Erwan Berthou : diforc'h etre ar stummoù

'''Erwan Berthou''' pe ''Erwan Vertou'' (''Yves Marie Berthou'' er marilhoù), ganet d'ar [[4 a viz Gwengolo]] [[1861]] e [[Pleuvihan]], e [[Bro-Dreger|Treger]] ([[Breizh]]) hag aet da anaon d'ar [[27 a viz Genver]] [[1933]], e Pleuvihan ivez, a zo eil Drouiz mMurMeur Breizh, [[barzh]] brezhonek ha gallek, troour hag un ijinour a-vicher. Pa oa bet degemeret evel barzh gant [[Goursez Barzhed Enez Vreizh|Gorsedd GembreKembre]] en doa kemeret ''Alc’houeder Treger''evel anv-barzh ha pa voe deuet da vezañ [[drouiz]] e [[Goursez Vreizh]] en doa kemeret ''[[Kaledvoulc’h]]'' evel anv-drouiz<ref>Hervez reolennoù Goursez BreizhVreizh, titl drouiz a veze un derez uheloc'h da vezañ roet d'ar Varzhed (ar skrivagnerien) hag an [[ovad|Oviz]] (ar reoù all).</ref>. Meur a [[anv-pluenn]] a zo bet implijet gantañ : ''Eskalibor'', ''Erwanig'', ''Klaskevara'' ha reoù all c'hoazh.<br>

Mab e oa da Erwan Berthou ha da Élisabeth Bidaman o doa un atant e kêriadenn Lan Canaf, adskrivet Nant Canaff gant ar skrivagner (Nant Kannañ <ref>Canaff a zo ar furm gozh eus kannañ, hervez Albert Delahaye, Dictionnaire des noms de lieux bretons… p. 264.</ref>), ma oe ganet eno. montMont a reas a [[kloerdi-bihan Landreger|gloerdi bihan Landreger]], da skolaj [[Lannuon]] ha da lise Nivet e [[Naoned]]. War an [[treloc'herezh]] (mécanique) e voe stummet hag en em engouestlas er Morlu gall hag e veajas kalz ([[Sina]], [[Afrika]], [[Antilhez]]). Teurel a reas e vrall, e 1891, en [[An Havr-Nevez|Havr-Nevez]] hag ene [[Rochefort (Charente-Maritime|Rochefort]] ma labouras war an tresañ greantel evit fardañ kaoterioù-lestr di.<br> Dimeziñ a reas gant Élisabeth Mézeray<ref>[http://www.geopatronyme.com/cgi-bin/carte/nomcarte.cgi?nom=m%E9zeray Mézeray] war Geopatronyme</ref>, ur C'hallez eus [[Honfleur]]<ref>[https://gw.geneanet.org/olichon?lang=en&p=elisa+anatalie+amandine&n=meseray Elisa Anatalie Amandine MESERAY] war Geneanet</ref>, e 1892.<br>

E [[1898]] e teuas en-dro da atant e dud evit klask bevañ diwar al [[labour-douar]]. Entanet e oa gant Breizh, abaoe ma oa bet lisead e kemeras perzh gante-barzh embregennoù [[Taldir]] hag ez eas da [[Eisteddfod Kêrdiz]] e [[Bro-Gembre]], er bloaz-se. Degemeret e voe evel ''Bardd'' (Barzh) [[Breizh-Veur|Enez Vreizh]] gant an anv-barzh ''Alc'houeder Treger''. D'ar 1 a viz Gwengolo 1900 e roas e skoazell evit sevel ''[[[[Goursez Breizh]]|Gorsed Barzed Gourenez Breiz Vihan]]'' e [[Plouyann]]. Gant Taldir e lañsas [[Ti-Kaniri Breiz]] hag e kane gantañ.<br>

Pa ne c'helle ket gounid e vuhez gant al labour-douar e voe rediet mont da Bariz evit labourat evel ijinour er stalioù Niclausse e 1900. E 1904, pa roas e dilez an Drouiz Meur [[Yann ar Fusteg]], Erwan Vertoù a voe dilennet gant ar Goursez evit kemer e blas. Kemer a reas an anv-drouiz, ''Kaledvoulc'h'', anv brezhonekaet [[kleze]] Arzhur (Excalibur),. metDrouiz neMeur c'hellase ketchomas gouzañvatbetek ane abaftedvarv, mamet, oamet, arpa Gorseddpavoe enni haggwanaet e roasyec'hed e dilezwar-dro goude1925 2e bloavezh.tivizas Koulskoudear neGorsedd voee ketvo dilametTaldir e fost dioutañzileuriad hag e chomas Drouiz Meur Breizh beteg e varverlec'hiad.<br>

Dont a reas en e gêriadenn e 1917 evit gwerzhañ an atant ha chom en un ti- bihan gant e wreg. Gant [[leve]]où diwar an arc'hant postet e soñje tennañ o feadra da vevañ. Pa 'z eas al lur gall war ziskar e kollas e danvez hag e voe skoet e wreg gant ar c'hlañved war an holl. Skoazellet e voe gant e vignoned bloavezioù-pad hag ul labour gopret a voe kavet ganto, mirour mirdi ar Ragistor nevez krouet e [[Penmarc'h]]. Ne voe ket tu dezhañ e seveniñ, rak e voe skoet gant ar [[seizi]] ken e chomas en e di hep bezañ sikouret gant e wreg diskiant hag ne voe diskoachet e marv a-raok tri devezh.

E 1898 e roas e anv evit sevel [[Kevredigez Broadel Breiz]] (KBB) a voe an aozadur politikel kentañ a lakae Breizh da vezañ ur danvez politikel, met e kuitaas anezhi e 1905. E 1912 e yeas gant Taldir hag darn vuiaañvuiañ ar Varzhed daevit grouiñ [[Unvaniez Arvor]], un disrann da KBB.<br>

Ezel eus ar skipailh bodet gant [[Taldir]] evit reiñ lañs d'an [[nevezdrouizelezh]] e Breizh. Diouzhtu e voe anvet da drouizzrouiz, ''Alc'houeder Treger'' e anv-drouiz. Pa voe o chom e Pariz e c'hellas kaout darempredoù stank gant an Drouiz Meur, Yann ar Fusteg, un den gouizieg ha dedennet-tre gant mennozhioù nevez-drouizel ken e klaske roudoù relijion ar Gelted gozh. Diouzh-se e teuas da vezañ e ziskibl nesañ ha e warlerc'hiad.<br>

“Skolaj ar Varzed” ne felle ket seblantout bezañ disfiz ouzh ar galloudoù ha ne c'helle ket tostaat ouzh ar vroadelouriezh hag an dizalc'hiezh. Pa savas ar Strollad Broadel Breizh kentañ (1911) e vanifestadeg e-keñver lid staliadur "delwenn ar vezh" e Roazhon e oa deuet ar Varzhed hag o Drouiz Meur ne voe aotreet da lavarout tra dezho. En e levr tabut, "Les Vessies pour des lanternes" , e tisklêrias Erwan Vertou ar pezh en doa intentet da embann : "Deuet e voe e Barzhed Vreizh da gemer perzh e lidoù Roazhon evit embann o lealded e keñver Bro-C'hall… Holl ar Varzhed a gav dipitus ma n'eo ket bet douget d'ar wirionez istorel gant an arzour, pa ne voe biskoazh ha ne vo ket biken ur seurt emstumm gant Breizh… ".<br>

* Istor Breiz hag ar Gelted (gant Abalor ha Pol Diverres), Pariz, Le Dault, 1910, 128 p.

* Les Vessies pour des lanternes. Dans les coulisses du régionalisme breton… Pariz, E. Figuière, 1913. 248 p. Difenn ar Goursez.

* En bro Dreger a-dreuz Parkoùparkoù. In : [[An Oaled]]-Le Foyer breton, 1927. Adembannet gant [[Mouladurioù Hor Yezh]], 1985.

* [[Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre]], ''[[Hostaliri Suratt]]'' (troidigezh e brezhoneg eus L'hôtel de Sirate), Gwengamp, Toullec et Geffroy, 1916, 18 p.<ref>[http://bibliotheque.idbe-bzh.org/data/pdf_2015_10_01/hostaliri_suratt_erwan_berthou_pleuvihan_1916.pdf ''Hostaliri Suratt'']</ref> (diwar ''Le Café de Surate'', 1790), [[Toullec]] ha [[Geffroy]], [[Gwengamp]], [[1916]].