Bosenn (kleñved) : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
D →‎E [[Toloza]]: ortho, replaced: ref><ref → ref>{{,}}<ref (2) using AWB
D ortho, replaced: <ref → <ref (6), <ref> → <ref> (8) using AWB
Linenn 1:
[[Skeudenn:Pestarzt.jpg|thumb|300px|Ur mezeg e Roma, e-pad ur c'hleñved-red]]
 
Ar '''vosenn''' (diwar al [[latin]] ''pestis atra'', ar marv spontus) zo ur [[kleñved|c'hleñved]] degaset gant ar [[bakteri]] ''[[Yersinia pestis]]'' hag a sko ken loened ken tud. Kaset e vez dreist-holl gant ar [[razh]]ed, [[Rattus rattus]], a ro anezhañ d'an dud dre hanterouriezh [[c'hwen#Xenopsylla cheopsis|c'hwen]] kontammet (c'hwen ar razhed ''Xenopsylla cheopsis''). Ar [[bazhell|bazhelloù]] a ro ar c'hleñved zo bet badezet [[Yersinia pestis]] rak dizoloet e oant bet da gentañ gant [[Alexandre Yersin]] ([[Institut Pasteur]]) e [[1894]].
 
Ar [[krignerien|c'hrignerien]] gouez eo mirlec'h naturel ar c'hleñved. Al [[lagomorfed]] ([[Oryctolagus cuniculus|lapin]], [[gad]]) hag ar [[kigdebrer|c'higdebrerien]] a c'hall ivez kontammiñ Mab-Den p'o deus stoket ouzh ul loen kontammet pe pa'z int bet dantet gant unan.
 
Paket e vez peurliesañ pa vezer kontammet gant flemmadennoù ar [[c'hwen]] bet o sunañ gwad ur razh pe ur c'hrigner a roe bod d'ar viruz. Diwan a ra ar vosenn e-touez ar c'hrignerien da gentañ ha mervel a reont stank. Ret e vez d'ar c'hwen o deus kollet o fourchaserien boued klask loened all evit sunañ o gwad. Kontammiñ a reont neuze an dud hag al loened doñv.
 
Abalamour d'ar reuz he deus graet, da vare ar [[krennamzer|grennamzer]] dreist-holl, ar vosenn he deus bet ul levezon vras war an armerzh, ar [[relijion]] hag an arzoù.
 
Unan eus ar stummoù dañjerusañ eo ar [[bosenn werblus|vosenn werblus]].
 
 
[[Skeudenn:Egyptian plague of boils in the Toggenburg Bible (black and white).jpg|thumb|right|Marvet ez eus kalz tud diwar ar vosenn werblus er [[Krennamzer|grennamzer]]]]
Linenn 25 ⟶ 24:
Skeudenn:KalvarBosennHenbont1899.jpg|Kalvar Bosenn Henbont, bet savet e 1899.
</gallery>
* [[1699]]: mervel a reas ur bern tud en Henbont hag er vro e gant ar vosenn. Gouestlet e voe gant Henbontiz lakaat d'ober un delwenn argant d'an Intron-Varia evit bout diwallet ouzh ar c'hleñved <ref> [http://www.infobretagne.com/hennebont.htm infobretagne.com] </ref>.
== E [[Toloza]] ==
Ar vosenn a reas he reuz e Toloza meur a wezh:
* e miz Ebrel [[1348]] e erruas ar c'hleñved e Toloza, etre 1348 ha 1330 e lazhas etre 15% ha 30% eus an annezidi <ref> [http://www.chu-toulouse.fr/la-peste-et-la-1ere CHU-Toulouse] </ref>{{,}}<ref> [http://www.herodote.net/1er_novembre_1347-evenement-13471101.php herodote.net] </ref>;
* e [[1506]] e varvas 3 000 a dud <ref> name="ladepeche">[http://www.ladepeche.fr/article/2014/09/05/1945725-un-cimetiere-de-pestiferes-decouvert-rue-des-36-ponts.html ladepeche] </ref>;
* e miz Here [[1557]];
* adalek miz Eost [[1628]] betek [[1633]] (10 000 den marvet diwar an 30 000 annezad <ref> [http://www.name="ladepeche.fr"/article/2014/09/05/1945725-un-cimetiere-de-pestiferes-decouvert-rue-des-36-ponts.html ladepeche] </ref>) hag adalek miz Gouere [[1652]] betek [[1653]] <ref> [http://www.couleur-lauragais.fr/pages/journaux/2010/cl119/histoire.html Couleur Lauragais] </ref>{{,}}<ref> [http://www.chu-toulouse.fr/-histoire-de-la-grave- CHU-Toulouse]
</ref>;
* e [[2014]] e raer furchadegoù edan ar skolaj kozh Montalembert, kavet ez eus bezioù hollek eno a c'hellfe bout bezioù lod ag an dud bet marvet er prantad 1348-1350 <ref> [http://www.name="ladepeche.fr"/article/2014/09/05/1945725-un-cimetiere-de-pestiferes-decouvert-rue-des-36-ponts.html ladepeche] </ref>.
== Notennoù ha daveennoù ==
<references/>
 
[[Rummad:Kleñvedoù kontammus]]