Brezel Aljeria : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Reizh. ha liammoù
Linenn 1:
'''Brezel Aljeria''' ‘zo bet etreeus 1954 habetek 1962; degasetetre aozadur armet [[emsavadeg]] an henvroidi hag al lu gall. Degaset en deus dizalc’hegezh [[Aljeria]] hag a oa un [[trevadennerezh|drevadenn]] C’hallc’hall abaoe [[1830]].
 
 
== An aloubadenn hag an drevadenn ==
== '''Digoradur''' ==
E [[1827]], e tizolo [[Dey]] [[Aljer]] en deus [[Bro-C'hall|Frañs]] kreñvaet ul lodenn eus ar Rejañs betek Kal (La Calle). D'an [[30 Ebrel|30 a viz Ebrel]] [[1827]], evel ma n'en deus bet displegadenn ebet a-berzh [[Bro-C'hall]], e c’houlenn an Dey displegadennoù digant [[koñsul]] [[Bro-C'hall]]. Pa ne rae forzh ar [[koñsul|c’hoñsul]] eus e evezhiadennoù ez eas e fulor an Dey a-enep [[Bro-C'hall]]. Abalamour da se o deus divizet [[Charlez X a Vro-C'hall|Charlez X]] hag ar gouarnamant mont da vrezeliñ tramor.
 
Etre an 11 hag an [[18 Mae|18 a viz Mae]] [[1830]] e lestras 37 000 [[soudard]], da laret eo hollad [[morlu]] [[Bro-C'hall|Frañs]], evit trevadennañ [[Barbaria]] a deuio da vezañ [[Aljeria]] ur wech unanet. D'ar [[14 Mezheven|14 a viz Even]] [[1830]] e tilestras soudarded c'hall ar [[jeneral]] Louis Auguste Victor de Ghaisne de Bourmont en ur vont e-barzh [[kreñvlec’h]] [[Aljer]]. Dilez a reas an Dey e c'halloud an devezh-se.
 
'''E deroù an drevadenn'''
 
E [[1827]], e tizolo Dey [[Aljer]] en deus [[Bro-C'hall|Frañs]] kreñvaet ul lodenn eus ar Rejañs betek Kal (La Calle). D'an [[30 Ebrel|30 a viz Ebrel]] [[1827]], evel ma n'en deus bet displegadenn ebet a-berzh [[Bro-C'hall]], e c’houlenn an Dey displegadennoù digant [[koñsul]] [[Bro-C'hall]]. Pa ne rae forzh ar c’hoñsul eus e evezhiadennoù ez eas e fulor an Dey a-enep [[Bro-C'hall]]. Abalamour da se o deus divizet [[Charlez X a Vro-C'hall|Charlez X]] hag ar gouarnamant brezeliñ.
 
Etre an 11 hag an [[18 Mae|18 a viz Mae]] [[1830]] e lestras 37 000 soudard, da laret eo hollad [[morlu]] [[Bro-C'hall|Frañs]], evit trevadennañ [[Barbaria]] a deuio da vezañ [[Aljeria]] ur wech unanet. D'ar [[14 Mezheven|14 a viz Even]] [[1830]] e tilestras soudarded c'hall ar jeneral Louis Auguste Victor de Ghaisne de Bourmont en ur vont e-barzh [[kreñvlec’h]] [[Aljer]]. Dilez a reas an Dey e c'halloud an devezh-se.
 
Eneberezh e savas e [[Kornôg]] ar vro ([[Abd al-Qadir (Aljeria)|Abd al-Qadir]]) hag er Reter [[meuriad]]où berber, reoù [[Kabilia]] dreist-holl, renet gant Lalla Fatma N'Soumer en em savas. E [[1834]] ha [[1837]] e krog ar [[kendiviz|c’hendivizoù]] etre Bro-C’Hall hag [[Abd al-Qadir (Aljeria)|Abd al-Qadir]]. E [[1837]] e voe sinet [[feur-emglev Tafna]]. Met e [[1839]] e tisklerias [[Abd al-Qadir (Aljeria)|Abd al-Qadir]] ar brezel ouzh [[Bro-C'hall]] pa ne oa ket bet doujet feur-emglev Tafna gant [[Bro-C'hall|Frañs]] hervezañ. [[Teñzor]] [[Abd al-Qadir (Aljeria)|Abd al-Qadir ]] hag ar [[smala]] a voe paket gant an arme gall e miz [[Mae]] [[1843]].
 
E [[1847]], [[Abd al-Qadir (Aljeria)|Abd al-Qadir]] a baouezas ar stourm hag a zilezas an armoù ken e yeas [[gwalarn]] [[Aljeria]] dindan ar galloud gall. Etre [[1849]] ha [[1852]] e kouezhas Kabilia vihan hag a miz Gouhere [[1857]] e tilezas ar brezel pobladoù ar C’habilia vras o vezañ m'eo bet harzet ha toullbac'het Lalla Fatma N’Soumer. Ur wech m'eo bet ledanaet [[aotrouniezh]] Bro-C’hall war an [[Norh]] a-bezh e oe diloc'het ar stourmerezh er [[menez]]ioù hag er [[Su]]. Pa kouezas [[Laghouat]] ha [[Touggourt]] e Su [[Aljeria]] e [[1852]] e oa sujed Beni-M’zab e bro ar [[Mzab]] hag ar Souf hag an harzhoù[[harz]]où en em ledas neuze betek ar gouelerc’h.
 
N’eo nemet goude [[reveulzi]] ar boblañsoù Kabil e echuas ar brezel da vat. Bilañs: ur milion marv, al lod vrasañ anezhe tud nann-soudard.
 
=='''E DeroùDerou ar brezel'''==
===Prientiñ an armoù===
 
E-pad 2 emgav, an 10 hag ar [[24 Here|24 a viz Here]] [[1954]] e [[Aljer]], eo bet divizet gant bodadeg ar c’hwec’h penn peurechuadennoù diwar-benn brezel dizalc’hidigezh [[Aljeria]].
 
Linenn 26 ⟶ 21:
Tabutet ho deus diwar meur a dra :
 
*Anv an aozadur a vo krouet nepelnebeut amzer war-lerc’h da erlerc’hiañ ar C’H/Comité Révolutionnaire pour l’unité et l’action. E-giz se eo bet krouet an [[FLN (Aljeria)|FLN]] hag an [[ALN]].
*Dibab deiziad tarzhadenn ar brezel. An nozvezh etre ar sul hag al lun [[1añ Du|kentañ a viz Du]] [[1954]]. Evit abegoù kaniezh milourel, un niver bras ag ofiserien hag a soudarded a zae e koñje, lidadenn ur gouel kristen ha dreist-holl evit sebezañ an enebourien.
*Tresañ kartenn an dachennoù, dibab piv a reno aneze da vat ha peurechuiñ steuñv tagadenn nozvezh ar c’hentañ a viz Du.
 
Tachenn kentañ an [[Aures]] : [[Mostefa Ben Boulaid]]
 
Eil tachenn-Norzh [[Koñstantin]] : [[Mourad Didouche]]
Linenn 43 ⟶ 38:
 
===Kroget an tabutoù===
An [[dispac’h]] ‘n eus kroget gant 1200 moudjahidin (stourmer), 400 pezh armezel hag un nebeut [[bombezenn]]où artizanal. Taget ez eus bet da gentañ tier a[[rcherarcher]]ien, [[kazarn]]ioù soudarded, [[mirlerc’h]]ioù armoù, lec’hioù kaniezhel all hag ivez madoù trevadennerien zo.
Bez ez eus bet tagadennoù un tammig pep lec’h er vro, en holl dachennoù.
En dachenn 1 eo bet taget [[Batna]], [[Arris]], [[Khenchela]] ha [[Biskra]]. En eil tachenn, [[Koñstantin (Aljeria)|Koñstantin]] ha [[Zighoud Youcef (kêr)|Smendou]]. [[Azazga]], [[Tigzirt]], [[Bordj Menaiel]] ha [[Draâ el Mizan]] evit an trede tachenn. En Dachenn 4 e oa [[Aljer]], [[Boufarik]] hag [[El Bouleida]] taget hag er pempvet hini e oa [[Sidi Ali]], [[Zahara]] ha [[Oran]]. En holl ez eus bet 30 tagadenn ouzh ar savadurioù gall en [[Aljeria]] a-bez e-pad an nozvezh-mañ. Bez eus bet ivez 10 European lazhet ha 23 gloazet, koust an distrujoù graet gant ar vroadelourion a zo bet 100 million lur gall.
Linenn 50 ⟶ 45:
[[Image:Semaine Barricades Alger 1960.jpg|rigth|thumb|300px|Stanket straedoù ar gêrbenn: gitonoù o kanañ meuleudi d'ar jeneral gall [[Massu]]]].
 
== '''ArEmdroad Brezel'''ar brezel ==
 
===An enep-emsavadeg c'hall goude tarzhadenn an dispac’h===
 
Gant meur a zoare eo aet war-raok an enep-emsavadeg goude diskleriadenn ar 1añ a viz Du 1954 : en un doare milourel, armezhel, diplomatel,gant ar propaganda hag ar mediaoù. Buhan eo bet an enep-emsavadeg gall dreist-holl war an dachenn milourel ha gant ar [[media]]où evit klask paouez an [[emsavadeg]] a-raok ma teufe da vezañ re drastus hag evit kontroliñkontrolliñ poblañs Bro-C’hall o kuzhat ar wirionez war darvoudoù [[Aljeria]].
Daoust da se, [[emdroadur]] an [[darvoud]]où en [[Aljeria]] en deus rediet ar bolitikourien ha pennoù bras an arme gall da lakaat da greskiñ niver ar soudarded ha da uhelaat ar gementad a ar’chant evit Aljeria.
Neuze an arme gall a kas da benn [[oberatadenn]]où milourel war vor ha gant kirri-nij etre miz Kerzu 1954 ha miz Genver [[1955]] enep d’an emsaverien en Aures, Norzh Koñstantin ha Reter Aljeria. Lakaat a ra ivez e pleustr enkelc’hiadurioù ar boblañs ha krouiñ a reont zonennoù difenn.
 
Diouzhtu goude tarzhadenn ar brezel dispac’hel en [[Aljeria]], pennoù bras [[Bro-C'hall]] o deus kroget da herzel ur bochad stourmerien aljerian eus an MTLD (Mouvement pour le Triomphe des Libertés Démocratiques) hag ar CRUA dreist-holl. Ar 5 a viz Du 1954 o deus divizet divodañ an MTLD. En ur herzel ur bochad tud o doa ul liamm gant al luskad broadelour Aljerianaljerian evit diskouez mat eo ar Stad C’hallc’hall diampart eneptañ.
War an dachenn diplomatel, ar gouarnamant C’hallc’hall n’eusnen tamaletdeus tamallet d’ar „vroioùvroioù estren“estren da vezañ sikouret al luskad Aljerianaljerian en ho tagadennoù armet hag ober propaganda evitañ war an dachenn etrevroadel. Gant an diskleriadennoù-se graet dre ar mediaoù e veze tizhet bro Ejipt ha kreizennoù Arabegarabek.
 
== '''Kronologiezh''' ==
Linenn 66 ⟶ 61:
 
 
*'''1añ a viz Du :''' Diskleriet e vo an [[FLN (Aljeria)|FLN]] e-barzh diskleriadenn ar 1añ a viz Du 1954. Ar galvadenn-mañ graet e nozvezh an 31 a viz Here 1954 d’ar bobl aljerian hag embannet e mintinvezh ar 1añ a viz Du 1954 o tisplegañ mennad an dispac’h hag e feadra. Met ivez e palioù, da laret eo ar frankiz, an dizalc’hidigezh hag embann a rae ivez penn-kentañ mennadoù ar Stad aljerian. En diskleriadenn-se e tispleg an [[FLN (Aljeria)|FLN]] an doareoù politikel rediet evit diskoulmañ ar stourm hep feulster. Displeg a ra ivez enno [[statud]] an Aljerianed, lakaet eo bet anezho da stourm gant an armoù evit dont a-benn d’o c’hoantoù broadelour. Dre vras, ez eo diskleriadenn ar c’hentañ a viz Du 1954 bonnreizh an Dispac’h aljerian.
 
*'''5 a viz Du:''' Ar gouarnamant gall a gas soudarded en Aljeria.
 
*'''24 a viz Du:''' [[François Mitterand,]] kentañ ministr bro [[Bro-C'hall]], a zozisklêr 'vite vo mouget unan operatadennemsavadeg dre an nerzh.
 
*'''Kerzu:''' Krouet 'vez an MNA (Mouvement nationaliste algérien) gant [[Messali Hadj]]. Izili an MTLD (Mouvement pour le triomphe des libertés démocratiques) a zo arestetharzet.
 
=== '''[[1955]]''' ===
 
*''' [[26 Genver|26 a viz Genver]] :''' Jaques[[Jacques Soustelle]] a teu da vezañ gouarnour meur Aljeria.
 
*''' [[31 Meurzh|31 a viz Meurzh]] :''' An "Etat d'urgence" a vez disklerietdisklêriet en Aures hag e [[Kabilia ]]-Veur. Ar c'hontrollerezh a vez lakaet e pleustr.
 
*'''Miz Ebrel :'''- Dirak emled an dispac’h ha liessadur an oberiadennoù milourel a-enep ar galloud trevadennel, ar gouarnamant C’hallc’hall a embann lezennoù milourel, politikel mallus evit parat ouzh an emsavadeg Aljerianaljerian.
E-touesk al lezennoù-se, an hini c'hrevusañ hag a zo bet kemeret ar zo an ETAT D’URGENCE embannet gant bro C’hall d'ar c’hentañ a viz Ebrel 1955.
*D'an [[19 Meurzh|19 a viz Meurzh]] 1955 e oa bet savet ar raktres lezenn-se gant ministrerezh an diabarzhDiabarzh a-raok bezañ peurwiriekaet gant ar parlamant. Kavet e veze ‘barzh :
1)#Rediañ an dud da chom en o zi ha diwall strizh doc’h o fiñvadennoù.
2)#Diwall ar savadurioù hag al lec’hioù foran.
3)#Gellout herzel, toull-bac’hañ ha forbanniñ an hiniennoù zo diskred warne.
4)#Krouidigezh lezioù-barn dibar evit erlec’hiañ al lezioù[[lezvarn|milourellezioù-barn milourel]] hag a c’hellfe reiñ barnoù peurglok.
 
Al lezenn ETAT D’URGENCE a roe ivez d’ar galloudegezhioù milourel ha nann-milourel pep galloud da adlakaat ar vro er stad ma oa a-raok ar 1añ a viz Du 1954.
 
-Kemer a ra perzh an FLN e [[kendalc'h an tredeTrede bedBed e Bandoeng|kendalc'h an Trede Bed]] e [[Bandoeng]] ([[Indonezia]]).
 
=== '''[[1956]]''' ===
*20 a viz Genver : [[Feulster]] e [[Tlemcen]] gant [[manifestadeg]]où zo.
 
*2 a viz C'hwevrer : Jacques Soustelle a zo erlec'hiet gant Robert Lacoste.
*'''20 a viz Genver:''' Feulster e Tlemcen gant manifestadegoù zo.
*'''6 a viz C'hwevrer:''' [[Guy Mollet]], prezidant kuzul gouarnamant Bro-C'hall, a zo degemeret e Aljer gant manifestadegoù enebiezh Europeaned Aljerian. Disklêriañ a ra : "Dever Bro-C'hall a zo chom e Aljeria hag e chomo eno (''la France doit rester en Algérie et elle y restera'').
 
*9 a viz Meurzh : Manifestadegoù Aljerianed Pariz a-enep [[votadeg]] ar "galloudoù ispisial".
*'''2 a viz C'hwevrer:''' Jacques Soustelle a zo erlec'hiet gant Robert Lacoste.
*11 a viz Meurzh : Votet 'vez ar "galloudoù ispisial" da gouarnamant Guy Mollet gant ar Vodadeg vroadel.
 
*11 a viz Ebrel : Ar servij soudard a vez lakaet da 27 miz, 70 000 paotr graet ganto o servij e 1953 'zo galvet en dro.
*'''6 a viz C'hwevrer:''' Guy Mollet, prezidant kuzul Bro C'hall, a zo degemeret e Aljer gant manifestadegoù enebiezh Europeaned Aljerian. Disklêriañ raio: "la France doit rester en Algérie et elle y restera".
*19 a viz Mae : An UGEMA (Union générale des étudiants musulmans d'Algérie) a c'halv d'an harz-labour, gervel a reont ivez ar studierien hag ar c'hefredourien da sikour an [[FLN]] hag an [[ALN]].
 
*22 a viz Ebrel : Pierre Mendès France, ministr Stad, a-enep politikerezh Aljerian ar gouarnamant, a ziliez e bost.
*'''9 a viz Meurzh:''' Manifestadegoù Aljerianed Pariz a-enep votadeg ar "galloudoù ispisial".
*18 a viz Mae : E Aljeria, 19 soudard c'hall, erruet abaoe ur sizhunvezh, a zo lazhet.
 
*5 a viz Gouhere : [[Harz-labour]] Aljerianed Bro-C'hall ha departamant Aljer.
*'''11 a viz Meurzh:''' Votet 'vez ar "galloudoù ispisial" da gouarnamant Guy Mollet gant ar bodadenn vroadel.
*20 a viz Eost : [[Kendalc'h Soummam]] (Kabilia), gant an [[FLN]], a dermen [[pal]]ioù ar brezel, divizioù an [[arsav-tan]], kendivizoù evit ar [[peoc'h]] hag en em zisklêr a ra an [[FLN]] evel strollad nemetañ an Aljerianed.
 
*Gwengolo : : 600 000 soudard c'hall e Aljeria.
*'''11 a viz Ebrel:''' Ar servij soudard a vez lakaet da 27 miz, 70 000 paotr graet ganto o servij e 1953 'zo galvet en dro.
*22 a viz Here : Distroet 'vez karr-nij [[Royal Air Maroc]] gant Bro-C'hall a-benn toull-bac'hañ Ben Bella, [[Aït Ahmed]], [[Mohammed Boudiaf]], Khider ha Lacheraf, pennoù bras an [[FLN]]. Un distro-gwall 'vez graet war gallaoued e [[Meknes]] ([[Maroko]]), lazhet e vint.
 
*'''191añ a viz MaeDu :''' AnEvit UGEMAeil (Uniondeiz-ha-bloaz généralean desdisklêriadenn étudiantse musulmansvez d'Algérie)graet a c'halv d'anun harz-labour, gervelmeur aen reontAlgérois. ivezGraet 'vez ar studieriengwall-daolioù hagkentañ argant c'hefredourienbombezennoù e daAljer sikourgant an [[FLN]] hag an [[ALN]].
*2-5 a viz Du : Bro-C'hall ha Breizh-Veur a dag Bro [[Ejipt]]: [[bombezadeg]] an [[aerborzh]]ioù ha staliadur [[kanol Suez]] goude tagadenn Ejipt war [[Israel]].
 
*15 a viz Du : An [[ABU]] a enskriv ar gudenn aljerian war urzh an deiz.
*'''22 a viz Ebrel:''' Pierre Mendès France, ministr Stad, a-enep politikerezh Aljerian ar gouarnamant, a ziliez e bost.
*1añ-14 a viz Kerzu : Ar jeneral [[Raoul Salan]] a teu da vezañ pennkomandant en Aljeria.
 
*5 a viz Kerzu : Ar gouarnamant C'hall a zivod ar c'huzulioù departamant hag ar c'huzulioù ti-kêr en Aljeria.
*'''18 a viz Mae:''' E Aljeria, 19 soudard c'hall, erruet abaoe ur sizhunvezh, a zo lazhet.
*'''27 a viz Kerzu:''' Drouglazhet 'vez Amédée Froger, prezidant kevredigezh an aotrouien maered aljerian.
 
*'''5 a viz Gouhere:''' Harz-labour Aljerianed bro C'hall ha departamant Aljer.
 
*'''20 a viz Eost:''' [[Kendalc'h Soummam]] (Kabilia), gant an [[FLN]], a dermen palioù ar brezel, divizioù an arsav-tan, kendivizoù evit ar peoc'h hag en em envel a ra an [[FLN]] evel strollad nemetañ an Aljerianed.
 
*'''Gwengolo:''' 600 000 soudard C'hall e Aljeria.
 
*'''22 a viz Here:''' Distroet 'vez karr-nij Royal Air Maroc gant Bro C'hall a-benn toull-bac'hañ Ben Bella, Aït Ahmed, Boudiaf, Khider ha Lacheraf, pennoù bras an [[FLN]]. Un distro-gwall 'vez graet war gallaoued e Meknes ([[Maroko]]), lazhet e vint.
 
*'''1añ a viz Du:''' Evit eil deiz-ha-bloaz an disklêriadenn e vez graet un harz-labour meur en Algérois. Graet 'vez ar gwall-daolioù kentañ gant bombezennoù e Aljer gant an [[FLN]].
 
*'''2-5 a viz Du:''' Bro C'hall ha Breizh-Veur a dag Bro Ejipt: bombezadeg an aerborzhioù ha staliadur kanol Suez goude tagadenn bro Ejipt war Israel.
 
*'''15 a viz Du:''' An ONU a enskriv ar gudenn Aljerian war urzh an deiz.
 
*'''1añ-14 a viz Kerzu:''' Ar jeneral Raoul Salan a teu da vezañ komandant-chef en Aljeria.
 
*'''5 a viz Kerzu:''' Ar gouarnamant C'hall a zivod ar c'huzulioù departamant hag ar c'huzulioù ti-kêr en Aljeria.
 
*'''27 a viz Kerzu:''' Drouglazhet 'vez Amédée Froger, prezidant kevredigezh an aotrouien maered Aljerian.
 
=== '''[[1957]]''' ===
*7 a viz Genver : 10vet rann-arme [[harzlammerezh milourel|harzlammerien]] ar jeneral [[Jacques Massu]] a zo karget da mirout ar peoc'h e Aljer. Kregiñ a ra [[emgann Aljer]].
 
*Genver/C'hwevrer : Kresk a ra en dro niver ar [[gwall-daol]]où a-enep ar siviled hag ar soudarded e Aljer. Muioc'h 'vit 30 marv ha tro 100 tizhet gant ar gwall-daolioù se.
*'''7 a viz Genver:''' 10vet rann-arme parachuter ar jeneral Massu a zo karget da mirout ar peoc'h e Aljer. Kregiñ a ra emgann Aljer.
*Fin miz C'hwevrer : Kalzik a izili an [[FLN]] a zo [[bac'h]]et.
 
*26 a viz C'hwevrer : "L'Humanité" a embann lizher ur soudard c'hall hag a ziskul ar [[jahinerezh]] lakaet e pleustr gant an arme c'hall en Aljeria. Ur miz goude e tilezo ar jeneral [[Jacques de la Bollardière]] e bost a-benn enebiñ ouzh ar jahinerezh.
*'''Genver/C'hwevrer:''' Kresk a ra en dro niver ar gwall-daoloù a-enep ar siviled hag ar soudarded e Aljer. Muioc'h 'vit 30 marv ha tro 100 tizhet gant ar gwall-daolioù se.
*Meurzh : [[Larbi Ben M'hidi]], unan eus krouerion ar FLN, a zo drouglazhet gant harzlammerien ar c'horonal Bigeard goude bezañ bet jahinet.
 
*13 a viz Ebrel : Rebechet 'vez da Djamila Bouhired bezañ bet lakaet ur vombezenn en ur c'hafe nepell ouzh Skol-Veur Aljer, arestet ha jahinet 'vo evit ma asantfe bezañ bet lakaet ar vombezenn. E [[alvokad]]ez a c'halv ar meizerien c'hall: [[Simone de Beauvoir]], [[Françoise Sagan]] hag all...
*'''Fin miz C'hwevrer:''' Kalzik a izili an [[FLN]] a zo arestet.
*28 a viz Mae : Lazhadeg siviled an douar Melouza gant an [[FLN]]: 301 den marv ha 14 tizhet.
 
*11 a viz Even : Arestet eo [[Maurice Audin]], skoazellour skol ar skiantoù Aljer.
*'''26 a viz C'hwevrer:''' "L'Humanité" a embann lizher ur soudard C'hall hag a ziskul ar jahinerezh lakaet e pleustr gant an arme C'hall en Aljeria. Ur miz goude e tilezo ar jeneral Jacques de La Bollardière e bost a-benn enebiñ ouzh ar jahinerezh.
*29 a viz Du :Votet eo gant ar bodadenn vroadel al "loi-cadre" hag al lezenn dilennadegoù Aljerian.
 
*Kerzu : Emgannioù gwadeg e reter ar "C'h/Constantinois". Drouglazhet 'vez [[Abane Ramdane]], unan eus aozour pennañ [[kendalc'h Soummam]].
*'''Meurzh:''' [[Larbi Ben M'hidi]], unan eus krouerion an FLN, a zo drouglazhet gant parachuterien ar c'horonal Bigeard goude bezañ bet jahinet.
 
*'''13 a viz Ebrel:''' Rebechet 'vez da Djamila Bouhired bezañ bet lakaet ur vombezenn en ur c'hafe nebell ouzh Skol-Veur Aljer, arestet ha jahinet 'vo evit ma asantfe bezañ bet lakaet ar vombezenn. E alvokadez a c'halv ar meizerien c'hall: Simone de Beauvoir, Françoise Sagan, hag all...
 
*'''28 a viz Mae:''' Lazhadeg siviled an douar Melouza gant an [[FLN]]: 301 den marv ha 14 tizhet.
 
*'''11 a viz Even:''' Arestet eo Maurice Audin, skoazellour skol ar skiantoù Aljer.
 
*'''29 a viz Du:''' Votet eo gant ar bodadenn vroadel al "loi-cadre" hag al lezenn dilennadegoù Aljerian.
 
*'''Kerzu:''' Emganniù gwadeg e reter ar "C'h/Constantinois". Drouglazhet 'vez [[Abane Ramdane]], unan eus aozour pennañ [[kendalc'h Soummam]].
 
=== '''[[1958]]''' ===
[[Skeudenn:ALN-soudard.png|thumb|right|200px|Ur soudard ag an [[ALN]] oc'h ober gant ur [[mortez]] dreist d'an harzoù etre [[Tunizia]] hag [[Aljeria]]. (1958)]]
 
*Genver/Mae : Emgann stankell reter bro Goñstantin.
[[Skeudenn:ALN-soudard.png|thumb|right|200px|Ur soudard ag an [[ALN]] oc'h ober gant ur mortez dreist d'an harzoù etre [[Tunizia]] hag [[Aljeria]]. (1958)]]
*7 a viz Genver : Kroget 'vez da dennañ maez an [[tireoul]] a [[Sahara]].
 
*7 a viz c'hwevrer : Ur [[nijerez|c'harr-nij]] brezel a vez distrujet gant mitrailhetennoù e Sakh.
*'''Genver/Mae:''' Emgann stankell reter ar "C'h/Constantinois".
*8 a viz C'hwevrer : Ur strollad sourdarded o bleniañ kirri-nij a ziviz, gant asant ar jeneral Salan, met hep hini ar gouarnamant c'hall, bombezadegañ Sakhiet-Sidi-Youssef e [[Tunizia]]: 70 marv en o zouez 21 skoliad.
 
*15 a viz Ebrel : Dilezadeg ar gouarnamant [[Félix Gaillard]]. Kaouad melestradurel e Frañs.
*'''7 a viz Genver:''' Kroget 'vez da dennañ maez an tireoul a Sahara.
*26 a viz Ebrel : Manifestadeg e Aljer evit un Aljeria c'hall: 30 000 Aljerad a c'houlenn ur gouarnamant a salvidigezh publik goude kouezadenn ar gouarnamant Gaillard.
 
*9 a viz Mae : Manifestadegoù e Pariz hag e Aljer goude ''drouglazhadeg'' 3 prizoniad c'hall gant an [[FLN (Aljeria)|FLN]].
*'''7 a viz c'hwevrer:''' Ur c'harr-nij brezel a vez distrujet gant mitrailhetennoù e Sakh.
*13 a viz Mae : Renet eo ar gouarnamant hollek gant an Europeaned e Aljer. Ur gomite a salvidigaezh publik a vez krouet, ar jeneral Massu a zo e prezidant, galvet 'vez ar jeneral [[Charles de Gaulle]].
 
*14 a viz Mae:''' "Vive De Gaulle" a zisklêr Salan e Aljer. De Gaulle a zo prest da gemer war e chouk galloudoù ar republik.
*'''8 a viz C'hwevrer:''' Ur strollad sourdarded o bleniañ kirri-nij a ziviz, gant asant ar jeneral Salan met hep hini ar gouarnamant C'hall, bombezadegañ Sakhiet-Sidi-Youssef e [[Tunizia]]: 70 marv en o zouez 21 skoliad.
*8 a viz Mae:''' Manifestadeg bras evit difenn ar Republik e Pariz, o vont eus plasenn ar "Vroad" betek plasenn ar republik.
 
*1añ a viz Even : Ar Vodadeg vroadel a zilenn De Gaulle gant 339 mouezh a-enep 224.
*'''15 a viz Ebrel:''' Dilezadeg ar gouarnamant Gaillard. Kaouad melestradurel e Frañs.
*4 a viz Even : Diskleriañ a ra De Gaulle "Je vous ai compris" da Europeaned Aljeria.
 
*19 a viz Gwengolo : Stummet e vez [[gouarnamant da c'hortoz republik Aljeria]] (GC'hRA). Ferhat Ab-bas a zo kentañ prezidant ar [[GC'hRA]].
*'''26 a viz Ebrel:''' Manifestadeg e Aljer evit un Aljeria C'hall: 30 000 Aljerad a c'houlenn ur gouarnamant a salvidigezh publik goude kouezadenn ar gouarnamant Gaillard.
*28 a viz Gwengolo:''' Ar c'honstitusion nevez a zo degemeret dre referendum (79% a-du e Frañs, 95% a-du e Aljeria). Ar 5vet republik a zo krouet ar 5 a viz Here.
 
*3 a viz Here : De Gaulle a ro da c'hoût, e Koñstantin, ur raktres [[diorroadur]] evit Aljeria hag a gemero 5 bloaz.
*'''9 a viz Mae:''' Manifestadegoù e Pariz hag e Aljer goude ''drouglazhadeg'' 3 prizoniad C'hall gant an [[FLN (Aljeria)|FLN]].
*23 a viz Here : Kinnig a ra De Gaulle ur "paix des braves" d'an [[FLN (Aljeria)|FLN]].
 
*19 a viz Kerzu :Ar jeneral Challe ha [[Paul Delouvrier]] a gemer plas ar jeneral Salan.
*'''13 a viz Mae:''' Renet eo ar gouarnamant hollek gant an Europeaned e Aljer. Ur gomite a salvidigaezh publik a vez krouet, ar jeneral Massu a zo e prezidant, galvet 'vez ar jeneral De Gaulle.
*21 a viz Kerzu : Dilennet eo De Gaulle prezidant ar Republik gall.
 
*'''14 a viz Mae:''' "Vive De Gaulle" a zisklêr Salan e Aljer. De Gaulle a zo prest da gemer war e chouk galloudoù ar republik.
 
*'''28 a viz Mae:''' Manifestadeg bras evit difenn ar republik e Pariz, o vont eus plasenn ar "Vroad" betek plasenn ar republik.
 
*'''1añ a viz Even:''' Ar vodadenn vroadel a zilenn De Gaulle gant 339 mouezh a-enep 224.
 
*'''4 a viz Even:''' Diskleriañ a ra De Gaulle "Je vous ai compris" da Europeaned Aljeria.
 
*'''19 a viz gwengolo:''' Stummet e vez [[gouarnamant da c'hortoz republik Aljeria]] (GC'hRA). Ferhat Ab-bas a zo kentañ prezidant ar [[GC'hRA]].
 
*'''28 a viz Gwengolo:''' Ar c'honstitusion nevez a zo degemeret dre referendum (79% a-du e Frañs, 95% a-du e Aljeria). Ar 5vet republik a zo krouet ar 5 a viz Here.
 
*'''3 a viz Here:''' De Gaulle a ro da c'hoût, e Koñstantin, ur raktres diorroadur evit Aljeria hag a gemero 5 bloaz.
 
*'''23 a viz Here:''' Kinnig a ra De Gaulle ur "paix des braves" d'an [[FLN (Aljeria)|
FLN]].
 
*'''19 a viz Kerzu:''' Ar jeneral Challe ha Paul Delouvrier a gemer plas ar jeneral Salan.
 
*'''21 a viz Kerzu:''' Dilennet eo De Gaulle prezidant ar republik.
 
=== '''[[1959]]''' ===
 
*'''30 a viz Genver :''' De Gaulle a c'houlenn en dro ar peoc'h e [[Aljeria]].
*6 a viz C'hwevrer : Ar steuñv Challe a vez lakaet e pleustr a-benn lakaat ar peoc'h en Orania.
 
*18 a viz Ebrel:''' Ar gazetenn "Le Monde" a embann skrid [[Michel Rocard]], un enark yaouank sokialour, enni e kaver ur rentañ-kont diwar-benn ar c'hampoù-strollañ en Aljeria aozet gant an arme C'hall. [[Michel Debré]], kentañ ministr d'ar poent-se, a flatr
*'''6 a viz C'hwevrer:''' Ar steuñv Challe a vez lakaet e pleustr a-benn lakaat ar peoc'h en Orania.
 
*'''18 a viz Ebrel:''' Ar gazetenn "Le Monde" a embann skrid Michel Rocard, un enark yaouank sokialour, enni e kaver ur rentañ-kont diwar-benn ar c'hampoù strollañ en Aljeria aozet gant an arme C'hall. Michel Debré, kentañ ministr d'ar poent-se, a flatr
ur c'habalerezh aozet gant ar gomunisted.
*5-12 a viz Gouhere : Operatadennoù "étincelles" en Hodna.
 
*'''5/12Dibenn a vizmiz Gouhere :''' Operatadennoù "étincellesJumelles" ene Kabilia HodnaVeur.
*Penn-kentañ miz Gwengolo: Operatadennoù "Pierres précieuses" e Kabilia-Vihan.
 
*16 a viz Gwengolo:''' De Gaulle a zisklêr ar gwir em dermeniñ evit an Aljerianed dre referandom.
*'''fin miz Gouhere:''' Operatadennoù "Jumelles" e Kabilia Veur.
*28 a viz Gwengolo:''' Nac'hañ a ra ar GC'hRA ar gwir em dermeniñ, goulenn a reont dizalc'hegezh Aljeria.
 
*10 a viz Du : Goulenn a ra De Gaulle an harz-tennañ.
*'''Penn-kentañ miz Gwengolo:''' Operatadennoù "Pierres précieuses" e Kabylia Vihan.
*28 a viz Du : [[Ahmed Ben Bella|Ben Bella]] ha renerien zo, arestet e 1956, a zo dilennet gant an FLN evit bezañ degemennourien.
 
*'''16 a viz Gwengolo:''' De Gaulle a ziskler ar gwir em dermeniñ vit an Aljerianed dre referendum.
 
*'''28 a viz Gwengolo:''' Nac'hañ a ra ar GC'hRA ar gwir em dermeniñ, goulenn a reont dizalc'hegezh Aljeria.
 
*'''10 a viz Du:''' Goulenn a ra De Gaulle an harz-tennañ.
 
*'''28 a viz Du:''' [[Ahmed Ben Bella|Ben Bella]] ha renerien zo, arestet e 1956, a zo dilennet gant an FLN evit bezañ degemennourien.
 
=== '''[[1960]]''' ===
*19 a viz Genver : Erlerc'hiet eo ar jeneral Massu ha kaset en-dro e Frañs peogwir en doa burutellet politikerezh De Gaulle.
*24 a viz Genver : Kroget eo sizhunvezh ar stoc'hoù e Aljer: 22 den marv ha 150 gloaziet an devezh kentañ.
*13 a viz C'hwevrer : Tarzhadenn bombezenn atomek kentañ Bro-C'hall er Sahara.
*3/5 a viz Meurzh : Dav eo d'ar Stad C'hall bezañ trec'h ha kaout ar gwir da chom en Aljeria eme De Gaulle, komz a ra ivez eus un "Aljeria Aljerian liammet-kreñv gant Bro-C'hall".
*30 a viz Meurzh : Ar jeneral Challe a zo skarzhet.
*9 a viz Even : Kejañ a ra De Gaulle gant Si Salah en Elysée.
*25-29 a viz Even : [[Breutadegoù Melun]] gant dilennidi ar [[GC'hRA]]. C'hwitañ a ra ar c'hendivizoù pa well ar GPRA ez eo nemet un [[harz-tan]] a vez goulennet.
*5 a viz Gwengolo : Prezegenn De Gaulle: "L'Algérie algérienne est en route". E [[Pariz]], prosez izili ar "réseau Jeanson" a sikoure an [[FLN (Aljeria)|FLN]]. Kas a ra [[Jean-Paul Sartre]] ul lizher d'al lez-varn.
*6 a viz Gwengolo : Embannet 'vez ar "Manifeste des 121" war an disujidigezh.
*Here : Rañvioù Aljerianed e Pariz ha banlev Pariz.
*22 a viz Du:''' Krouet 'vez ur post nevez: ministr Stad an aferioù aljerian, roet e vo ar post da Louis Joxe.
*23 a viz Du :Mont a ra kuit Paul Delouvrier, erlec'hiet gant Jean Morin, hag a oa dileuriad-meur ar gouarnamant en Aljeria.
*9-12 a viz Kerzu:''' Beaj diwezhañ De Gaulle en Aljeria. Manifestadegoù feulz e Aljer, evit an [[FLN (Aljeria)|FLN]] hag ar GC'hRA, hag evit dizalc'hegezh Aljeria.
*20 a viz Kerzu:''' Hervez aozadur ar broadoù unanet (ABU) en deus ar gwir Aljeria en em dermeniñ e unan.
 
=== [[1961]] ===
*'''19 a viz Genver:''' Erlerc'hiet eo ar jeneral Massu ha kaset en-dro e Frañs peogwir en doa burutellet politikerezh De Gaulle.
*8 a viz Genver : Annezidi Bro-C'hall a zo galvet da votiñ dre referendum, 75% anezho a zo evit ma vefe ar bobl aljerian emren.
 
*Fin miz Genver : An [[OAS]] (Organisation armée secrète) a zo krouet, strollañ a ra tud ha n'int ket a-du gant dizalc'hegezh Aljeria.
*'''24 a viz Genver:''' Kroget eo sizhunvezh ar stoc'hoù e Aljer: 22 den marv ha 150 gloaziet an devezh kentañ.
*20 a viz C'hwevrer:''' Kejañ a ra Georges Pompidou gant an [[FLN]] e bro Suis.
 
*21/22 a viz Ebrel : Taol-Stad c'hwitet e Aljer gant pevar jeneral: Challe, Jouhaud, Zeller ha Salan o doa klasket kemer ar galloud.
*'''13 a viz c'hwevrer:''' Tarzhadenn bombezenn atomek kentañ Bro-C'hall er Sahara.
*26 a viz Ebrel:''' De Gaulle kemer an holl c'halloudoù hervez mennad 6 ar vonreizh.
 
*20a viz Mae-13 a viz Even:''' [[Breutadegoù kentañ Evian]].
*'''3/5 a viz Meurzh:''' Dav eo d'ar Stad C'hall bezañ trec'h ha kaout ar gwir da chom en Aljeria eme De Gaulle, komz a ra ivez eus un "Aljeria Aljerian liammet-kreñv gant Bro-C'hall".
*14 a viz Gouhere:''' Niver gwall-daolioù graet gant an [[OAS]] a gresk.
 
*20 a viz Gouhere:''' Emvod etre Bro-C'hall hag an FLN e kastell Lugrin ([[Breutadegoù Lugrin]]).
*'''30 a viz Meurzh:''' Ar jeneral Challe a zo skarzhet.
*'''5 a viz Eost : Kentañ abadenn diaotre an OAS e Aljer. Salan a zo e-penn an OAS.
 
*Miz Eost/Gwengolo : Gwall-daolioù e-leizh gant an OAS hag an FLN.
*'''9 a viz Even:''' Kejañ a ra De Gaulle gant Si Salah en Elysée.
*5 a viz Gwengolo:''' De Gaulle a ansav un Aljeria dizalc'h o labourat a-gevred gant Bro C'hall.
 
*6 a viz Here:''' Disklêriet 'vez ar [[kloc'had noz|c'hloc'had noz]] e Pariz ha tro-war-dro evit an Aljerianed, eus 8e30 noz betek 5e30 mintin. Ret eo d'an [[ostaleri]]où aljerian prennañ o zorioù da 7e noz.
*'''25/29 a viz Even:''' [[Breutadegoù Melun]] gant dilennidi ar [[GC'hRA]]. C'hwitañ a ra ar c'hendivizoù pa well ar GC'hRA ez eo nemet un harz-tan a vez goulennet.
*17 a viz Here : Manifestadegoù habask gant Aljerianed e-leizh e Pariz. Drastus eo ar bilañs : tud lazhet pe kaset da veuziñ, ur bern gloaziet ha tost 10000 den bac'het. Degadoù [[korf marv|korfoù marv]] a vez adkavet er [[stêr]] [[Saena]].
 
*Diskar-amzer:''' Gwall-daolioù e-leizh gant an OAS en Aljeria. Erru a ra soudarded enep-OAS en Aljeria, "barbouzes" o anv.
*'''5 a viz Gwengolo:''' Prezegenn De Gaulle: "L'agérie agérienne est en route". E Pariz, prosez izili ar "réseau Jeanson" a sikoure an [[FLN (Aljeria)|FLN]]. Kas a ra [[Jean-Paul Sartre]] ul lizher d'al lez-varn.
*19 a viz Kerzu:''' Ar CGT, ar CFDT, an UNEF, ar PSU hag PCF a aoz manifestadegoù e bro C'hall evit kendivizout gant Aljeria hag enebiñ ouzh an OAS, kiriek eus gwall-daolioù ha drouglazhadegoù ofiserien, komiserien ha barnerein.
 
*'''6 a viz Gwengolo:''' Embannet 'vez ar "Manifeste des 121" war an disujidigezh.
 
*'''Here:''' Rañvioù Aljerianed e Pariz ha banlev Pariz.
 
*'''22 a viz Du:''' Krouet 'vez ur post nevez: ministr Stad an aferioù aljerian, roet e vo ar post da Louis Joxe.
 
*'''23 a viz Du:''' Mont a ra kuit Paul Delouvrier, erlec'hiet gant Jean Morin, hag a oa dileuriad-meur ar gouarnamant en Aljeria.
 
*'''9/12 aviz Kerzu:''' Beaj diwezhañ De Gaulle en Aljeria. Manifestadegoù feulz e Aljer, evit an [[FLN (Aljeria)|FLN]] hag ar GC'hRA, hag evit dizalc'hegezh Aljeria.
 
*'''20 a viz Kerzu:''' Hervez aozadur ar broadoù unanet (ABU) en deus ar gwir Aljeria en em dermeniñ e unan.
 
=== '''[[1961]]''' ===
 
*'''8 a viz Genver:''' Annezidi bro C'hall a zo galvet da votiñ dre referendum, 75% anezho a zo evit ma vefe ar bobl aljerian emren.
 
*'''Fin miz Genver:''' An [[OAS]] (Organisation armée secrète) a zo krouet, strollañ a ra tud ha n'int ket a-du gant dizalc'hegezh Aljeria.
 
*'''20 a viz C'hwevrer:''' Kejañ a ra Georges Pompidou gant an [[FLN]] e bro Suis.
 
*'''21/22 a viz Ebrel:''' Taol-Stad c'hwitet e Aljer gant pevar jeneral: Challe, Jouhaud, Zeller ha Salan o doa klasket kemer ar galloud.
 
*'''26 a viz Ebrel:''' De Gaulle kemer an holl c'halloudoù hervez mennad 6 ar vonreizh.
 
*'''20a viz Mae/13 a viz Even:''' [[Breutadegoù kentañ Evian]].
 
*'''14 a viz Gouhere:''' Niver gwall-daolioù graet gant an [[OAS]] a gresk.
 
*'''20 a viz Gouhere:''' Emvod etre Bro-c'hall hag an FLN e kastell Lugrin ([[Breutadegoù Lugrin]]).
 
*'''5 a viz Eost:''' Kentañ abadenn diaotre an OAS e Aljer. Salan a zo e-penn an OAS.
 
*'''Miz Eost/Gwengolo:''' Gwall-daolioù e-leizh gant an OAS hag an FLN.
 
*'''5 a viz Gwengolo:''' De Gaulle a ansav un Aljeria dizalc'h o labourat a-gevred gant Bro C'hall.
 
*'''6 a viz Here:''' Disklêriet 'vez ar c'hloc'had noz e Pariz ha trowardro evit an Aljerianed, eus 8e30 noz betek 5e30 mintin. Ret eo d'an ostaleri aljerian prennañ da 7e noz.
 
*'''17 a viz Here:''' Manifestadegoù habask gant Aljerianed e-leizh e Pariz. Drastus eo ar bilañs; tud marv, ur bern gloaziet ha tost 10000 den arestet. Korfoù a vez adkavet er stêr Saena.
 
*'''Diskar-amzer:''' Gwall-daolioù e-leizh gant an OAS en Aljeria. Erru a ra soudarded enep-OAS en Aljeria, "barbouzes" o anv.
 
*'''19 a viz Kerzu:''' Ar CGT, ar CFDT, an UNEF, ar PSU hag PCF a aoz manifestadegoù e bro C'hall evit kendivizout gant Aljeria hag enebiñ ouzh an OAS, kiriek eus gwall-daolioù ha drouglazhadegoù ofiserien, komiserien ha barnerein.
 
=== '''[[1962]]''' ===
 
*'''Genver:''' Gwall-daolioù adarre e Aljer hag e bro C'hall gant an OAS hag eneberien an OAS.
 
*'''8 a viz C'hwevrer:''' Manifestadeg, aozet gant sindikadoù ha strolladoù politikel, a-enep an OAS hag evit ar peoc'h en Aljeria. Bilañs 8 den marv ha muioc'h a 100 den gloaziet.
 
*'''7 a viz Meurzh:''' Kroget 'vez taboutoù Evian.
 
*'''18 a viz Meurzh:''' Sinet 'vez [[Emglevioù Evian]].
 
*'''19 a viz Meurzh:''' disklêriet 'vez an arsav-tan en Aljeria.
 
*'''23 a viz Meurzh:''' Emsav a seziz Bab-el-Oued.
 
*'''26 a viz Meurzh:''' E Aljer, tennet 'vez 'vez war europeaned o vanifestiñ a-enep emglevioù Evian: 46 den marv ha 200 den gloaziet.
 
*'''8 a viz Ebrel:''' Referendum, 90,7% eus ar c'hallaoued a asant emglevioù Evian.
 
*'''25 a viz Mae:''' Emvod ar CNRA (conseil national de la revolution algérienn) e Tripoli.
 
*'''1añ a viz Gouhere:''' Referendum evit emrenerezh Aljeria. An dizalc'hegezh a zo asantet gant 99,72% eus ar mouezhioù.
 
*'''3 a viz Gouhere:''' De Gaulle a ansav dizalc'hegezh Aljeria.
 
=== [[1962]] ===
*'''5 a viz Gouhere:''' Diskleriet 'vez dizalc'hegezh broadel Aljeria.
*Genver : Gwall-daolioù adarre e Aljer hag e bro C'hall gant an OAS hag eneberien an OAS.
*8 a viz C'hwevrer : Manifestadeg, aozet gant sindikadoù ha strolladoù politikel, a-enep an OAS hag evit ar peoc'h en Aljeria. Bilañs 8 den marv ha muioc'h a 100 den gloaziet.
*7 a viz Meurzh : Kroget 'vez [[kendivizoù Evian]].
*18 a viz Meurzh : Sinet 'vez [[Emglevioù Evian]].
*19 a viz Meurzh : disklêriet 'vez an arsav-tan en Aljeria.
*23 a viz Meurzh : Emsav a seziz Bab-el-Oued.
*26 a viz Meurzh : E Aljer, tennet 'vez 'vez war europeaned o vanifestiñ a-enep emglevioù Evian: 46 den marv ha 200 den gloaziet.
*8 a viz Ebrel : Referendum, 90,7% eus ar c'hallaoued a asant emglevioù Evian.
*25 a viz Mae : Emvod ar CNRA (conseil national de la revolution algérienn) e Tripoli.
*1añ a viz Gouhere : [[Referandom]] evit emrenerezh Aljeria. An dizalc'hegezh a zo asantet gant 99,72% eus ar mouezhioù.
*3 a viz Gouhere :De Gaulle a anzav dizalc'hegezh Aljeria.
*5 a viz Gouhere : Disklêriet 'vez dizalc'hegezh broadel Aljeria.
 
== '''Bilañs''' ==
 
=== '''Kolloù C’hall'''c’hall ===
 
27500 soudard lazhet pe diank. Evit ar siviled 2788 lazhet ha 875 diank betek an arsav-tan. Dav menegiñ 2273 diank e-pad an arsav-tan (etre an 19 a viz Meurzh hag an 31 a viz Kerzu 1962, an hanter a zo marv.
 
==='''Kolloù Aljerian'''===
Diaes eo lavar, rak e cheñch an niveroù hervez ar mammenn. [[Charles de Gaulle]] en deus meneget 145000 drougtizhet gant ar brezel e 1959 ha 200000 e miz Du 1960.<br/>
Kostez Aljerian eo bet kontet 1500000 drougtizhet gant ar brezel.<br />
Hervez Guy Pervillé e vefe 400000 den marv, gant niveridigezh ar boblañs etre 1954 ha 1966.<br />
An Harkied drouglazhet a vefe etre 30000 ha 10000 den.<br />
Dav eo menegiñ ivez an dud lazhet e harzoù Maroko ha Tunizia gant terroristedfeulsterien an OAS hag an [[FLN]] pe gant ar [[polis]] hag ivez menegiñ an dud kaset d’ar marv.
 
==='''Klozadur:'''===
Ar 5 a viz Here 1999 e asant ar parlamant C’hallc’hall an dañvez-lezenn diwar-benn "l’état de guerre en Algérie" er bloavezhioù 50. Hervez ar Stad C’hallc’hall e oa brezel Aljeria un darvoud nemetken betek-hen.
 
An [[20 Eost|20 a viz Eost]] 2006, evit Deiz[[deiz-ha-bloaz]] kendalc’h ar Soummam, en deus disklêriet Abdelaziz Bouteflika, prezidant Aljeria: « Notre guerre de libération nationale a été menée par des hommes et des femmes que l'élan libérateur portait le plus souvent à un haut niveau d'élévation morale, mais elle comporte des zones d'ombre à l'instar de tous les processus de transformation violente et rapide des sociétés humaines ».
Ar wezh kentañ e ansav ar Stad Aljerian fedou bet kuzhet beteken gant an Istor ofisiel.