|
[[ca:Francès]] [[da:Fransk]] [[de:Französische Sprache]] [[en:French language]] [[es:Idioma francés]] [[eo:Franca lingvo]] [[id:Bahasa Perancis]] [[ia:Lingua francese]] [[it:Lingua francese]] [[he:צרפתית]] [[hu:Francia nyelv]] [[na:Francise]] [[nl:Frans]] [[ja:フランス語]] [[no:Fransk språk]] [[nds:Franzeusch]] [[pl:Język francuski]] [[pt:Língua francesa]] [[ro:Limba franceză]] [[simple:French language]] [[sl:Francoščina]] [[fi:Ranskan kieli]] [[sv:Franska]] [[th:ภาษาฝรั่งเศส]] [[tokipona:toki Kanse]] [[zh-cn:法语]] [[zh-tw:法語]]
'''galleg''' : ''gall + eg'' (''gallec'' e 1622)
ArEr '''galleg''' zo ur yezhlangaj roman get ur substrat goloa hag ur superstrat frankekfrañsik. ChañchetChanchet en-deusdes diouzhdoh eé du, diwardiar bolontezvolanté tolpadoùtolpadeu tud gouiañsetgouianset (ar seurt gantèl tud arer Pléiad) pepé ensavadurioùenstitusioneu (a-seurtèl gant anen Académie Française). BaEr familhgalleg arzo yezhoùba galloromanfamill emaer arlangajeu galleggalloroman. PaPe vezevezè kaozeetkaojet ur bochad yezhoùlangajeu deusdoh a-bep-sort familhoùfamilleu bar FrañsFrans (hag e vezvè gwraetgroeit « patois » anezheanehè get dismegañsdismégans, hag eze euszo moaianmoaiand da zispartiñzisparti dredré zivziù familhfamill vrasvraous, yezhoùlangajeu oïl ban hanternoz, yehoùlangajeu okoc bar c'hreistezhreisté, hag ae zo ulur lodennloden eusag arer familhfamill oksitan-ha-katalan pepé oksitan-ha-roman), ne'dnend eoé arer galleg, hag ae zo yezhlangaj er LezLéz, nemetnameit ur meskaj lennegel-riklitérèr ala lod anezheanehè, reré oïl dreist-hollsurtout.
<big>Galleg </big>
|-----
| Lec'hMen maé vezvè kaozeetkaojet:
| FrañsFrans, Beljik, Suis, Kanada, Aod en Olifant ha 47 bro arallaral.
<!--
|-----
| RannvroRégion: ||
-->
|-----
| NiverNiùér a dud hag arer c'haozehaoja: || 130 milion
|-----
| Renk: || 11
|-----
| valign="top" | GwezennGuéen<br />renkiñrenkein:
|
Indez-europeg<br />
YezhoùLangajeu italek|Italeg<br />
YezhLangaj roman|Roman<br />
YezhoùLangajeu italek arer C'huzhHuh-HeolHiol|Italeg arer C'huzhHuh-HeolHiol<br />
Italeg arer C'huzhHuh-HeolHiol|KuzhKuh-HeolHiol<br />
IberoIbéro-gallik<br />
galloroman|Galloroman<br />
GalloretegGalloréteg<br />
yezhoùlangajeu oïl|yezhoùLangajeu oïl<br />
Galleg<br />
|-----
! colspan="2" bgcolor="lawngreen" | Statud ofisiel
|-----
| YezhLangaj ofisiel :
| valign="top" | FrañsFrans, Beljik, Suis, Kanada hag 21 vro aral
|-----
| valign="top" | Ba pennpen anen traoùtreu emaé ma :
| en Académie française, en Délégation générale à la langue française et aux langues de France, Service de la langue française (Belgique), Office québécois de la langue française, les Conseils supérieurs de la langue française de France, de Belgique et du Québec
|-----
! colspan="2" bgcolor="lawngreen" | KodiñKodein
|-----
| ISO 639-1: || fr
|}
==IstorIstoér==
D’alD’er lïesañliesan eé vezvè lavaretlaret laréh eoé aner destennhetan gentañ bettesten skrivet eé proto-c'halleg (pepé ''romana lingua'' pepé ''roman (yezhlangaj)|roman'') ''Serments de Strasbourg'' (Touéadelleu Strasbourg) eé 842. Mod allaral, anen taol kentañketan ma oeoè bet kaozkaoj eusag ur yezhlangaj roman e oeoè eé 813, dade geñvergevér sinod Tours. AnEn destenndesten lennegellitérèr kentañketan gantér ar yezhlangaj-sesen zo bet skrivet tro-dro dade 880. HennezhHeneh eoé "Séquence de sainte Eulalie", metmè moaianmoaiand 'so dalaret lavareté eoma bet skrivet anen destenndesten-sesen eé pikareg kentoc'hkentoh evitaveit eé galleg enén gwirionezguirioné. RetÉ ma ret lavaretlaret ne servijchervija ket de galz a dra obergober un diforc'hdiforh etreétré "Yezhlangaj" ha "parlant-bro": n'euses ket moaianmoaiand daspésein spesiñen antreu traoù enén ur feson krennkren ha fur. ErÉr bloazblé 1539 eé laklaka lezennlézen Villers-Cotterêts arer galleg Yezhlangaj arer GwirGuir hag aren [[melestradur]]administrasion.
EvitAveit feden anistoér istor ez euszo tu dade weletuélet pemp stad enén emdroadurévolusion arer yezhlangaj, hag en-deusdes chañchetchanchet a-dammigoùdammigeu eusag ur stummstum d'ebenen aral (arér skwerioùskuérieu dade heul hor-bo dalc'hetdahlet skritur arer vollerion. ChañchetChanchet eoé bet un tammig a-gaost bezañbout aesoc'hésoh dade lennlén). TuioùTuieu allaral eze euszo dade zispartiiñzispartiein mareoùmaréeu dishañvaldishaval emdroadurévolusion arer yezhlangaj, ha ne'dnend eoé arer reré-sesen kennameit nemet fesonioùfesonieu de lavaretlaret eé pezhpèh amzer eoé ma bet skrivet un destenndesten eé-keñverkevér stad arer yezhlangaj. ArEr feson dade renkiñrenkein stadoùstadeu arer yezhlangaj e ganiampganiamb dindanédan n'eoé ket gwraet wargroeit ar er grammel hepkenhembkin, met warmè ar er skritur iveeùé:
* roman (yezhlangaj)|roman :
** IX<small><sup>vet</sup></small> k., ''Touéadelleu Strasbourg'' (842) :
:''Pro deo amur et pro christian poblo et nostro commun salvament, d’ist di in avant, in quant deus savir et podir me dunat, si salvarai eo cist meon fradre Karlo et in aiudha et in cadhuna cosa, si cum om per dreit son fradra salvar dist, in o quid il mi altresi fazet, et ab Ludher nul plaid nunquam prindrai, qui meon vol cist meon fradre Karle in damno sit'',
* galleg kozhkoh (X<small><sup>e</sup></small>-XIII<small><sup>vet</sup></small> k.) :
** X<small><sup>vet</sup></small> k., ''BuhezBuhé Sant Léger'' (tro-dro dade 980) :
:''Domine Deu devemps lauder / Et a sos sancz honor porter. / In su’amor cantomps dels sanz / Quœ por lui augrent granz aanz'',
** XII<small><sup>vet</sup></small> k., ''SonennSoñnen Roland'' (tro-dro dade 1170) :
:''Seignurs baruns, a Carlemagnes irez ; / Il est al siege a Cordres la citet. / Branches d’olives en voz mains porterez, / Ço senefiet pais e humilitet'',
** XII<small><sup>vet</sup></small> k., Alexandre de Bernay, Roman d'Alexandre (tro-dro dade 1185) :
:''Li mengiers est tous pres, que li quieu l’ont hasté, /Puis sont li siege fait et li tapit geté. / Li chevalier s’assieent qant il orent lavé / Et on lor a le vin en hanas aporté'',
** XII<small><sup>e</sup></small>-XIII<small><sup>vet</sup></small> k., Jehan Bodel, ''Brunain la vache au prestre'' (fablioùfabliau ; etreétré 1165 ha 1210) :
:''Nus hom mouteploier ne puet / Sanz grant eür, c’est or del mains. / Par grant eür ot li vilains / Deus vaches, et li prestres nule. / Tels cuide avancier qui recule'',
* galleg krennkren (XIV<small><sup>e</sup></small>-XV<small><sup>e</sup></small>/XVI<small><sup>vet</sup></small> k.) :
** XIV<small><sup>vet</sup></small> k., ''les Enseignemenz'' (levrlivr segredoùsegredeu kegin, entre 1304 et 1314) :
:''Por blanc mengier — Se vos volez fere blanc mengier, prenez les eles e les piez de gelines e metez cuire en eve, e prenez un poi de ris e le destrempez de cele eve, puis le fetes cuire a petit feu, e puis charpez la char bien menu eschevelee e la metez cuire ovec un poi de chucre'',
** XV<small><sup>vet</sup></small> k., François Villon, er ''Lais ou le Petit Testament'' (tro-dro davers 1456) :
:''Le regart de celle m’a prins / Qui m’a esté felonne et dure ; / Sans ce qu’en riens j’aye mesprins, / Veult et ordonne que j’endure / La mort, et que plus je ne dure, ''
* galleg klasik (XVI-XVII<small><sup>e</sup></small>/XVIII<small><sup>vet</sup></small> k.) ;
** XVI<small><sup>vet</sup></small> k. Louïze Labé, ''Sonnets'' (etreétré 1545 ha 1555) :
:''Je vis, je meurs : je me brule et me noye. / J’ay chaut estreme en endurant froidure : / La vie m’est et trop molle et trop dure. / J’ay grans ennuis entremeslez de joye'',
** XVII<small><sup>vet</sup></small> k., Charles Perrault, ''Peau d’Âne'' (1694) :
:''Il était une fois un Roi, / Le plus grand qui fût sur la Terre, / Aimable en Paix, terrible en Guerre, / Seul enfin comparable à soi : / Ses voisins le craignaient, ses États étaient calmes.''
* galleg modern (adal anen XVIII<small><sup>vet</sup></small> k.).
== LennegezhLitératur ==
E-mesk aner oberoùhetan pouezusobéreu kentañpouizus :
* ''La Chanson de Roland'' (Roland, Charlemagne, Olivier, Ganelon)
* ''Le roman de Renart'' (Goupil, Ysengrin)
*''Défense et illustration de la langue française''
==Galleg a-vremañvreman==
HidiHiniù eoé arer galleg arer yezhlangaj ofisiel nemetinameiton baén heleizhé-leih a vroioùvroieu, ha gwraetgroeit eé vezvè gantañgeton eé meurmar a henigani allaral. Lod eusag anen nasionoùnasioneu hag ae implijimplia arer yezhlangaj-sesen e eozo anén Organisation internationale de la Francophonie (KompagnunezhKompagnuneh etrebroadelenternasional arer BroioùBroieu eé-men lec'h maé vezvè kaozeetkaojet galleg). A-vepredverped eoé ma bet skrivet arer galleg gantget anen alfabet latin. A-c'houdehoudé arer XVI<small><sup>vet</sup></small> kantvloaziadkantvléad eé vezvè implijetimpliet signoùsigneu bihan hag e vo reolennoùréolenneu dindaneédantè adal anen XVIII<small><sup>vet</sup></small> kantvloaziadkantvléad.
YezhEr ofisielgalleg arzo C'honvensionlangaj Mètreofisiel eoer arHonvension gallegMètre, hag ae laklaka unvezhunitéeu diazezdiazé er sistem etrebroadelenternasional|uniteoùunitéeu muzul arér fizikfizikieh. HennezhHeneh ae zo unan eusa ugentuigent yezhlangaj ofisiel anen UnaniezhUnañnigeh European.
===ImplijImpli arer galleg erér bed===
Er galleg zo langaj ofisiel er broieu-man:
Yezh ofisiel ar broioù-mañ eo ar galleg:
{|
|----- bgcolor="#FFD900"
! bro
! kaozeerionkaojerion (yezhlangaj-vammmam)
! poblans
! poblañs
! stank. pob.
! brasterbrastér
|----- bgcolor="#FFD900"
!
! (apeupreapeuprè)
! (Studi Gourhelen 2003)
! (/km²)
! (km²)
|-----
| FrañsFrans (douardoar-bras) || align="right" | 60 000 000
| align="right" | 60 180 600
| align="right" | 105 || align="right" | 547 030
|-----
| Républik démokratik er Hongo
| Republik demokratel ar C'hongo
| align="right" | || align="right" | 55 225 478
| align="right" | 24 || align="right" | 2 345 410
| align="right" | 3 || align="right" | 9 976 140
|-----
| (KebekKébek) || align="right" | 5 700 000
| align="right" | || align="right" | || align="right" |
|-----
| align="right" | - || align="right" | 1 240 000
|-----
| SenegalSénégal || align="right" | || align="right" | 10 580 400
| align="right" | - || align="right" | 196 190
|-----
| BeljikBeljike || align="right" | 4 000 000
| align="right" | 10 290 000
| align="right" | - || align="right" | 30 510
| align="right" | - || align="right" | 56 785
|-----
| RepublikRépublik Kreiz Afrikaen Afrik || align="right" |
| align="right" | 3 683 600
| align="right" | - || align="right" | 622 984
| align="right" | - || align="right" | 23 000
|-----
| Luksambourg (bropays)|Luxembourg || align="right" | || align="right" | 454 157
| align="right" | - || align="right" | 2 586
|-----
|}
Ha bout n'eoé ket ofisiel eoé arer galleg anen eilvet yezhlangaj erér broioùbroieu-mañman:
{|
|----- bgcolor="#FFD900"
! bro
! poblans
! poblañs
! stank. pob.
! brastér
! braster
|----- bgcolor="#FFD900"
!
! (Studi GouhelenGourhelen 2003 )
! (/km²)
! (km²)
|-----
| AljeriAljéri || align="right" | 32 810 500
| align="right" | - || align="right" | 2 381 440
|-----
|}
OuzhpennOhpen eviteit kementkemet-sesen zo paot-mat a c'hallegerienhallegerion c'hoazhhoah enén Ejipt, enén Indez (Pondichéry), enén Itali (Val d'Aoste), erér Laos, erér Moritani, erér RouantelezhRoanteleh UnanetUnañneit (InizennoùInizenneu Angl-ha-Normand), StadoùStadeu UnanetUnañneit anen AmerikAmérik dreist-hollsurtout (Louisiane ha Bro-Saoz NevezNeùé) hag erér Viet-NamVietnam.
ArEr Frankophonie zo ur gompagnunezhgompagnuneh etrebroadelenternasional broioùbroieu hag a ouarnamantoùouarnemanteu eé-lec'hmen maé vezvè kaozeetkaojet galleg.
E-keñverkevér anen istoristoér eoé ma bet arer galleg yezhlangaj arer pennoùpenneu-bras hag arer genwerzheriengomersizion eé Bro-Saoz e-padépad tro-dro da 300 vlezvlé, adal gounitgounid anen Normanted betekbedék 1362, ma'n-deusdes arer [[saozneg]] kemeretkeméret lec'hléh arer galleg evitaveit mat.
=== BroioùBroieu eé-lec'hmen m'eoé arma er galleg arer yezhlangaj ofisiel nemetinameiton ===
* FrañsFrans
* BeninBénin
* Burkina
* Républik démokratik er Hongo
* Republik demokratel ar C'hongo
* Kongo
* Aod en Olifant
* Gabon
* GineGiné
* Mali
* Monako
* Nijer
* KebekKébek
* Sénégal
* Senegal
* Togo
=== BroioùBroieu lec'hé-men m'eoé arma er galleg unan eusag arer yezhoùlangajeu ofisiel ===
* Beljik (Walloni, Bruxelles)
* Burundi
* Kameroun
* Kanada (KebekKébek, Brunswick NevezNeùé)
* RepublikRépublik Kreiz Afrikaen Afrik
* Komoreu
* Djibouti
* Vanuatu
(1) Bar StadoùStadeu UnanetUnañneit n'euses ket a yezhoùlangaj ofisiel, metmè anaveter eogalleg are gallegzo anaùet a-renk gantget arer saozneg dutu-se a-c'houdehoudé 1968, ma oeoè savetsaùet er c'h-COFIDIL d'an ampoenthCOFIDIL.
=== BroioùBroieu eé-lec'hmen maé vezvè implijetimpliet alieslies arer galleg ===
* AljeriAljéri
* Andorre
* Marok
| 