Volkanegezh : diforc'h etre ar stummoù

▲Volkanegezh dre ar g-[[keinenn-veurvorel]]

▲Pa ‘n em dorr ur blakenn, pe e vefe [[plakenn veurvorel]] pe [[plakenn gevandirel]], e chell ar magma sevel dre ar [[frailhoù]] nevez krouet. Peurvuiañ e c’hoarvez kement-se e strad ar morioù evel e-kreiz ar [[mor Atlantel]] e bro [[Island]], met c’hoarvezout a ra ivez war an douar-bras da skouer e-kreiz [[rift Afrika]] e-lec'h ma vo ur mor a-benn nebeut (diouzh ur skeul geologek evel-just). En-dro d'ar geinenn emañ ar blanedenn war-gresk ha bount a zo dre zindan. Pa c'hoarvez se e krouer div blakenn unan a bep tu d'ar geinenn ha fiñv a zo a-ziwar ar geinenn. An dra-mañ eo a lak ar c'hevandiroù da vont da heul. Er mor Atlantel e tilec'h [[plakenn Europa-Azia]] diouzh hini Amerika a 5 santimetr bep bloaz. Er [[mor Habask]] ez eus 12 santimetrad dilec'hiadur bep bloaz. Evit ar pezh a sell ouzh ar [[magma]] ez eo [[alkalinek]] ha kar da gimiezh ar [[bazalt]] pe ar [[gabbro]]. Pa vez volkanegezh a seurt-se en ur mor bennak e kaver merkoù eus se er vein, da skouer pa vez kavet "goubennerioù" [[pillow-lava]] evel ma 'z eus e [[ledenez Kraon]] e Breizh.

▲Ur pik-tomm a zo ul lec’h tomm-gor, tommoc’h evit e lec’h all ebet, dre lec’h ma vez treuz ar magma ar greunenn. Enezeg Hawaï hag ar Reunion a zo ur volkanegezh eus ar seurt-se. Bez’ ez eus ivez enezeg ar [[Maldivoù]], plaenenn [[Dekka]] hag [[Enez Vaoris]]. Soñjal a ra d’ar skiantourien e c’hellfe an dra-se bezañ penn-kaoz d'ar volkanegezh yaouankañ a zo e [[Bro-Alvern]] e Bro-C’hall, met an dra-se n'eo ket prouet.

▲Volkanegezh dre [[subduktadur]]

▲An degouezh-mañ eo a zegas an darn vrasañ eus ar menezioù-tan a weler dre ar bed, dreist-holl reoù « Gwareg an tan » er [[mor Habask]]. C’hoarvezout a ra ez afe ur blakenn d’en em sankañ dindan unan all. Neuze ez a gouelezennoù ur blakenn, hag a vez karget a zour alies, d'en em sankañ dindan ur blakenn gevandirel. [[Metamorfegezh]] kreñv a c'hoarvezo neuze alies zoken betek an teuzidigezh. Ar magma-se, [[granitek]] ha [[trenk]], a glask adpignat dre ar frailhoù a zeu er blakenn us. Gallout a ra difoupañ war c'horre e stumm ur menez-tan pe un arridennad anezho. Menezioù-tan a seurt d'ar re-se a zo en [[Italia]] (rummad [[Vulcano]] hag an [[enezeg Eoliat]], an [[Etna]]), en [[Andez]] en Amerika ar Su, en Amerika an Norzh ([[Menez Santez-Elena]]), en [[Indonezia]] ([[Pinatubo]], [[Krakatao]]...), enezegoù evel reoù an [[Antilhez]], [[inizi Kouril]], hag [[inizi Eleout]] hag all. Peurvuiañ e vezont tarzhus-kenañ hag e broioù poblet-tre siwazh evel en Indonezia. Pa darzhont ec'h eztaolont milionoù a donennadoù mein ha kalz a [[ludu]] en oabl. Goude tarzhadenn diwezhañ Menez Santez-Elena ([[Saint-Helen]]'s er Stadoù Unanet e troas ar boultrenn-se e-pad meur a viz en [[atmosferenn]] en-dro d'hon planedenn.