Kristeniezh : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
|||
Linenn 1:
{{Kristeniezh}}
Ar '''Gristeniezh''' zo ur relijion [[Undoueegezh|undoueek]] [[Abraham|abrahamek]] diazezet war kelennadurezh [[Jezuz Nazaret]], un den a vevas er {{Iañ kantved}}, lesanvet [[Jezuz-Krist|C'hrist]] (''an eouliet''). Hervez e feizidi eo Jezuz ar [[mesiaz]], evel ma oa bet diouganet en [[Testamant Kozh]], met ivez [[Doue]] deuet war an douar da vale an dud hervez
Liesseurt kenañ eo ar Gristeniezh, a ranner dre vras etre ur skourr [[Kristeniezh ar C'hornôg|gornôg]] hag ur skourr [[Kristeniezh ar Reter|reter]], ha liesseurt kenañ ivez an dogm, diwar-benn ar salvidigezh da skouer, pe diwar-benn stumm an Iliz, perzh ar veleien hag ar [[Kristologiezh|gristologiezh]]. Dre vras e kred an holl feizidi eo Jezuz mab Doue - al ''logos'' deuet da gig - hag en doa kelennet, [[Pasion Jezuz|gouzañvet]] hag e varvas war ar groaz a-raok sevel a varv da vev evit salvidigezh Mab-den, evel m'eo kontet en [[aviel]]où (''ar c'heloù mat'') er [[Bibl]], skridoù savet gant [[Aviel Mazhev|Mazhev]], [[Aviel Mark|Mark]], [[Aviel Lukaz|Lukaz]] ha [[Aviel Yann|Yann]], a oa deskibien Jezuz, gant an [[Tanac'h]] (Testamant kozh ar [[Yuzevegezh|Yuzevien]]) evel drekleur.
Komañs a reas ar Gristeniezh evel ur ranngredenn eus [[Yuzevegezh an Eil Templ]] e proviñs [[Impalaeriezh roman|roman]] [[Proviñs Judea|Iudea]] er {{Iañ kantved}} met strewiñ a reas er [[Sav-Heol (Reter-Nesañ)|Sav-Heol]], en [[Anatolia]], en [[Europa]], e [[Mezopotamia]], en [[Egipt]] hag en [[Etiopia]] daoust bezañ heskinet e penn-kentañ. Daoust d'he gwriziennoù yuzev e tesachas buan [[Doujerien-Doue]] [[Jentiled|jentil]] ar pezh a gasas war-zu un disparti diouzh ar [[Yuzevegezh]] dre an doareoù d'ober, a-raok ma voe donoc'h an disparti etre an div relijion goude diskar [[Templ Jeruzalem]] ha dibaboù ar Yuzevegezh rabinek. Goude ur prantad ma voe berzet gant ar Romaned e voe aotreet gant an impalaer [[Kustentin Iañ|Kustentin]] a zeuas da gristen zoken. Hemañ a roas lañs d'ar Gristeniezh d'en em aozañ dre vodañ ar [[Sened-Iliz]] kentañ, hini [[Nikaia]] (325). Kreskiñ a reas galloud an Iliz en [[Impalaeriezh roman]] betek mont da relijion-Stad (380). Betek-mare an disivoudoù e c'heller ober [[Iliz Veur (Kristeniezh)|Iliz Veur]] eus an Iliz kentidik. Dizemglev war natur [[Jezuz-Krist]] a gasas war-zu [[Disivoud|disivoudoù]] (pe ''skism'') meur en Ilizioù ar reter ([[Sened-Iliz|Senedoù-Iliz]] [[Efesos]], 431, ha [[C'halkedon]], 451)<ref>{{en}} S. T. Kimbrough, ed. (2005). ''Orthodox and Wesleyan Scriptural understanding and practice''. St Vladimir's Seminary Press. {{ISBN|978-0-88141-301-4}}.</ref> tra ma kasas dizemglevioù war perzh [[Pab|eskob Roma]] a gasas d'ar [[Skism Kornôg-Reter]]. Goulennoù war an
Ar peder skourr vrasañ er Gristeniezh, ar [[Iliz katolik roman|Gristeniezh gatolik]] (1,3 miliard a feizidi, 50,1%), ar [[Protestantiezh|Gristeniezh brotestant]] (920 milion, 36,7%) ha [[Kristeniezh ar Reter|Kristeniezhioù reizhkredour ar Reter]] (322 milion, 11,9%),<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.pewforum.org/2011/12/19/global-christianity-traditions/|titl=Christian Traditions|oberour=Pew Ressearch Center - Religion & Public Life|deiziad=19.12.2011|lennet d'=ar 7 a viz Mae 2020}}</ref> a glask bremañ mont war-zu un unaniezh bennak ([[eukumeniezh]]). Goude m'eo digresket niver a feizidi start e chom ar Gristeniezh relijion pennañ en Europa, gant 70% eus an dud en em wel evel [[Kristenien]].<ref name ="Pew Christinanity Size">{{en}} {{Liamm web|url=https://www.pewforum.org/2011/12/19/global-christianity-exec/|titl=Global Christianity – A Report on the Size and Distribution of the World’s Christian Population|oberour=Pew Ressearch Center - Religion & Public Life|deiziad=19.12.2011|lennet d'=ar 7 a viz Mae 2020}}</ref> War-gresk ez a niver ar feizidi en [[Afrika]] hag en [[Azia]] avat.<ref name ="Pew Christinanity Size" /> Ar Gristenien eo ar strollad relijiel ar muiañ heskinet hiziv an deiz, dreist-holl er [[Reter-Nesañ]], Afrika an Norzh hag en Azia ar Reter hag ar Mervent.<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.theguardian.com/world/2019/may/02/persecution-driving-christians-out-of-middle-east-report|titl=Persecution of Christians 'coming close to genocide' in Middle East – report|oberour=Patrick Wintour|embanner=The Guardian|deiziad=2.05.2019|lennet d'=ar 7 a viz Mae 2020}}</ref>
Linenn 56:
[[Paol Tars]], evel ar [[Yuzevien]] hag ar Paganed eus e amzer, a grede e teue glannded ha buhez peurbadel diwar an aberzhioù.<ref name="Eisenbaum">{{en}} Eisenbaum, Pamela (Winter 2004). "A Remedy for Having Been Born of Woman: Jesus, Gentiles, and Genealogy in Romans" (PDF). ''Journal of Biblical Literature''. 123 (4): 671–702. </ref> Hervezañ, an aberzh ret a oa bet hini Jezuz ha neuze, ar [[Jentiled]] a heulie kelenn Jezuz a oa, evel Israel, diskennidi [[Abraham]] hag "hêred dezhañ hervez ar promesa".<ref>{{en}} Wright, N.T. ''What Saint Paul Really Said: Was Paul of Tarsus the Real Founder of Christianity?'' (Oxford, 1997), p. 121.</ref> An Doue en doa savet Jezuz a varv da vev a c'hellje ober kement all gant "korfoù marvel" ar Jentiled kristen a oa deuet da vezañ, evel Israel, "bugale Doue", neuze ne oant ket ken "diwar ar c'hig".<ref name="Eisenbaum" />
An Ilizioù kristen modern zo deuet da brederiañ muioc'h diwar-benn an doare ma c'hell un denelezh atav leun a bec'hed bezañ savetaet eget an doare ma c'hello bezañ Yuzevien ha Jentiled bezañ e familh Doue asambles.
N'emañ ket akord ar Gristenien diwar-benn pegen rak-urzhiet eo salvidigezh pep hini gant Doue. An
=== Trinded ===
Linenn 64:
An ''Drinded'' eo ar c'helennadurezh diwar-benn natur an Doue nemetañ,<ref>{{en}} {{Liamm web|url=https://www.newadvent.org/cathen/10499a.htm|titl=Monotheism|oberour=Catholic Encyclopedia|lennet d'=an 11 a viz Mae 2020}}</ref> a zo ennañ teir zudenn dispartiet a genvev peurbad : an ''[[Doue an Tad|Tad]]'', ar ''[[Jezuz Nazaret|Mab]]'' (enkorfet e [[Jezuz Nazaret|Jezuz Krist]] hag ar ''[[Spered Santel]]''). Ur mennozh luziet a-walc'h hag en deus degaset kalz tabutoù an hini eo. Hervez ''Kredo Athanasos'' : "An Tad eo Doue, ar Mab eo Doue hag ar Spered Santel eo Doue, hag evelato n'eus ket tri Doue met un Doue."<ref>{{en}} Kelly, J.D.N. 1964. ''The Athanasian Creed''. A & C Black Publishers Ltd. {{ISBN|}}. 152p.</ref> Sañset int bezañ dispartiet an eil diouzh ar re all : n'eus mammenn ebet d'an Tad, savet eo ar Mab diwar an Tad hag e teu ar Spered Santel diwar an Tad. Daoust m'int dispartiet n'haller ket rannañ an teir zudenn-se, nag en e voud, nag en e oberoù. Kristenien zo avat a gred e weler an Tad kentoc'h en [[Testamant Kozh]], ar Mab en [[Testamant Nevez]] hag hiziv an deiz eo ar Spered Santel a zeu ar wel, met daoust d'an dra-se e kenveve an teir zudenn asambles d'an holl vareoù-se.<ref>{{en}} Oxford, ''Encyclopedia of Christianity'', pg1207</ref> Bez' ez eus ur gredenn evelato a lavar e oa ar Mab kentoc'h a weler en Testamant kozh kar, pa vez taolennet an Drinded en arzoù, e vez taolennet ar Mab gant e dresoù boas (da skouer pa vez taolennet [[Liorzh Eden]]), re un enkorfadenn n'eo ket c'hoarvezet c'hoazh. E sarkofajoù kristen kentidik e oa bet taolennet al ''Logos'' gant ur barv, "ar pezh a leusk anezhañ d'en em ziskouez hen ma n'eo ket rak-boud".<ref>{{en}} Heidi J. Hornik and Mikeal Carl Parsons, ''Interpreting Christian Art: Reflections on Christian art'', Mercer University Press, 2003, {{ISBN|0-86554-850-1}}, pp. 32–35.</ref>
Un dogm kreiz eo an Drinded er Gristeniezh. [[Kristeniezh kentidik|En amzerioù kent]], a-raok [[Sened-Iliz]] Niakia (325), e veze lakaet krediñ en Doue E deir zudenn e-kreiz ar feiz. Buan a-walc'h, er [[IVe kantved]] e voe embannet gant ar Gristeniezh e oa eus "Doue en unvaniezh hag en drinded asambles"<ref>{{en}} Olson, Roger E. (2002). ''The Trinity''. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 15. {{ISBN|978-0-8028-4827-7}}.</ref> Hervez an dogm-se n'eo ket rannet Doue gant un dudenn o vezañ un drederenn anezhañ, met pep tudenn zo gwelet evel Doue klok. Emañ an diforc'h gant o darempredoù, savet eo ar Mab diwar an Tad, tra ma teu an Tad diwar netra, ha dont a ra ar Spered Santel diwar an Tad (hag [[filioque|ar Mab]] e
Ar ger [[gresianeg|gresianek]] ''trias'' a c'heller lenn gant ster an Drinded e labour [[Theofilius ag Antioch]] : "eus an Drinded, eus Doue, ha eus E lavar ha eus E furnez.<ref>{{grc}} Theofilus ag Antioch. "[https://archive.org/stream/PatrologiaGraeca/Patrologia%20Graeca%20Vol.%20006#page/n569/mode/2up Levr II.15]". ''Apologia ad Autolycum''. ''Patrologiae Graecae Cursus Completus'' (e gresianeg hag e latin). 6. "Ὡσαύτως καὶ αἱ τρεῖς ἡμέραι τῶν φωστήρων γεγονυῖαι τύποι εἰσὶν τῆς Τριάδος, τοῦ Θεοῦ, καὶ τοῦ Λόγου αὐτοῦ, καὶ τῆς Σοφίας αὐτοῦ."</ref> Koshoc'h eo an term gresnianek eget an term latin ''trinitas'', skrivet evit ar wezh kentañ gant ster an Tad, ar Mab hag ar Spered Santel gant [[Tertullianus]].<ref>{{la}} Tertullian, "[http://www.tertullian.org/latin/de_pudicitia.htm 21]", De Pudicitia (e latin), "Nam et ipsa ecclesia proprie et principaliter ipse est spiritus, in quo est trinitas unius diuinitatis, Pater et Filius et Spiritus sanctus.".</ref> Ur c'hantved war e lerc'h e veze implijet stank an term-se.
|