Hywel Dda : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Meven (kaozeal | degasadennoù)
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Linenn 1:
[[SkeudennDelwedd:Hywel Dda.jpg|280px250px|thumbbawd|HywelHwyel "Dda" ap Cadell; skeudennllun eyn dornskridllawysgrif [[Peniarth 28]]]]
Roedd '''Hywel 'Dda' ap Cadell''' (war-droc. [[880]] - [[950]]) ayn oafrenin kentañcyntaf roue rouantelezhteyrnas [[Deheubarth]] eyn merventne-orllewin [[KembreCymru]]. Eñ an hiniEf a unanasunodd [[Ceredigion]], [[Ystrad Tywi]] haa [[Dyfed]] dai grouiñgreu'r urdeyrnas rouantelezh neveznewydd. A-bennErbyn maei varvasfarwolaeth edoroedd oyn ren erheoli [[RouantelezhTeyrnas Gwynedd|Gwynedd]] ouzhpennhefyd. BrudetMae eoe'n drenodedig mayn klakasbennaf sevelam lezennoùgreu unstumm[[cyfraith]] evitunffurf Kembregyntaf penn-da-benny wlad. DimezetEi e oa dawraig oedd [[Elen ferch Llywarch|Elen]], merc'hferch [[Llywarch apo HyfaiddDdyfed]].
 
== EHanes ren==
[[Skeudenn:Hywel Dda at Cardiff City Hall.jpg|thumb|right|Delwenn da Hywel Dda e ti-kêr [[Kerdiz]].]]
Ganed Hywel oddeutu 880, yn fab ieuengaf [[Cadell ap Rhodri]] ac ŵyr [[Rhodri Mawr]]. Yn [[905]] concrodd Cadell [[Teyrnas Dyfed|Deyrnas Dyfed]] a'i rhoi i Hywel i'w rheoli. Cryfhaodd ei afael ar Ddyfed trwy briodi Elen, gan fod ei thad [[Llywarch ap Hyfaidd]] wedi bod yn frenin Dyfed. Ar farwolaeth ei dad yn [[909]] cafodd Hywel gyfran o [[Seisyllwg]], ac ar farwolaeth ei frawd yn [[920]], unodd Ddyfed a Seisyllwg i greu teyrnas newydd, [[Deheubarth]]. Pan fu farw ei gefnder [[Idwal Foel]] yn [[942]], gallodd Hywel gipio [[Teyrnas Gwynedd|Gwynedd]] hefyd. Tua'r un adeg, ymddengys iddo ychwanegu [[Teyrnas Powys|Powys]] at ei deyrnas ar farwolaeth [[Llywelyn ap Merfyn]], gan ddod yn frenin tua tri-chwarter Cymru.
 
== Polisïau ==
'''Hywel 'Dda' ap Cadell''' (war-dro [[880]] - [[950]]) a oa kentañ roue rouantelezh [[Deheubarth]] e mervent [[Kembre]]. Eñ an hini a unanas [[Ceredigion]], [[Ystrad Tywi]] ha [[Dyfed]] da grouiñ ur rouantelezh nevez. A-benn ma varvas edo o ren e [[Rouantelezh Gwynedd]] ouzhpenn. Brudet eo dre ma klakas sevel lezennoù unstumm evit Kembre penn-da-benn. Dimezet e oa da [[Elen ferch Llywarch]], merc'h [[Llywarch ap Hyfaidd]].
<!--Dilynodd Hywel bolisi o gyfeillgarwch gydag [[Athelstan]], brenin y [[Wessex|Sacsoniaid Gorllewinol]] a'r grym mwyaf ar [[Ynys Prydain]] yn y cyfnod hwnnw. Cofnodir iddo ymweld a llys Athelstan nifer o weithiau, ac arwyddo nifer o ddogfennau gydag Athelstan. Mewn rhai ohonynt disgrifir ef fel ''Subregulus'' neu "is-frenin". Pan ymladdwyd [[Brwydr Brunanburh]] yn [[937]] rhwng Athelstan a byddin cynghrair rhwng [[Olaf III Guthfrithson]], brenin Llychlynnaidd [[Dulyn]], [[Causantín mac Áeda II]], brenin [[yr Alban]] hagac [[Owain]], rouebrenin [[Ystrad Clud]], ni chofnodir i'r Cymry gymeryd rhan yn y frwydr. Mae'n debyg mai oherwydd dylanwad Hywel y bu hyn. Fodd bynnag, dengys y gerdd ddarogan wladgarol ''[[Armes Prydein]]'', a gyfansoddwyd yn ystod y cyfnod yma ac sy'n galw am gynghrair rhwng y Cymry a'r bobloedd eraill yn erbyn y Saeson, nad oedd polisi Hywel at ddant pob un o'i ddeiliad.
 
==Cyfraith Istor Hywel==
{{Prif|Cyfraith Hywel}}
Ganet e oa Hywel war-dro 880, hag eñ yaouankañ mab [[Cadell ap Rhodri]] ha mab-bihan da [[Rhodri Mawr]]. E [[905]] e oa bet aloubet [[ Dyfed]] gant Cadell ha roet da Hywel da ren enni. Kreñvaat a reas e grog er vro dre zimeziñ da Elen, merc'h da [[Llywarch ap Hyfaidd]], bet roue Dyfed.Pa varvas e dad Cadell e [[909]] e voe roet dezhañ un tamm eus [[Seisyllwg]], ha pa varvas e vreur e [[920]], ec'h unanas an div vro d'ober [[Deheubarth]].
Rhoddwyd trefn newydd ar yr hen gyfreithau, a elwir o'r herwydd yn "[[Cyfraith Hywel Dda]]" neu "Gyfraith Hywel", yr un adeg ag y lluniwyd 'cyfraith Mercia' gan [[Offa]], brenin [[Mercia]], a 'cyfraith Wessex' gan y brenin [[Alfred Fawr]], ac mae'n bosibl bod Hywel yn gwybod amdanynt achos gwyddys iddo ymweld â llys Wessex. Roedd cyfraith Hywel Dda yn gasgliad o gyfreithiau cynhenid traddodiadol a goladwyd tua'r flwyddyn [[930]] yn [[Hendy-gwyn ar Dâf]], [[Dyfed]]. Daeth cyfreithwyr o bob cŵr o'r wlad ynnghyd i gydweithio i ad-drefnu'r gyfraith a dilynai'r Cymry Gyfraith Hywel Dda hyd yr unfed ganrif ar bymtheg. Roedd y gyfraith yn rhoi statws cyfreithol i fenywod a phlant hefyd, peth prin iawn ar yr adeg.
 
Pa varvas e genderv [[Idwal Foel]] e [[942]] e tegouezhas [[Gwynedd]] dezhañ ivez. Ha pa varvas [[Llywelyn ap Merfyn]] e c'hallas stagañ [[Powys]] ouzh e rouantelezh ouzhpenn. Gant se e oa mestr war an tri c'hard eus Kembre a hiziv.
 
== E ren==
Klask a reas Hywel kaout darempredoù mat gant [[Athelstan]], roue Saozon [[Wessex]], ar re c'halloudusañ en [[Enez Vreizh]] da neuze. Meur a wech ez eas betek e lez.
<!-- Cofnodir iddo ymweld a llys Athelstan nifer o weithiau, ac arwyddo nifer o ddogfennau gydag Athelstan. Mewn rhai ohonynt disgrifir ef fel ''Subregulus'' neu "is-frenin". Pan ymladdwyd [[Brwydr Brunanburh]] yn [[937]] rhwng Athelstan a byddin cynghrair rhwng [[Olaf III Guthfrithson]], brenin Llychlynnaidd [[Dulyn]], [[Causantín mac Áeda II]], brenin [[yr Alban]] hag [[Owain]], roue [[Ystrad Clud]], ni chofnodir i'r Cymry gymeryd rhan yn y frwydr.
 
Mae'n debyg mai oherwydd dylanwad Hywel y bu hyn. Fodd bynnag, dengys y gerdd ddarogan wladgarol ''[[Armes Prydein]]'', a gyfansoddwyd yn ystod y cyfnod yma ac sy'n galw am gynghrair rhwng y Cymry a'r bobloedd eraill yn erbyn y Saeson, nad oedd polisi Hywel at ddant pob un o'i ddeiliad.
 
==Lezenn Hywel==
 
Ur c'hempenn a voe graet Hywel d'al lezennoù kozh, anvet goude "[[Lezenn Hywel Dda]]" pe "Lezenn Hywel", d'ar c'houlz ma oa [[Offa]], roue [[Mercia]], o sevel savet 'lezenn Mercia' hag [[Alfred Veur]] o sevel 'lezenn Wessex'. Moarvat e oant anavezet gantañ, dre ma anave lez Wessex.
 
Roedd cyfraith Hywel Dda yn gasgliad o gyfreithiau cynhenid traddodiadol a goladwyd tua'r flwyddyn [[930]] yn [[Hendy-gwyn ar Dâf]], [[Dyfed]]. Daeth cyfreithwyr o bob cŵr o'r wlad ynnghyd i gydweithio i ad-drefnu'r gyfraith a dilynai'r Cymry Gyfraith Hywel Dda hyd yr unfed ganrif ar bymtheg. Roedd y gyfraith yn rhoi statws cyfreithol i fenywod a phlant hefyd, peth prin iawn ar yr adeg.
 
Roedd cysylltiadau agos rhwng Hywel â llys [[Wessex]]. Ym [[928]] aeth Hywel ar [[Pererindod|bererindod]] i Rufain.
Linenn 27 ⟶ 17:
 
Heddiw, mae [[Prifysgol Cymru]] yn rhoi Gwobr Goffa Hywel Dda am ymchwil i gyfraith a defod Cymru yn y [[Canol Oesoedd]]. Ceir copi o un o destunau enwocaf y Gyfraith (llawysgrif [[Peniarth 28]]) yn [[Llyfrgell Genedlaethol Cymru]] yn Aberystwyth, a gellir ei ddarllen ar-lein hefyd.
-->
 
==WarGweler e lerc'hhefyd==
 
Mervel a reas Hywel e 950. Rannet e voe neuze e rouantelezh etre e vibien.
 
==Pennad kar==
* [[Deheubarth]]
 
== LiammoùDolenni diavaezallanol ==
* [http://www.llgc.org.uk/index.php?id=252&L=1 Testun Peniarth 28 ar-lein]
* [http://www.hywel-dda.co.uk/ Gardd Goffa Hywel Dda]
 
 
[[RummadCategori:RouanedTeyrnoedd Deheubarth]]
 
[[RummadCategori:IstorHanes DyfedCymru]]
[[Categori:Genedigaethau'r 800au]]
[[Rummad:Rouaned Gwynedd]]
[[Categori:Marwolaethau 950]]
[[Rummad:Rouaned Deheubarth]]
[[Rummad:Ganedigezhioù ar bloavezhioù 800]]
[[Rummad:Marvioù 950]]
 
[[ca:Hywel Dda]]
[[cy:Hywel Dda]]
[[de:Howell der Gute]]
[[en:Hywel Dda]]
[[es:Hywel el Bueno]]
[[fr:Howell le Bon]]
[[it:Hywel Dda ap Cadell]]
[[ru:Хивел ап Каделл]]