Joseph Goebbels : diforc'h etre ar stummoù

'''Paul Joseph Goebbels''' oa ur politikour [[Strollad broadel sokialour al labourerien alaman|nazi]] alaman, ganet e [[Rheydt]] d'an [[29 Here|29 a viz Here]] [[1897]]. En em lazhañ a reas d'ar [[1añ Mae|1añ a viz Mae]] [[1945]] gant e wreg [[Magda Goebbels|Magda]] goude bezañ bet ampoezonet e c'hwec'h bugel. E karg e oa eus maodiernerezh deskadurezh ar bobl, hag eus hini ar [[propagandamoederezh]] pa oa ar renad nazi (1933-1945) e penn ar vro. Betek dibenn an [[Trede Reich]] e chomas ur politikour stag ouzh ar rann kleiz eus ar strollad nazi. E anv a chom staget da vat ouzh teknikoù arnevez ar propaganda da embreger ar masoù. Deuet eo da vezañ un arouez evit ar pezh a sell ouzh ar gevier hag an doare da skignañ ar [[propagandamoederezh]] en ur stad [[hollveliouriezh|hollveliek]].

Ar c'hwitadenn-se war dachenn ar skrivañ a redias anezhañ da gavout ur vicher boutinoc'h. E vignonez eus ar maread-mañ a gavas ul labour dezhañ en Dresdner Bank. Eeun e oa e garg : ret e oa dezhañ dibunañ a vouezh uhel stad ar postadurioù d'ar bosterienbosterion. Met skarzhet e voe da vare enkadenn ekonomikelarmerzhel 1923-1924. An dra-se a roas dezhañ un eneberezh start ouzh ar reizhiad [[kapitalouriezhkevalaouriezh|kapitalourkevalaour]], ha war an dachenn bolitikel ez eas war-zu ar mennozhioùmennozioù komunour hag an tu kleiz-pellañ. E-pad ar prantad-se e stummas e spered politikel ha prederourel. Lenn a rae kalz levrioù evel reoù [[Friedrich Nietzsche]], [[Oswald Spengler]] ha dreist-holl [[Houston Stewart Chamberlain]]. Memes ma vez sellet ouzh al lennadurioù-se, hiziv an deiz, evel treuzkomprenadurioù ha treuzimplijoù ideologel gant an istorourienistorourion.

Dont a reas Goebbels da vezañ troet kalz gant ar politikerezh. Evel kalz Alamaned er mare-se e oa broadelour da gentañ ha gwelout a ra c'hwitadenn ar [[brezel bed kentañ]] evel an elfenn en doa sachet an enkadenn ekonomikelarmerzhel d'he heul. Met ar pezh a ouezer eo ne oa ket deuet da vezañ an den enepyuzev a anavezimp diwezhatoc'h. Darempredoù mat en doa gant ar yuzevienyuzevion d'ar mare-se. E-pad e studioù e Heidelberg, da skouer, en doa kalz doujañs ouzh kelennourienkelennerion yuzev evel [[Friedrich Gundolf]] pe ouzh rener e dezenn [[Freiherr von Waldberg]].

Evel kalz a bennoù bras en [[Trede Reich]], ez eas Goebbels e darempred gant ar strollad nazi e [[1923]], pa voe ac'hubet [[Nordrhein-Westfalen]] gant [[Bro-C'hall]]. Met c'hwitadenn ar putsch, ha prantad [[Adolf Hitler]] en toull-bac'h a sioulas an [[NSDAP]]. Goebbels a zeuas da vezañ ezel eus ar strollad e [[1924]]. Met d'ar mare se e oa tostoc'h da vennozhioù (tu kleiz ar strollad) [[Gregor Strasser]], unan eus pennoù all an [[NSDAP]]. Staliet e voe Goebbels gantañ e penn ar gazetennoù ''Völkische Freiheit'' ha ''Nationalsozialistische Briefe''. A-drugarez d'e varregezhioù a brezeger hag a skrivagner e teuas da vezañ ur skoazell a-bouez evit Strasser er stourmoù evit gounit levezon er strollad. Kemer a reas plas [[Heinrich Himmler]] evel sekretour Strasser. Met an eneberezh oa dreist-holl ouzh tud evel [[Rudolf Hess]], [[Julius Streicher]] hag [[Hermann Esser]] hag a rene ar strollad pa oa Hitler en toull-bac'h, goude e butsch c'hwitaet). E [[1925]], aet skuizh gant dizunvanded ar strollad nazi, e skrivas ul lizher-stur anvet "d'am mignoned en tu kleiz" a-benn bodañ an holl soñjoù disheñvel a-enep ar gapitalouriezhgevalaouriezh.

Met abretoc'h, Goebbels a wele [[Gregor Strasser]] evel ideologour gwirion ar strollad. Mont a reas betek lavaret e kave Hitler "re vourc'hiz" ha troet war-zu ar gapitalouriezhgevalaouriezh, abalamour d'ar fed ma klaskas kavout arc'hant evit ar strollad digant industrieleriengreantourion meur ar vro. Goebbels oa a-enep ar strategiezh-se penn-da-benn. Kinnig a reas lakaat Strasser e penn ar strollad. Met Hitler, pa zistroas d'an aferioù politikel, ne c'helle ket enebiñ ouzh tud evel Goebbels peogwir e oa ar muiañ-niver en NSDAP gant an dud a-du gant mennozhioùmennozioù Strasser, ha ne c'helle ket mont war-raok hep lodenn gleiz ar strollad. Divizout a reas adsturiañ politikerezh ar strollad en ur bouezañ war ur mennozhmennoz all : gwir enebour ar strollad n'eo ket ar gapitalouriezhgevalaouriezh da gentañ met ar YuzevienYuzevion. Goude prezegennoù enepyuzev hag enepkomunour Hitler (e lec'h ma larelavare e vefe ret distrujañ an [[URSS]]), Goebbels a en em sante trubuilhet gant an Hitler nevez-mañ. Gwelout a reas anezhañ evel ur c'hilstourmer.

Adolf Hitler a welas splann perzhioù pennañ personelezh Goebbels. Gwelout a reas e oa un den barrek-kenañkenan da gomz, da skrivañ, speredek hag ur jeder mat, met dreist-holl e welas e oa Goebbels un den hag a felle dezhañ gounit ur vrud ha bezañ anavezet muioc'h c'hoazh eget forzh peseurt hini er strollad. Goebbels a brofas e sujidigezh da Hitler goude tabutoù etrezo. Hitler en doa asantet ankounac'hat "fazioù" Goebbels an amzer tremenet (e lealded da Strasser da skouer). E miz Eost [[1926]] e kinnigas dezhañ bezañ e karg eus ''Gau'' [[Berlin]]. Goebbels, chomet c'hoazh un tamm feal da Strasser a dremenas e tu Hitler pa ouie e oa galloudusoc'h ar fuhrer. E [[Berlin]], labourat a reas da ledañ levezon ar strollad [[nazi]]. E penn ar gelaouenn politikel ''Der Angriff'' e voe etre [[1927]] ha [[1933]].

E Berlin e oa karget Goebbels da aloubiñ ar "gêr ruz". Rak d'ar poent-se, ar strollad nazi krouet e [[1920]] a oa galloudusoc'h e [[Bavaria]] eget e [[Prusia]] pe e [[Rhenania]]. E Bavaria, Hitler a oa un den politikel eus ar vro gant ul levezon bras a-walc'h, met un estrañjour e chome er ranvroioù all hag e Berlin dreist-holl e lec'h ma ne oa liammet da netra. Met bezañ mestr war ar gêrbenn a oa ur redi m'en devoa c'hoant da dapout ar galloud. Setu e teuas Goebbels da vezañ un den a fiziañs evit Hitler. E penn kentañ ar bloavezhioù tregont e oa daou zen hepken gouest da gaout kement a fiziañs digant Hitler: Joseph Goebbels hag [[Herman Göring]]. Goebbels a genaoze aran manifestadegoùdiskeladegoù hag an emgannoù er straedoù ha [[Göring]] a glaske sikour ha harp arc'hantel ar greantelouriengreantourion.

Hervez Goebbels e veze skrivet ha kaset an Istor war-raok er straedoù. Labourat a rae gant pennoù an [[Sturmabteilung|S.A.]] evit atahinañ emgannoù en tavarnioù ha heskinañ ar re anavezet evel "enebourienenebourion" ar strollad. Er c'hannoù-se e veze implijet muioc'h mui-ouzh-mui an armoù ha bez' e oa tud hag a varve aliesoc'halies-ouzh-aliesañalies a feur ma'z ae feulster an tabutoù war washaat. Met pa varve un den, Goebbels a dreuzimplije a c'holl-se evit e dreuzfurmiñ en ur marv a verzher hag a haroz. Da skouer pa varvas [[Horst Wessel]], lazhet gant ur c'homunour abalamour da istorioù merc'hed, e krouas Goebbels ur vojenn harozel en-dro d'e varv. Forzh petra e vefe: muntr, manifestadegdiskeladeg feulzfeuls, emgann er straed, dont a rae a-benn da zidamall pep darvoud ha da dennañ gounit anezhañ.

En e skridoù e-barzh ''Der Angriff'', ne baoueze ket da dagañ ar pennoù sokialour evel [[Hermann Müller]] ha [[Carl Severing]], pe prezidantkadoriad archerienarcherion Berlin [[Bernhard Weiss]]. Pa veze tamallet outañ bezañ re daer gant Weiss, un den ken direbech e-keñver e esped e prezidantelezh an archerienarcherion pe en arme, e respont ne rae forzh eus reizhegezh an tagadennoù, ar pezh a gonte oa an efedoù war sav-poentsavboent ar boblañs.

Goebbels a zeuas da vezañ unan eus pennbrezegennerienpennbrezegennerion ar strollad nazi. Keñveriet gant Hitler, hag en doa ur vouezh raouliet hag entanet, Joseph Goebbels a chome distrafuilh, habaskoc'h met flemmus ha goapausgoapaüs betek dont da vezañ fentus. Mestroniañ a rae an troioù-lavar goloet, met gellout a rae ivez stagañ gant ur brezegenn diroll ha feuls p' en deveze ezhomm.

Er penn kentañ ne voe ket gwall efedus gerioù hag oberoù Goebbels war poblañs [[Berlin]]. En dilennadegoù evit kadorioù ar [[Reichstag]] e [[1928]], ne zastumas ar strollad nazi nemet 2% eus ar mouezhioù, ar strollad sokial-demokratel 33%, hag ar strollad komunour 25% . Goebbels oa e-touez an dek dileuriad dilennet er [[Reichstag]]. Dre ar garg-se e c'hounezas ur gopr a 750 Reichmark ar miz hag un divec'h parlamantel. Met memes goude an enkadenn ekonomikelarmerzhel, ar strollad nazi ne zeuas ket a-benn da vont pelloc'h eget ar strollad komunour (28% evit NSDAP, ha 55% evit ar strollad komunour e [[1932]]).

Adalek enkadenn [[1929]], ul lodenn eus NSDAP, renet gant [[Otto Strasser]], breur [[Gregor Strasser]], a blede evit adsturiañ preder ha politikerezh ar strollad. Hervezo e oa ret stagañ en dro da vennozhioùvennohioù komunour evit gellout brasat nerzh ar strollad nazi. E-touez ar mennozhioùmennozioù (e tu kleiz pellañ ar strollad) e veze kavet reoù a-du gant diberc'hennerezh ar re binvidik hag ar gapitalouriengevalaourion. Savet e oa bet ar strategiezhbellerezh-mañ a-benn gounit mouezhioù rummad al labourerienlabourerion ha re an dud ginidik eus rummadoù izelañ al labourerienlabourerion. Met Hitler a oa a-enep krenn. Disprizius-kenañkenan oa Hitler evit tout ar pezh a sell ouzh ar rummadoù-se. Galloud ha nerzh NSDAP a zeue eus tud eus ar rummadoù etre evel al labourerien-douar, an dud a oa o labourat war ar maez pe er servijoùgwazadoù. E miz Ebrel [[1930]], Adolf Hitler a skarzhas Otto Strasser eus strollad-ren an [[NSDAP]] e lec'h ma rene an aferioù a selle ouzh ar propagandamoederezh ha reiñ a reas ar garg da C'hoebbels. Dre-se e voe kaset e penn kazetenn ofisielgefridel ar strollad ar ''[[Völkischer Beobachter]]''. Memes ma tiskoueze c'hoazh dougoù kleizourkleizelour (da skouer pa genlabouras gant komunourienkomunourion e-pad harzoù-labour labourerienlabourerion transportoùdezougen kêr Berlin), Goebbels en em zalc'has en un doare leal-kenañkenan da Hitler.

Etre [[1930]] ha [[1933]] e kasas Joseph Goebbels da benn unan eus e labourioù pouezusañ evit ar stourm nazi. Aozañ a reas stourmadegoù dilennadegel ar strollad nazi: reoù evit ar Reichstag e miz Gwengolo [[1930]], miz Gouere ha miz Du [[1932]], miz Meurzh [[1933]], ha hini Hitler evit ar c'hañselerezh e miz Meurzh-Ebrel [[1932]]. Dre ar garg-se e tiskouezas barregezhioù dreist dre implij an dibunadegoù a dud gwisket unvan, ar sinemac'hinema, ar radioskingomz, ar mediaoù. Pep tra oa graet e doare da ziskouez galloud ha brud ar strollad nazi. Ha sachañ a rae kalz tud, en o zoueztudzouez tud yaouank dreist-holl. Ne baoueze ket da gas urzhioù ha divizoù nevez-c'hraet da pennoù ar strollad er ranvroioù. Hiziv an deiz e soñjer ez eo bet gounezet kalz mouezhioù gant ar strollad nazi (etre 1930 ha Gouere 1932) a-drugarez d'an enkadenn ekonomikelarmerzhel met a-drugarez d'ar c'hendegouezh-se, evel-just, oberenn Goebbels hag ar fed ma oa bet efedus a oa bet gwelet mat er strollad nazi hag e oa aet e vrud war wellaat.