Hywel Dda : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Meven (kaozeal | degasadennoù)
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Llydawr (kaozeal | degasadennoù)
adlakaat e brezhoneg
Linenn 1:
[[DelweddSkeudenn:Hywel Dda.jpg|250px280px|bawdthumb|HwyelHywel "Dda" ap Cadell; llunskeudenn yne llawysgrifdornskrid [[Peniarth 28]]]]
Roedd '''Hywel 'Dda' ap Cadell''' (c. [[880]] - [[950]]) yn frenin cyntaf teyrnas [[Deheubarth]] yn ne-orllewin [[Cymru]]. Ef a unodd [[Ceredigion]], [[Ystrad Tywi]] a [[Dyfed]] i greu'r deyrnas newydd. Erbyn ei farwolaeth roedd yn rheoli [[Teyrnas Gwynedd|Gwynedd]] hefyd. Mae e'n nodedig yn bennaf am greu [[cyfraith]] unffurf gyntaf y wlad. Ei wraig oedd [[Elen ferch Llywarch|Elen]] ferch [[Llywarch o Ddyfed]].
 
[[Skeudenn:Hywel Dda at Cardiff City Hall.jpg|thumb|right|Delwenn da Hywel Dda e ti-kêr [[Kerdiz]].]]
== Hanes ==
Ganed Hywel oddeutu 880, yn fab ieuengaf [[Cadell ap Rhodri]] ac ŵyr [[Rhodri Mawr]]. Yn [[905]] concrodd Cadell [[Teyrnas Dyfed|Deyrnas Dyfed]] a'i rhoi i Hywel i'w rheoli. Cryfhaodd ei afael ar Ddyfed trwy briodi Elen, gan fod ei thad [[Llywarch ap Hyfaidd]] wedi bod yn frenin Dyfed. Ar farwolaeth ei dad yn [[909]] cafodd Hywel gyfran o [[Seisyllwg]], ac ar farwolaeth ei frawd yn [[920]], unodd Ddyfed a Seisyllwg i greu teyrnas newydd, [[Deheubarth]]. Pan fu farw ei gefnder [[Idwal Foel]] yn [[942]], gallodd Hywel gipio [[Teyrnas Gwynedd|Gwynedd]] hefyd. Tua'r un adeg, ymddengys iddo ychwanegu [[Teyrnas Powys|Powys]] at ei deyrnas ar farwolaeth [[Llywelyn ap Merfyn]], gan ddod yn frenin tua tri-chwarter Cymru.
 
Roedd '''Hywel 'Dda' ap Cadell''' (c.war-dro [[880]] - [[950]]) yna freninoa cyntafkentañ teyrnasroue rouantelezh [[Deheubarth]] yne ne-orllewinmervent [[CymruKembre]]. EfEñ an hini a unoddunanas [[Ceredigion]], [[Ystrad Tywi]] aha [[Dyfed]] ida greu'rgrouiñ deyrnasur newyddrouantelezh nevez. ErbynA-benn eima farwolaethvarvas roeddedo yno rheoliren e [[TeyrnasRouantelezh Gwynedd|Gwynedd]] hefydouzhpenn. MaeBrudet e'neo nodedigdre ynma bennafklakas amsevel greulezennoù [[cyfraith]]unstumm unffurfevit gyntafKembre y wladpenn-da-benn. EiDimezet wraige oa da oedd [[Elen ferch Llywarch|Elen]], ferchmerc'h [[Llywarch oap DdyfedHyfaidd]].
== Polisïau ==
Dilynodd Hywel bolisi o gyfeillgarwch gydag [[Athelstan]], brenin y [[Wessex|Sacsoniaid Gorllewinol]] a'r grym mwyaf ar [[Ynys Prydain]] yn y cyfnod hwnnw. Cofnodir iddo ymweld a llys Athelstan nifer o weithiau, ac arwyddo nifer o ddogfennau gydag Athelstan. Mewn rhai ohonynt disgrifir ef fel ''Subregulus'' neu "is-frenin". Pan ymladdwyd [[Brwydr Brunanburh]] yn [[937]] rhwng Athelstan a byddin cynghrair rhwng [[Olaf III Guthfrithson]], brenin Llychlynnaidd [[Dulyn]], [[Causantín mac Áeda II]], brenin [[yr Alban]] ac [[Owain]], brenin [[Ystrad Clud]], ni chofnodir i'r Cymry gymeryd rhan yn y frwydr. Mae'n debyg mai oherwydd dylanwad Hywel y bu hyn. Fodd bynnag, dengys y gerdd ddarogan wladgarol ''[[Armes Prydein]]'', a gyfansoddwyd yn ystod y cyfnod yma ac sy'n galw am gynghrair rhwng y Cymry a'r bobloedd eraill yn erbyn y Saeson, nad oedd polisi Hywel at ddant pob un o'i ddeiliad.
 
==Cyfraith HywelIstor ==
Ganet e oa Hywel war-dro 880, hag eñ yaouankañ mab [[Cadell ap Rhodri]] ha mab-bihan da [[Rhodri Mawr]]. E [[905]] e oa bet aloubet [[ Dyfed]] gant Cadell ha roet da Hywel da ren enni. Kreñvaat a reas e grog er vro dre zimeziñ da Elen, merc'h da [[Llywarch ap Hyfaidd]], bet roue Dyfed.Pa varvas e dad Cadell e [[909]] e voe roet dezhañ un tamm eus [[Seisyllwg]], ha pa varvas e vreur e [[920]], ec'h unanas an div vro d'ober [[Deheubarth]].
{{Prif|Cyfraith Hywel}}
 
Rhoddwyd trefn newydd ar yr hen gyfreithau, a elwir o'r herwydd yn "[[Cyfraith Hywel Dda]]" neu "Gyfraith Hywel", yr un adeg ag y lluniwyd 'cyfraith Mercia' gan [[Offa]], brenin [[Mercia]], a 'cyfraith Wessex' gan y brenin [[Alfred Fawr]], ac mae'n bosibl bod Hywel yn gwybod amdanynt achos gwyddys iddo ymweld â llys Wessex. Roedd cyfraith Hywel Dda yn gasgliad o gyfreithiau cynhenid traddodiadol a goladwyd tua'r flwyddyn [[930]] yn [[Hendy-gwyn ar Dâf]], [[Dyfed]]. Daeth cyfreithwyr o bob cŵr o'r wlad ynnghyd i gydweithio i ad-drefnu'r gyfraith a dilynai'r Cymry Gyfraith Hywel Dda hyd yr unfed ganrif ar bymtheg. Roedd y gyfraith yn rhoi statws cyfreithol i fenywod a phlant hefyd, peth prin iawn ar yr adeg.
Pa varvas e genderv [[Idwal Foel]] e [[942]] e tegouezhas [[Gwynedd]] dezhañ ivez. Ha pa varvas [[Llywelyn ap Merfyn]] e c'hallas stagañ [[Powys]] ouzh e rouantelezh ouzhpenn. Gant se e oa mestr war an tri c'hard eus Kembre a hiziv.
 
== HanesE ren==
Klask a reas Hywel kaout darempredoù mat gant [[Athelstan]], roue Saozon [[Wessex]], ar re c'halloudusañ en [[Enez Vreizh]] da neuze. Meur a wech ez eas betek e lez.
Dilynodd Hywel bolisi o gyfeillgarwch gydag [[Athelstan]], brenin y [[Wessex|Sacsoniaid Gorllewinol]] a'r grym mwyaf ar [[Ynys Prydain]] yn y cyfnod hwnnw.<!-- Cofnodir iddo ymweld a llys Athelstan nifer o weithiau, ac arwyddo nifer o ddogfennau gydag Athelstan. Mewn rhai ohonynt disgrifir ef fel ''Subregulus'' neu "is-frenin". Pan ymladdwyd [[Brwydr Brunanburh]] yn [[937]] rhwng Athelstan a byddin cynghrair rhwng [[Olaf III Guthfrithson]], brenin Llychlynnaidd [[Dulyn]], [[Causantín mac Áeda II]], brenin [[yr Alban]] achag [[Owain]], breninroue [[Ystrad Clud]], ni chofnodir i'r Cymry gymeryd rhan yn y frwydr. Mae'n debyg mai oherwydd dylanwad Hywel y bu hyn. Fodd bynnag, dengys y gerdd ddarogan wladgarol ''[[Armes Prydein]]'', a gyfansoddwyd yn ystod y cyfnod yma ac sy'n galw am gynghrair rhwng y Cymry a'r bobloedd eraill yn erbyn y Saeson, nad oedd polisi Hywel at ddant pob un o'i ddeiliad.
 
Mae'n debyg mai oherwydd dylanwad Hywel y bu hyn. Fodd bynnag, dengys y gerdd ddarogan wladgarol ''[[Armes Prydein]]'', a gyfansoddwyd yn ystod y cyfnod yma ac sy'n galw am gynghrair rhwng y Cymry a'r bobloedd eraill yn erbyn y Saeson, nad oedd polisi Hywel at ddant pob un o'i ddeiliad.
 
==Lezenn Hywel==
 
Ur c'hempenn a voe graet Hywel d'al lezennoù kozh, anvet goude "[[Lezenn Hywel Dda]]" pe "Lezenn Hywel", d'ar c'houlz ma oa [[Offa]], roue [[Mercia]], o sevel savet 'lezenn Mercia' hag [[Alfred Veur]] o sevel 'lezenn Wessex'. Moarvat e oant anavezet gantañ, dre ma anave lez Wessex.
 
Rhoddwyd trefn newydd ar yr hen gyfreithau, a elwir o'r herwydd yn "[[Cyfraith Hywel Dda]]" neu "Gyfraith Hywel", yr un adeg ag y lluniwyd 'cyfraith Mercia' gan [[Offa]], brenin [[Mercia]], a 'cyfraith Wessex' gan y brenin [[Alfred Fawr]], ac mae'n bosibl bod Hywel yn gwybod amdanynt achos gwyddys iddo ymweld â llys Wessex. Roedd cyfraith Hywel Dda yn gasgliad o gyfreithiau cynhenid traddodiadol a goladwyd tua'r flwyddyn [[930]] yn [[Hendy-gwyn ar Dâf]], [[Dyfed]]. Daeth cyfreithwyr o bob cŵr o'r wlad ynnghyd i gydweithio i ad-drefnu'r gyfraith a dilynai'r Cymry Gyfraith Hywel Dda hyd yr unfed ganrif ar bymtheg. Roedd y gyfraith yn rhoi statws cyfreithol i fenywod a phlant hefyd, peth prin iawn ar yr adeg.
 
Roedd cysylltiadau agos rhwng Hywel â llys [[Wessex]]. Ym [[928]] aeth Hywel ar [[Pererindod|bererindod]] i Rufain.
Linenn 17 ⟶ 27:
 
Heddiw, mae [[Prifysgol Cymru]] yn rhoi Gwobr Goffa Hywel Dda am ymchwil i gyfraith a defod Cymru yn y [[Canol Oesoedd]]. Ceir copi o un o destunau enwocaf y Gyfraith (llawysgrif [[Peniarth 28]]) yn [[Llyfrgell Genedlaethol Cymru]] yn Aberystwyth, a gellir ei ddarllen ar-lein hefyd.
-->
 
==GwelerWar hefyde lerc'h==
 
Mervel a reas Hywel e 950. Rannet e voe neuze e rouantelezh etre e vibien.
 
==Pennad kar==
* [[Deheubarth]]
 
== DolenniLiammoù allanoldiavaez ==
* [http://www.llgc.org.uk/index.php?id=252&L=1 Testun Peniarth 28 ar-lein]
* [http://www.hywel-dda.co.uk/ Gardd Goffa Hywel Dda]
 
 
 
[[Categori:Teyrnoedd Deheubarth]]
[[CategoriRummad:HanesIstor CymruDyfed]]
[[Rummad:Rouaned Gwynedd]]
[[Categori:Genedigaethau'r 800au]]
[[CategoriRummad:TeyrnoeddRouaned Deheubarth]]
[[Categori:Marwolaethau 950]]
[[Rummad:Ganedigezhioù ar bloavezhioù 800]]
[[Rummad:Marvioù 950]]
 
[[ca:Hywel Dda]]
[[cy:Hywel Dda]]
[[de:Howell der Gute]]
[[en:Hywel Dda]]
[[es:Hywel el Bueno]]
[[fr:Howell le Bon]]
[[it:Hywel Dda ap Cadell]]
[[ru:Хивел ап Каделл]]