Hidrosferenn : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
SieBot (kaozeal | degasadennoù)
D Robot ouzhpennet: el:Υδρόσφαιρα
Reizh. ha liammoù
Linenn 2:
 
[[Image:Watercycle no text.jpg|right|thumb|300px|Kelc'hiad an dour]]
En douaroniezh fizikel e liv an '''hidrosferenn''' (eus ar [[gresianeg]] Υδωρ) an [[dour]] kavet war, a-us pe dindan [[gorre]] ur [[planedenn|blanedenn]].
 
==Hidrosferenn an [[Douar]]==
 
Kenaozet eo hidrosferenn an Douar eus ar meurvorioù[[meurvor]]ioù dreist -holl, mermet enderc'hel a ra tout an dour kavet war ar gorre ar blanedenn : al lennoù[[lenn]]où, ar stêrioù[[stêr]]ioù ha an doureier isdouarel. [[Donnder]] kren ar morveurioù a zo 3, 794 m, muioc'h eget pemp gwech [[uhelder]] krenn ar [[kevandir|c'hevandirioù]]. War-dro 1.35 × 10<sup>18 </sup> [[ton]] e pouez ar meurvorioù, pee 1/4400{{vet}} eus [[mas]] an Douar a-bezh.
 
[[Fonnusted]] an dour war an Douar a zo ur [[perzh]] ispisial a ziforc'h hon "planedenn c'hlaz" diouzh ar re arall e [[koskoriad an Heol]]. War-dro 70.8% eus gorre an Douar a zo goloet gant dour, 97% anezhañ er meurvorioù.
 
Er-maez ar c'helc'had lec'h ma c'hell dour chom [[liñvenn|liñvek]] emañ an [[Douar]]. Hep an [[efed ti-gwer]] e skornfe e meurvorioù. Div wech e oa c'hoarvezet en e istor ar blanedenn, war a seblant. E-pad an [[neoproterozoeg]] he-doa degaset berniadeg an [[oksijen]] en [[atmosferenn]] un diskarr eus ar c'hementad a [[dioksid karbon|zioksid karbon]]. Gwanaat a reas an efed ti-gwer ha betek ar c'hehider e tiskennas ar skornenn.
 
War [[Gwener (planedenn)|Gwener]] e aezhenniñ[[aezhenn]]iñ ar meur vorioù, hag a oa, en deroù, ken vras ha war an Douar. Gant ar[[skin dreistlimestra|skinoù [[dreistlimestra]] an [[Heol]] e voe dielfennet an aezhenn hahag achap a reas an [[hidrojen]] d'an [[ec'honder]]. An dra-se a zispleg petra n'eus dour ebet war ar blanedenn [[Gwener (planedenn)|Gwener]]. Hep hidrojen e ezvan an [[oksijen]] gant ar [[roc'h|reier]].
 
War an Douar e warez ur gwiskad ag [[ozon]] aezhenn an atmosferenn ouzh ar skinoù [[dreistlimestra]]. Ne c'hell an ozon bezañ krouet nemet ma z'eus kalz [[oksijen]] frank en atmosferenn. Ur vaezenn-vagnetek greñv a zo ret ivez da wareziñ an atmosferenn ouzh [[krignerezh]] an [[avel heoliek]].
 
 
Kas a ra ar [[menez-tan|menezioù-tan]] aezhenn en atmosferenn en un doare dibaouez tra ma stag [[tektonik ar plakennoù]] dour ha [[karbon]] e reier hahag a zo [[isdougenet]] er [[mantell (douarouriezh)|vantell]]. Adakaset e vezint neuze gant ar menezioù-tan. Krediñ e reer e endalc'h ar vantel dek wech muioc'h a zour eget tout ar meurvorioù.
 
Kerc'hiad an dour a liv fiñvadennoù[[fiñvadenn]]où an dour e-barzh an hidrosferenn. Enderc'hel a ra an dour lec'hiet dindan an douar hag er reier ([[litosferenn]]), an dour er plantennoù[[plant]]ennoù hag e loened[[loen]]ed ([[biosferenn]]), an dour liñvel pe solut a c'holoe ar blanedenn, hag an aezhenn en atmosferenn.
 
Levezonet[[Levezon]]et ez eo fiñvadennoù an dour e-barzh ar meurvorioù gant o zemperaud[[temperadur|zemperadurioù]] hag o [[holennekder]]ioù. An dour tomm a zo skañvier eget an dour yen hag an dour holennek a zo pouneroc'h eget an dour dous.