Matematik : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
D Rummatadur : krouet e oa ar rummad diezhomm Matematik pa oa eus ar rummad Jedoniezh dija |
+ anv "jedoniezh", + daveoù, + danvez eus ar pennad 'Jedoniezh' |
||
Linenn 3:
[[Restr:Complex number.jpg|thumb|niveroù kompleks]]
Ar '''jedoniezh'''<ref name=Devri>[[Devri]].</ref><ref>[[Dictionnaire français-breton (Martial Ménard)|Dictionnaire français-breton]], [[Martial Ménard|Martial Menard]], [[Éditions Palantines|Palantines]], 2012.</ref><ref name=Merser>Ar geriadur, [[Andreo ar Merser]], [[Emgleo Breiz]], 2009. Penngerioù 'matematik' ha 'mathématiques'.</ref><ref>Geriadur ar Jedoniezh, Yann-Baol an Noalleg, [[Preder]], 2003.</ref><ref name=Here2001>[[Geriadur brezhoneg An Here|Geriadur Brezhoneg An Here]], [[An Here]], 2001.</ref><ref>[[Geriadur brezhoneg gant skouerioù ha troiennoù]], An Here, 1995.</ref><ref>[[Dictionnaire classique français-breton]], Tome VII : Marche - Passant, [[Reun ar Glev]], Al Liamm, 1990.</ref><ref name=Favereau>[[Geriadur ar brezhoneg a-vremañ|Geriadur ar Brezhoneg a-vremañ]], [[Frañsez Favereau]], Skol Vreizh, 1992. Penngerioù 'jedoniezh' ha 'matematik'.</ref><ref name=Garnier>[[Geriadur Garnier|Dictionnaire breton]], Garnier, 1986. Pennger 'mathématiques'.</ref><ref>[[Grand dictionnaire français-breton]], [[Frañsez Vallée]], 1931.</ref>, ar '''matematik'''<ref name=Devri /><ref name=Merser /><ref name=Here2001 /><ref name=Favereau /> pe ar '''matematikoù'''<ref name=Merser /><ref name=Here2001 /><ref name=Favereau /><ref name=Garnier /> (diwar ar [[gresianeg]] ''{{lang|grc|μαθηματική}}'') a zo ur skiant hag a studi ar modelioù a gementad, ar struktur, ha cheñchamant ha spas. Bez' eo un domani a [[gouiziegezh|ouiziegezhioù]] difetis savet gant harp [[poellata]]où [[poellek]] a-zivout meizadoù evel an [[niver]]où, al [[Mentoniezh|lunioù]], ar [[Framm (jedoniezh)|frammoù]] hag an [[treuzfurmadur mentoniel|treuzfurmadurioù]]. Ar jedoniezh a zeanv ivez domani an [[imbourc'h skiantel|imbourc'h]] a glask diorren ar gouizigezhioù-mañ, ha dre-se an diskiblezh a denn outi.
Ar '''matematik''' (diwar ar [[gresianeg]] ''{{lang|grc|μαθηματική}}'') a zo ur skiant hag a studi ar '''modelioù a gementad''', ar '''struktur''', ha '''cheñchamant ha spas'''. Evit-bremañ vez termenet ar c’hlask strukturioù distrilhet en un doare aksionomik dre implijout ar boelloniezh formel da ziazez a labour. Orin ar strukturioù klasket zo e-barzh skiantoù an natur, gant ar [[fizik]] d’al liesañ. Evelato eo rik e-barzh ar matematikoù emañ ar pep brasañ eus ar strukturioù, oc’h unvaniñ tachennoù-talvezañ difer pe o vezañ binviji evit sikour a-fed ar jedadurioù. Ur skiant aet hiziv an deiz da vezañ hollvedel eo ar jedoniezh c'hlan, jedoniezh vodern ha jedoniezh apliket.▼
Diforc'h eo ar jedoniezh diouzh ar [[skiantoù]] all a drugarez d'ul liamm dibarek gant ar [[Gwerc'helezh|werc'helezh]]. Kefredel a-bur eo he anien, diazezet war [[aksiomenn]]où lavaret [[gwir]] (eleze n'eo ket an aksiomennoù-mañ dindan beli an arnod met alies awenet gantañ, peurgetket er jedoniezh klasel) pe war [[kentread]]où darbennet en un doare ersezadel. Un dezrevell jedoniel – peurliesañ anvet [[delakadenn]], [[erganad]], [[skorlakadenn]], [[devoud]] pe [[adlakadenn]] – zo desellet talvoudek pa vez ar prezeg furmel a savel e [[Gwirionez|wirionez]] o toujañ d'ur framm heboell anvet [[dienadur]] pe poellata logikel-dezreadel.
▲
E-keñver an [[istor]] e veze graet gant ar matematik evit ar c’hoñvers, muzuliañ ar gorreadoù hag evit rakwelet darvoudoù [[steredoniezh|astronomek]].
Studi ar framm a grogemp ganti gant an [[niver]]où, da gentañ-penn gant an niveroù naturel hag an niveroù anterin. E-barzh an aljebr-diazez emañ ar reolennoù o ren an oberiadurioù aritmetik. Studiet e vez perzhioù an niveroù gant teorienn an niveroù.
Da betra servij ar matematikoù ? Da gentañ penn, a-raok kregiñ da zispleg soñj ar skiantourien pe hini ar brederourien, ez eo ret termeniñ petra eo ar matematikoù en un doare fetis (ar pezh vez graet gant ar matematikoù er bed pemdeziek, ar pezh vez degemeret evel termenadenn gant an dud hiriv, penaos vez implijet ar matematikoù…) hag en un doare difetis (ar pezh a soñj pep hini eus ar matematik pe ar pezh a c’hellfe dont da vezañ en amzer da zont.) Ijinañ ur bed hep matematikoù a c’hellfe servij da zegas elfennoù ouzhpenn d’ar goulenn-se, rak daoust hag eñ e vije posupl ar bed-se (depantañ a rafe eus an dermenadenn a vez graet eus ar matematikoù). Lakomp un dermenadenn resis deus ar matematikoù en ur ijinañ ur bed hep ar matematik-se. Aze e vefe tu diduzañ ar cheñchamantoù hag ar mankoù a deufe, ar mankoù-se a rofe deomp implij ar matematikoù er bed-se. En ur sellet piz ouzh ar pezh vez graet gant ar matematikoù er bed pemdeziek e teu war wel ul lodenn eus implij ar matematikoù.▼
== Gerdarzh ==
Linenn 18 ⟶ 20:
Ar matematik zo un dachenn a ouiziegezhioù savet gant rezonadegoù martezeek-diduzañ pe dre an absurdiezh diwar-benn niveroù, lunioù… Ar matematikoù zo ivez un enklask evit diorren ar gouiziegezhioù. Ar matematikoù a zo ur skiant eus ar spered a rezon war an aksiomoù hag a zo diazezoù ar matematik. Peur eo kroget ar matematikoù, ur wech c’hoazh e tepant eus ster ar ger matematikoù. Kregiñ a ra gant an dud da gaout doareoù da soñjal, meizadoù, a-raok ar skritur gant an niveriñ. Met ma vez graet deus ar matematik gouiziegezhioù skiantel graet gant rezonadegoù, ar matematik kentañ a deu eus ar sevenadur gresian. Diforc’hioù mare kentañ ar matematik vez graet e-keñver ster ar skiant-se eget an dizoloadennoù istorel.
== Da betra e servij
▲Da betra servij ar
=== En un doare hollek ===
Da betra servij, ar vevoniezh volekulel a glask displegañ mont en dro ar vuhez o studiañ oberiadennoù ar molekulennoù an eil ouzh egile, ar gosmologiezh a glask reiñ ur ster d’an egor, an neurologiezh a klask displegañ mont en-dro an empenn hag orin ar spered. Ar matematikoù a labour gant objedoù dezho perzhioù disheñvel, met an objedoù-se a zo termenet gant preder an den. Setu ez eo ar matematik krouidigezhioù spered an den, disoc’h ur « c’hrouidigezh neuronel » hervez an neurologour Jean-pierre Changeux. Ar matematikoù a vefe niveridigezh perzhioù gwiriekaet gant an objedoù termenet. Kalzig a vatematikourien a soñj e oa deus ar [[matematik]] a raok spered an den. Neuze aze, displeg un teorem nevez ne vije ket un ijinadenn met un dizoloadenn. Gwelet vez ar matematik evel un danvez eus ar spered na vez ket mesket gant ar wirionez. Padal ez eo ret implijout ar matematikoù evit ar skiantoù all.
Linenn 32 ⟶ 38:
Henri Poincaré : « Ober jedoniezh zo reiñ anvioù heñvel da draoù disheñvel. »
===
Ar jedoniezh a vez kavet hiziv an deiz en un toullad labourioù, hag e vez implijet a-wechoù hep gouzout da zen. Evit keginañ e vez implijet, da skouer, unanennoù evit anavout tolz an danvezioù a vez lakaet, pe evit sevel tiez e vez implijet reolennoù [[mentoniezh]] evit ober kornioù skouer da skouer,... Implijet e vez kalz ar matematik, hep soñjal a-wechoù zoken, er bed pemdeziek.
Linenn 41 ⟶ 47:
Ne vefe ket mat tre evit omp, mab-den, hogen e vefe bet kalz gwelloc'h evit an natur an douar : ar bed hag e annezidi, neuze eo, en un doare dre fazi ar matematikoù ez eus kement a kudennoù gant an natur er bed a hiriv.
=== Klozadur ===
Daoust d' an diskoulmoù jedoniel bezañ gwirionezoù furmel a-bur, kavout a reont arloadurioù er [[skiant]]où all hag e domanioù all ar [[Kalvezouriezh|c'halvezouriezh]]. En doare-mañ e komz [[Eugène Wigner]] eus « efedusted diheboell ar jedoniezh e skiantoù an natur »<ref>[[Eugene Wigner]], 1960, "[http://www.dartmouth.edu/~matc/MathDrama/reading/Wigner.html The Unreasonable Effectiveness of Mathematics in the Natural Sciences,]" ''[[Communications on Pure and Applied Mathematics]]'' 13(1): 1–14.</ref>. Dre vras ar matematikoù o deus un efed war tost pep tra ma vije diaes ijinañ ur bed hep diouto.
== Matematik ha stlenneg ==
Linenn 52 ⟶ 59:
Ar matematikoù didrouz a zo domani an enklaskoù o klask emdreiñ an doareoù diazez implijet er skiantoù stlennegel, o ebarzhiñ teorienn ar kemplezhelezh, ar c'heleier, ar c'hrommennoù... Enno e vez kavet ivez kudennaoueg brudet P=NP9 e teorienn ar c'hemplezhelezh, hag a zo unan eus ar 7 kudenn prizh ar milved. Neb a kavo ma'z eo P ha NP disheñvel pe heñvel a resevo 1 000 000 USD.
==
{{références|colonnes=2}}
[[Rummad:Jedoniezh]]
| |||