilennet da veskadoriadez. Amelia Earhart eo a levias ar c'hentañ nijadenn ofisiel o tibradañ eus Dennison Airport e [[Quincy, Massachusetts]] e [[1927]].<br>
Gopret e voe evel gwerzherez gant an embregerezh Kinner Aircrafts tro-dro da Voston ; kronikerez e voe ivez e [[kazetennerezh|kazetennoù]] rannvro Boston, ma klaskas luskañ an nijerezh. A-feur ma kreske he brud e rakwele sevel un aozadur a vodje levierezed.
==Levierez==
{|class="infobox" style="font-size:90%"
|-
|[[File:Amelia Earhart 1928.jpg|150px]]||[[File:Amelia Earhart Commemoration Stone - Burry Port.jpg|153px]]
|-align="center
|Dik a-raok dibradañ<br>war-du [[Europa]]||Maen-koun<br>e Porth Tywyn
|}
Goude nijadenn [[Charles Lindbergh]] dreist ar [[Meurvor Atlantel]] e miz Mae 1927 e vennas Amy Phipps ([[1873]]-[[1959]]), anezhi ur vouezhiacherez dengarourez entanet gant an nijerezh ha gwreg d'ar [[politker]] [[saoz]] [[Frederick Guest]] ([[1875]]-[[1937]]), bezañ ar vaouez kentañ oc'h ober kement all evel levierez pe dreizhadez. Pa verzas e oa re zañjerus eviti e kinnigas skoazellañ ar raktres. Digant Amelia Earhart e voe goulennet mont kevret gant an nijer Wilmer Stultz ([[1900]]-[[1929]]) hag ar mekanikour Louis Gordon ; ne vije ket Amelia o leviañ eta, met karget e vije da zerc'hel deizlevr an nijadenn. D'ar [[17 a viz Mezheven]] [[1928]] e tibradjont war bourzh ur [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ad_Astra_Aero_-_Fokker_F-VII-B_3-m_(CH190).jpg Fokker F-VIIb/3m] e [[Trepassey]] ([[Douar-Nevez ha Labrador]]) ; 20 eurvezh ha 40 munutenn diwezhatoc'h e pradjont e [[Porth Tywyn]], [[Sir Gaerfyddin]], e mervent [[Kembre]].<br>
Antronoz e nijas A. Earhart betek [[Southampton]] e [[Bro-Saoz]]. Eno e levias [https://www.jetphotos.com/photo/8972150 Avro Avian 594 Avian III G-EBUG]] al levierez [[iwerzhon]]at [[Mary, Lady Heath]] ([[1896]]-[[1932]]) ; diwezhatoc'h e prenas an nijerez, a lakaas da gas da [[SUA]] dre vor.
Brud a c'hounezas Amelia Earhart en SUA : peogwir e tenne he dremm da hini Charles "Lucky Lindy" Lindbergh e krogas lod kazetennoù ha kelaouennoù d'ober <q>''Lady Lindy''</q> anezhi, ha <q>''Queen of the Air''</q> e voe al lesanv a voe roet dezhi gant United Press. Diouzhtu goude he distro d'ar gêr e voulc'has Amelia un droiad prezegennoù e 1928 ha [[1929]]. P'edo o veajiñ e tivizas an embanner ha bruder George P. Putnam – a oa bet unan eus aozerien an nijadenn dreuzatlantel – brudañ Amelia dre un droiad prezegennoù all, ul levr bet skrivet ganti <ref>EARHART, Amelia : ''op. cit.''</ref> ha pegañ he foltred war marc'hadourezhioù liesdoare evel malizennoù, pakadoù [[butun]] ha dilhad evit ar merc'hed.<br>
Berzh bras a reas ar c'houlzad brudañ evit sankañ skeudenn Amelia Earhart e spered an dud. Tennañ splet eus kement-se a reas al levierez evit luskañ an nijerezh e metoù ar merc'hed : kenpennskriverez ar gelaouenn ''Cosmopolitan'' e voe e 1929. En hevelep bloaz e voe unan eus an dud hag a labouras evit ma vije diorroet aerlinennoù e diabarzh SUA ; kevret gant Charles Lindbergh e voe kannadez ar gompagnunezh Transcontinental Air Transport (TAT). Arc'hant ha moneiz a bostas da sevel an aerlinenn gentañ etre New York ha [[Washington D.C.]] ; anvet e voe da veskadoriadez National Airways hag a vere meur a aerlinenn e biz SUA.
Nec'het e oa Amelia Earhart gant he nijadenn dreuzatlantel avat, pa ne oa bet nemet un dreizhadez – fellout a rae dezhi tapout ur rekord "digousi". E miz Mezheven 1928 e oa bet an nijadenn vrudet, e miz Eost e oa bet embannet he levr, ha da zeiz diwezhañ ar miz-se end-eeun e tibradas gant he [https://wwtn.wordpress.com/2012/10/11/beryl-flying/1928-avro-avian-7083-sits-on-an-airfield/ Avian 7083] e [[Rye (New York)|Rye]] ([[New York (stad)|New York]]) war-du [[Los Angeles]] ha distro. <ref>{{en}} {{cite web|url=https://web.archive.org/web/20070929221217/http://www.ameliaflight.com/ameliaflight/flight.po|title=''Amelia Earhart's Flight Across America''|accessdate=24 Mezheven 2019}}</ref> E 23 c'hêr ez arsavas evit nijal a-hed 8&nsp;850 km ar veaj. Ar vaouez kentañ er bed e voe o leviañ en he unan a-dreuz norzh SUA ha distro.
E 1929, A. Earhart a gemeras perzh er ''Women's Air Derby'' kentañ, un nijadeg evit al levierezed. D'an [[18 a viz Eost]] e tibradas ar merc'hed eus [Santa Monica]] (Kalifornia) war-du [[Cleveland (Ohio)]], ma errujont d'ar [[26 a viz Eost]] ; trede e rann an ardivinkoù ponner e voe Amelia e diwezh an nijadeg. Da heul an abadenn ez aozas bodageg veur an ''International Organization of Women Pilots'' (IOWP) a vod levierezed abaoe an [[2 a viz Du]] 1929 ; dre ma teuas 99 maouez diwar ar 117 a oa ezel e teuas ''Ninety-Nines'' (99) da vout lesanv an IOWP.
Bloaz goude, e [[1930]], e voe Amelia Earhart e penn an 99 hag unan eus pennoù an ''National Aeronautic Association'' (NAA) ma labouras evit ma vije krouet rann rekordoù al levierezed ; heñvel a reas pelloc'h er WASF, eo an NAA un ezel diazezer anezhi.
[[File:Amelia Earhart and husband George Putnam 1931.jpg|thumb|Earhart ha Putman, [[2 Ebrel]] 1931]]
D'ar [[7 a viz C'hwevrer]] [[1931]] e timezas gant George P. Putman.<br>
En hevelep bloaz e tapas Amelia rekord an uhelder pa gasas ur [https://web.archive.org/web/20170924183750/https://airandspace.si.edu/collection-objects/model-static-pitcairn-pca-2-beech-nut Pitcairn PCA-2] da 18 415 troatad (5 613 m).
[[File:Lockheed Vega 5b Smithsonian.jpg|thumb|left|Lockheed Vega 5B Amelia Earhart]]
Mennet start e oa Amelia Earhart da nijal en he unan dreist ar Meurvor Atlantel, evel ma oa bet graet gant Charles Lindbergh e 1927. Da veure an [[20 a viz Mae]] 1932 e tibradas war bourzh ul Lockheed Vega 5b e [[Harbour Grace]] en Douar-Nevez, ganti ur skouerenn eus ar gazetenn ''Telegraph-Journal'' da brouiñ an deiziad ; e sell e oa al levierez da bradañ e [[Le Bourget]] evel ''Lucky Lindy'', hogen abalamour da gudennoù mekanikel degaset gant avelioù kreñv ha sklas deuet eus an norzh e rankas pradañ e Cúil Mór, [[Doire (kêr)|Doire]], [[Norzhiwerzhon]] goude un nijadenn 14 eurvezh ha 56 munutenn.<br>
Ar c'hentañ maouez o leviañ dibaouez dreist ar Meurvor Atlantel e voe Amelia Earhart neuze ; [[Kongres ar Stadoù-Unanet]] a zeroas dezhi an ''Distinguished Flying Cross'' evit he "harozegezh pe oberenn dibar en ur gemer perzh en un nijadenn", [[Bro-C'hall]] he anvas da Varc'hegez al ''[[Lejion a enor|Légion d'honneur]]'', hag ar [[Prezidant Stadoù-Unanet Amerika|prezidant]] [[Herbert C. Hoover]] a roas dezhi Medalenn aour an ''National Geographic Society''.<br>
Goude-se e skoulmas Amelia Earhart darempredoù a vignoniezh gant ar ''[[First Lady of the United States|FLOTUS]]'' [[Eleanor Roosevelt]] hag al levierez veur [[Jacqueline Cochran]] ; kenlabourat a rejont evit luskañ gwirioù ar merc'hed en SUA hag er bed.
E miz Du [[1934]], p'edo Amelia gant un droiad prezegennoù e voe un tan-gwall en he zi e Rye, ma voe distrujet he deizlevrioù. A-c'houde ar gwallzarvoud-se e tilojas ar re Butnam da Galifornia, ma voe George unan eus renerien [[Paramount Pictures]] en [[Hollywood]]. E Kalifornia e kejas Amelia ouzh an nijer Paul Mantz ([[1903]]–[[1965]]) hag he sikouras da wellaat he barregezh war an nijadennoù hir.
D'an [[11 a viz Genver]] [[1935]] e voe Amelia Earhart ar vaouez kentañ o leviañ en he unan eus [[Honolulu]] da [[Oakland (Kalifornia)|Oakland]] (Kalifornia), war bourzh he Lockeed Vega. D'an [[19 a viz Ebrel]] en hevelep bloaz, gant he ardivink bepred, e levias eus Los Angeles betek [[Kêr-Vec'hiko]] ; alese e tibradas d'an [[8 a viz Mae]] war-du New York.<br>
E 1935 c'hoazh, d'an [[30 a viz Eost]], e kemeras perzh e nijadeg ar ''Bendix Trophy'' eus [[Burbank (Kalifornia)|Burbank]] (Kalifornia) da Gleveland (Ohio), un 3 300 km bennak. Ar bempvet levierez e voe oc'h erruout, abalamour ma ne c'helle he Lockeed tizhout nemet 314 km/h pa oa gouest ar re all da nijal betek 480 km/h ; reuzius e voe an nijadeg : latar, barradoù arnev spontus, ar c'henstriver Cecil A. Allen ([[1904]]–[[1935]]) a varvas pa begas an tan en e nijerez en ur zibradañ <ref>{{en}} {{cite web|url=https://dmairfield.com/people/allen_ce/|title=''Cecil A. Allen''|accessdate=16 Mezheven 2019}}</ref> hag al levierez Jacqueline Cochran a rankas dilezel en abeg da gudennoù mekanikel.<br>
Goude-se e komprenas Amelia Earhart e oa ret dezhi kaout un nijerez nevez, pa felle dezhi nijal a-hed [[Keheder|Gouriz ar bed]].
==Tro ar bed ha steuziadur==
E deroù [[1936]] e krogas Amelia Earhart da brientiñ he nijadenn an-unan a-hed ar c'heheder, da lavarout eo ur 47 000 km bennak war-du ar c'hornôg bepred. E miz Gouere, gant sikour rann an Nijerezh e Purdue University e [[West Lafayette (Indiana)|West Lafayette]] ([[Indiana]]) m'edo kuzulierez, e lakaas ar saver nijerezioù Lockheed e Burbank da fardañ un ardivink diouzh he dezverkoù a-fed beolioù [[Trelosk kondon|trelosk]] kent dibab ar c'habiten a vor Harry Manning da loman. Un eil loman a voe kavet, ar c'habiten a vor Fred Noonan hag a ouie lomaniñ un nijerez : Manning a vije loman eus [[Hawaii]] da Enez Howland er mervent, Noonan eus an enez da [[Aostralia]], hag en he unan e vije al levierez da echuiñ ar veaj betek SUA.
;♦ Kentañ arnod
D'ar [[17 a viz Meurzh]] [[1937]] e nijas ar skipailh eus Oakland da Honolulu. Abalamour ma chome gennet biñsoù-tro an nijerez a vare da vare e voe kaset da stalioù-labour an [[United States Navy|US Navy]] e [[Pearl Harbor]] ; tri devezh goude, pa glaskas ar skipailh dibradañ, e troidellas al Lockheed war ar roudenn, torret e voe ar c'hilhoroù, ar [[keflusker dre enleskiñ|c'hefluskerioù]] a stokas ouzh al leurenn, riklañ war e gof a reas an ardivink en ur c'haouiñ ar roudenn. Ampellet e voe an nijadenn, ha kaset an nijerez da Vurbank dre vor. Den ne oar a-zivout abeg ar gwallzarvoud : tarzhet ur vandenn-rod, torret ar c'hilhoroù pe faziet al levierez.
<gallery mode="packed" heights="180px" style="font-size:90%;">
Earhart-electra 10.jpg|Lockheed Model 10 ''Electra'' Amelia Earhart en Oakland (Kalifornia), d'ar 17 a viz Meurzh 1937
</gallery>
;♦ Eil arnod
[[Restr:Amelia Earhart flight route.svg|thumb|upright=1.6|Hent an eil arnod]]
Pa voe kempenn al Lockheed e prientas ar skipailh an eil arnod, a vije war-du ar reter e-lec'h ar c'hornôg, kement-se en abeg da gemmadennoù en avelioù hag en titouroù diwar-benn an amzer. Al loman F. Noonan hepken a oa war bourzh gant al levierez ; d'an [[20 a viz Mae]] e tibradjont eus Oakland da [[Miami|Viami]] ([[Florida]]) ''via'' Burbank, [[Tucson]] ([[Arizona]]) ha [[New Orleans]] ([[Louiziana|Louisiana]]). E Miami ez embannjont o raktres.<br>
Alese e nijjont da [[Suamerika]], e treuzjjont ar Meurvor Atlantel betek [[Afrika]] kent tizhout [[India]], [[Azia ar Gevred]] ha [[Lae (Morobe)|Lae]] e [[Morobe]] ([[Tiriad Ginea-Nevez]], [[Papoua Ginea-Nevez]] hiziv). Tost d'an tri c'hard eus ar veaj a oa bet graet (34 437,94 km) ; dreist ar [[Meurvor Habask]] war-du Honolulu e vije an 12 697,312 km diwezhañ — biskoazh avat ne erruas Amelia Earhart ha Fred Noonan en Hawaii.
{| class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" style="margin:auto; font-size:95%;"
|-
!colspan="6" style="background-color:#fedcba;"|Raktres ha disoc'h nijadenn Amelia Earhart, 20/05 – 4/07 1937
|-
!Deiziad!!Dibradañ!!Pradañ!!Troc'had (km)!!Hollad(km)!!Notennoù
|-
|20/05||Oakland, Kalifornia||Burbank, Kalifornia||524,116||524,116||
|-
|21/05||Burbank||Tucson, Arizona||727,836||1 251,952||
|-
|22/05||Tucson||New Orleans, Louisiana||1 981,64||3 233,592||
|-
|23/05||New Orleans||Miami, Florida||1 085,272||4 318,864||
|-
|1/06||Miami||[[San Juan (Puerto Rico)|San Juan]], [[Puerto Rico]]||1 681,616||6 000,48||
|-
|2/06||San Juan||[[Caripito]], [[Venezuela]]||911,184||6 911,664||
|-
|3/06||Caripito||[[Paramaribo]], [[Surinam]] ||1 129,72||8 041,384||
|-
|2/06||Paramaribo||[[Fortaleza]], [[Brazil]]||2 114,984||10 156,368||
|-
|5/06||Fortaleza||[[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]], Brazil||435,22||10 591,588||
|-
|7/06||Natal||[[Saint-Louis (Senegal)|Saint-Louis]], [[Senegal]]||3 198,404||13 789,992||Dreist ar Meurvor Atlantel
|-
|8/06||Saint-Louis||[[Dakar]], Senegal||185,2||13 975,192||
|-
|10/06||Dakar|| [[Gao]], [[Soudan C'hall]] <ref>E [[Mali]] hiziv.</ref>||1 881,632||15 856,824||
|-
|11/06||Gao||[[Ndjamena|Fort-Lamy]], [[Afrika ar C'heheder C'hall]] <ref>E [[Tchad]] hiziv.</ref>||1 685,32||17 542,144||
|-
|12/06||Fort-Lamy|| [[El Facher]], [[Soudan Saoz-hag-Egiptat]] <ref>E [[Soudan]] hiziv.</ref>||1 129,72||18 671,864||
|-
|rowspan="2"|13/06||El Facher|| [[C'hartoum]], Soudan Saoz-hag-Egiptat||809,324||19 481,188||
|-
|C'hartoum||[[Massawa]], [[Afrika ar Reter Italian]] <ref>En [[Eritrea]] hiziv.</ref>||740,8||20 221,988||
|-
|14/06||Massawa|| [[Assab]], Afrika ar Reter Italian||446,332||20 668,32||
|-
|15/06||Assab||[[Karachi]], [[Raj brezihveuriat]] <ref>E [[Pakistan]] hiziv.</ref>||3 013,204||23 681,524||Kentañ nijadenn war-eeun eus ar [[Mor Ruz]] da [[India]]
|-
|17/06||Karachi||[[Kolkata|Calcutta]], [[Indez Breizh-Veur]]||2 181,656||25 863,18||
|-
|18/06||Calcutta||[[Akyab]], [[Birmania Breizh-Veur]] <ref>E [[Myanmar]] hiziv.</ref>||538,932||26 402,112||
|-
|19/06||Akyab||[[Rangoon]], Myanmar||496,336||26 898,448||
|-
|rowspan="2"|20/06||Rangoon, Burma ||[[Bangkok]], [[Thailand|Siam]]||583,38||27 481,828||
|-
|Bangkok||[[Singapour]], [[Diazezadurioù ar Strizhoù-mor]] <ref>Ur gêr-Stad eo Singapour hiziv.</ref>||1 444,56||28 926,388||
|-
|21/06||Singapour||[[Bandung]], [[Indez Nederlandat ar Reter]] <ref>En [[Indonezia]] hiziv.</ref>||1 001,932||29 928,32||
|-
|rowspan="2"|25/06||Bandung||[[Surabaya]], Indez Nederlandat ar Reter||574,12||30 502,44||Ampellet an abeg d'ar [[monson]]
|-
|Surabaya||Bandung||574,12||—||Distro evit kempenn an nijerez<br>A. Earhart tapet gant ar red-kof
|-
|26/06||Bandung||Surabaya||574,12||—||
|-
|27/06||Surabaya||[[Kupang]], Indez Nederlandat ar Reter||1 237,136||31 739,576||
|-
|28/06||Kupang||[[Darwin (Aostralia)|Darwin]], [[Aostralia]]||824,14||32 563,716||[[Radiogoniometr]] kempennet<br>[[Harz-lamm|Harzoù-lamm]] dilamet ha kaset da SUA
|-
|29/06||Darwin||Lae||1 874,224||'''34 437,94'''||
|-bgcolor="#fedcba"
|'''2/07'''||'''Lae'''||'''Enez Howland'''||4 733,712||(39 171,652)||'''Ne voe ket tizhet – Diwezh an arnod'''
|-bgcolor="#fff"
|3/07 ||Enez Howland||Honolulu||(3 518,8)||(42 690,452)||(Raktreset)
|-bgcolor="#fff"
|4/07||Honolulu||Oakland||(4 444,8)||'''(47 135,252)'''||(Raktreset)
|-
|colspan="6"|
* <small>'''Mammenn :''' {{en}} {{cite web|url=https://web.archive.org/web/20130703131716/http://searchforamelia.org/|title=''Search for Amelia''|accessdate=24 Mezheven 2019}}</small>
|}
D'ar [[5 a viz Genver]] [[1939]] e voe disklêriet marv Amelia Earhart ha Fred Noonan ''in absentia'', da lavarout eo « pa n'emañ ket an den amañ ».
Den ne oar resis petra zo c'hoarvezet gant Amelia Earhart, Fred Noonan hag al Lockheed Model 10 a-vaez da Enez Howland. A-douez an niver bras a zamkanadennoù a zo bet ez eo hini al loman, nijer hag ijinour en aerlestrerezh stadunanat [[Elgen Long]] hag e wreg Maria an hini soliusañ, goude 34 bloavezh enklask : aet beolioù an trelosk da hesk e rankas Amelia morañ ; pa ne oa ket al Lockheed un [[dournijerez]] e sankas er mor ha beuzet e voe ar skipailh ; emañ ar peñse war strad ar meurvor, ur 700 m bennak dindan ar gorre. <ref>{{en}} {{cite web|url=http://www.elgenlong.com/#/earhart/crash-and-sank|title=''Crash and Sank Theory''|accessdate=24 Mezheven 2019}}</ref>
{|class="infobox" style="font-size:90%;"
|-align="center" valign="bottom"
|[[Restr:Earhart Light.jpg|180px]]||[[Restr:United States postage stamp honoring Amelia Earhart (1963).jpg|158px]]
|-align="center"
|''Earhart Light'' war Enez Howland||Timbr 1963
|}
*Un tour-tan bihan a voe savet war Enez Howland e [[1963]] en enor da Amelia Earhart. <ref>{{en}}{{cite web|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1310&dat=19630817&id=wpYzAAAAIBAJ&sjid=DOMDAAAAIBAJ&pg=6634,3172509|title=''The Register-Guard'', 17/08/1963|accessdate=24 Mezheven 2019}}</ref>
*Un timbr aerbost a voe embannet er hevelep blaz gant en SUA.
*[[(3895) Earhart]] eo an anv bet roet gant ar [[steredoniezh|steredoniourez]] [[Carolyn S. Shoemaker]] e [[1995]] d'un [[asteroidenn]] a gavas er [[Gourizad asteroidennoù]] d'an [[23 a viz C'hwevrer]] [[1987]] en Asellva [[Menez Palomar]], [[San Diego County]], Kalifornia.
==Rekordoù ofisiel==
{|class="wikitable"
|-
!Rummad!!Isrummad!!Rekord!!Kur!!Deiziad!!Statud
|-
|rowspan="4"|Nijerezioù||rowspan="4"|C <ref>Nijerezioù gant ur [[Keflusker dre enleskiñ|c'heflusker]].</ref>||Tizh war amred kloz 100 km, gant ur c'hargad 500 kg||275,90 km/h||rowspan="2"|[[25 Mezheven]] [[1930]]||rowspan="4"|Enrollet – Pilet abaoe
|-
|Tizh a-hed 100 km||281,47 km/h
|-
|Tizh a-hed 3 km||291,55 km/h||[[5 Gouere]] 1930
|-
|Hed war ul linenn eeun hep pradañ||3 939,25 km||[[25 Eost]] [[1932]]
|}
*<small>'''Mammenn :''' {{en}} [https://www.fai.org/records?f%5B0%5D=field_record_sport%3A2020&f%5B1%5D=field_athlete%253Atitle_field%3AAmelia%20Earhart FAI / WASF].</small>
==Skrivagnerez==
Berzh a reas Amelia Earhart gant he fluenn. Pennadoù a skrivas da luskañ an nijerezh er gelaouenn ''Cosmopolitan'' adalek 1928 betek 1930 ; pennadoù, bleinskridoù hag arnodskridoù a sinas e meur a gazetenn ivez.<br>
Tri levr he deus skrivet : ''20 Hrs. 40 Min'' (1928) ma kontas he nijadenn dreuzatlantel gentañ ; ''The Fun of It'' (1932) zo ur c'hounskrid hag un arnodskrid diwar-benn ar merc'hed en nijerezh ; ''Last Flight – Amelia Earhart's Flying adventures'' (1937) a zastum he deizlevr a gase da SUA pa oa o klask ober tro ar bed ; gant he fried G. Putnam eo bet prientet an embann.
==Levrlennadur==
*{{en}} EARHART, Amelia (Eost 1928) : ''20 Hrs. 40 Min – Our Flight in the Friendship'', Martino Fine Books, 2014 {{ISBN|978-1-61427-687-6}}
*{{en}} EARHART, Amelia (1932) : ''The Fun of It – Random Records of My Own Flying and of Women in Aviation'', Chicago Review Press, 2006 {{ISBN|978-0-915864-55-3}}
*{{en}} EARHART, Amelia (1937) : ''Last Flight – Amelia Earhart's Flying adventures'', Trotamundas Press, 2009 {{ISBN|978-1-906393-14-4}}
*{{en}} GARST, Shannon : ''Amelia Earhart – Heroine of the Skies'', Julian Messner, 1947 {{ISBN|978-0-671-32315-8}}
*{{en}} RANDOLPH, Blythe : ''Amelia Earhart'', Franklin Watts, 1987 {{ISBN|978-0-531-10331-9}}
*{{en}} LEDER, Jane Mersky : ''Amelia Earhart'', Greenhaven, 1989 {{ISBN|978-0-89908-070-3}}
*{{en}} RICH, Doris L. : ''Amelia Earhart – A Biography'', Smithsonian Press, 1996 {{ISBN|978-1-56098-725-3}} + e-book, Smithsonian Books, 2013 {{ISBN|978-1-58834-382-6}}
*{{en}} GOLDSTEIN, Donald M. & DILLON, Katherine V. : ''Amelia – The Centennial Biography of an Aviation Pioneer'', Potomac Books, 1997 {{ISBN|978-1-57488-134-9}}
*{{en}} LONG, Elgen M. & Marie K. : ''Amelia Earhart – The Mystery Solved'', Simon & Schuster, 2009 {{ISBN|978-1-4391-6466-2}}
==Liammoù diavaez==
{{Commons|Category:Amelia Earhart}}
*{{en}} {{cite web|url=http://www.aviationhistory.org/ah_Amelia_Earhart.html|title=''Lady Lindy – Life History''|accessdate=24 Mezheven 2019}}
*{{en}} {{cite web|url=https://www.historynet.com/lady-lindy-the-remarkable-life-of-amelia-earhart-july-97-aviation-history-feature.htm|title=''Lady Lindy – The Remarkable Life of Amelia Earhart''|accessdate=24 Mezheven 2019}}
*{{en}} {{cite web|url=https://web.archive.org/web/20070929121928/http://www.americanheritage.com/rss/articles/web/20070702-fred-noonan-lockheed-electra-george-putnam-tighar-ric-gillespie-david-jourdan.shtml|title=''Searching for Amelia Earhart''|accessdate=24 Mezheven 2019}}
*{{en}} {{cite web|url=https://www.c-span.org/video/?308058-1/amelia-earhart-exhibit|title=Video : ''Amelia Earhart Exhibit''|accessdate=24 Mezheven 2019}}
*{{en}} {{cite web|url=https://www.c-span.org/video/?322919-1/tour-amelia-earhart-collection-purdue-university|title=Video : ''Amelia Earhart Collection at Purdue University''|accessdate=24 Mezheven 2019}}
*{{en}} {{cite web|url=https://www.c-span.org/video/?307184-1/75th-anniversary-disappearance-amelia-earhart|title=Video : ''75th Anniversary of the Disappearance of Amelia Earhart''|accessdate=24 Mezheven 2019}}
==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}
[[Rummad:Ganedigezhioù 1897]]
[[Rummad:Marvioù 1937]]
[[Rummad:
[[Rummad:Levierezed]]
[[Rummad:Levierezed SUA]]
| |||