Prokariot : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
JAnDbot (kaozeal | degasadennoù)
D Robot kemmet: ca:Bacteri
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Linenn 1:
[[Skeudenn:Prokaryote cell diagram international.svg|Right|thumb|Framm ur vakterienn unkellig prokariot]]
Ar '''prokarioted''' <ref>Diwar an [[henc'hresianeg]] ''pro-'' rak + ''karyon'' [[kraoñ (frouezh)|kraoñenn]] <!--or [[kernel]]-->, a ra dave da nukleus ar gellig, + [[rakger]] ''-otos'', [[liester|ls.]] ''-otes'' </ref>zo bevedegoù hep [[nukleus]] en o c'helligoù, nanag benvegelloù[[organell|organelloù]] dispartiet gant kroc'henennoù. [[bevedeg unkellig|unkelligedUnkelliged]] eo ar pep brasañ anezhe met lod eus ar prokarioted zo [[bevedeg lieskellig|lieskelliged]]. Dave a ra o anv da framm o [[Kellig (bevoniezh)|c'helligoù]]'' ispisial, hep nukleus nanag [[benvegell]]organell, disheñvel diouzh hini an [[eukariot]]ed.
 
Ar prokarioted a ya d'ober un [[takson]] a vod bevien, dezho kelligoù o deus ar framm-se. Ar bevedegoù-se o deus [[enzim]]où lec'hiet e speurenn ar c'hellig hag e ouennont dre [[rannadur dijener]] <!--scissiparité/binary fission (division asexuée)-->. Enebet e vez an takson-se ouzh hini an [[eukariot]]ed. Renket eo an holl vevien en daou dakson-se.
Linenn 6:
Ne seller ket ouzh takson ar prokarioted evel unan [monofiletegiezh|[monofiletek]] : renket e vez ar bevedegoù prokariot en [[Archeobacteria]] pe en [[eubacteria]], hag e soñjer o deus an eil hag egile un orin boutin gant an [[eukariot]]. Ar c'hentañ prokarioted a oa war an douar da vare an [[Eoarkean]] marteze, da lâret eo 3&nbsp;600 milion a vloavezioù zo.
 
Studi ar prokarioted zo hini ar [[bakteri]] e gwirionez. Aet eo war-raok adalek an XIXvedXIXvet kantved, gant enklaskoù [[Louis Pasteur]] e [[Bro-C'hall]] ha [[Robert Koch]] en [[Alamagn]]. Savet e voe ar ger « prokariot » er bloavezhioù 1950, pa voe gwelet ne oa nukleus gwirion ebet en o c'helligoù a-drugarez d'ar [[mikroskop elektronek]].
 
<!--Rannet eo ar prokarioted e daou zamani : ar [[Bacteria]] hag an [[Archaea]]. Archaea pe Archaebacteria zo div [[riezad]] krouet nevez zo.-->
 
==kerentiezh gant an Eukarioted==
 
Unan eus ar c'hemmoù pennañ etre ar prokarioted hag an [[eukariot]]ed zo ar fed m'o deus an eukarioted ur gwir nukleus en o c'helligoù, ennañ o [[TDN]], pa ne vez ket klozet dafar genetek ar prokarioted gant ur groc'henenn. Ar bevedegoù eukariot, evel an dud, a c'hall bezañ unkellig pe lieskellig. Ken bras eo ar c'hemm etre ar prokarioted hag an eukarioted ma seller outañ evel an hini brasañ etre strolladoù bevedegoù disheñvel.
[[bakteri|BacteriaBakteri]] eo ar pep brasañ eus ar prokarioted hag alies e vez implijet an daou c'her evel heñvelsterioù. E 1977, [[Carl Woese]] a ginnigas rannañ ar prokarioted e Bacteria hag [[Archaea]] (da gentañ Eubacteria hag Archaebacteria) abalamour d'ar c'hemmoù genetek a-bouez etrezo. Ar rummatadur en Eucaryota (anvet ivez "Eucarya"), Bacteria, hag Archaea zo anvet « [[riezad|reizhiad an tri damani]] » hag a gemeras lec'h « [[riezad|reizhiad an div impalaeriezh]] ».
 
Disheñvel bras eo framm kelligoù ar prokarioted diouzh hini an eukarioted. An ezvezañs a [[nukleus kellig|nukleus]] pe a [[golo kellig|c'holo kellig]] eo ar c'hemm pennañ. Soñjal a raed a-raok n'o doa ket ar Prokarioted a [[kitorelegenn|gitorelegennoù]]<!--cytoskeleton--> nag a gombodoù kellig kroc'henennek evel ar [[vakuolenn]]où, a [[reticulum endoplasmek|reticula endoplasmek]], a [[Ardivink Golgi|Ardivinkoù Golgi]], a [[mitokondrienn|vitokondriennoù]], nag a [[kloroplast|gloroplast]]où. E strollad an eukarioted e vez kaset da benn argerzhoù metabolek disheñvel gant ar mitokondrioù hag ar c'hloroplastoù. Krediñ a reer e tiskennont eus [[bakteri]] [[endokenvevad|endokenvevat]]. E-touez ar prokarioted e vez kaset an argerzh a-dreuz kroc'henenn ar c'helligoù ; Ral-kenañ eo ar [[endokenvevad|bevedegoù endokenvevat]]. Mont a ra ur [[molkulenn|volekulenn]] (ar [[peptidoglikan]]) d'ober speurennoù kelligoù ar prokarioted. Disheñvel eo diouzh hini a ya d'ober speurenn an eukarioted (kalz eukarioted n'o deus speurenn kellig ebet a-hend-all). Eukarioted ha prokarioted o deus frammoù anvet [[ribosomribozom]]où, a brodu proteinoù. Bihanoc'h e vez ar prokarioted evit ar c'helligoù eukariot.
 
Disheñvel eo ar prokarioted diouzh an eukarioted abalamour ma ne vez nemet ur boukl [[kromozom]]où stabil [[TDN]] sanailhet en takad anvet an '''[[nucleoidnukleoid]]''', tra ma vez kavet TDN an eukarioted war [[kromozom]]où staget mat hag urzhiet. Daoust ma'z eus frammoù eukarioted o deus TDN distag anvet [[plasmidenn]]où, sellet e vez ouzh ar re-se peurliesañ evel perzhioù eus ar prokarioted avat ha kalz [[gen]]où a-bouez eus ar prokarioted a vez dalc'het er plasmidennoù.