Iolo Morganwg : diforc'h etre ar stummoù
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
Linenn 2:
'''Iolo Morganwg''' ({{API|/ˈjo.lo mor.ˈgan.nug/}}) a oa anv-barzh ''Edward Williams'' ([[Llancarfan]], [[Morgannwg]], [[Kembre]], [[1747]]-[[1826]]). ([[Iolo]] eo berradur [[Iorwerth]] - doare kembraek [[Edouarzh]]).
Goude ur pennad war-dro ar frañmasonerezh en em ouestlas Iolo Morganwg da sevel liderezh ha prederouriezh an drouizelezh vodern. Gantañ e voe bodet kentañ [[Gorsedd]], ''Gorsedd Beirdd Ynys Prydain'' e 1792 war dorgenn Primrose e [[Londrez]]. Embann a rae e oa chomet bev an hengoun drouizel goude an aloubadeg roman , ar c'
An drouizouriezh nevez sav et gant Iolo a zo anezhi ur meskaj etre elfennoù eus ar gristeniezh, mojenn Arzhur, rakromantelezh e doare [[William Blake]] hag elfennoù eus ar mojennoù [[keltek]].
Linenn 19:
La supercherie n'a été découverte que dans les années 1970, avec la découverte par un chercheur des brouillons des écrits de Iolo Marganwg de sa propre main. Parallèlement, l'oeuvre de Marganwg a pris progressivement une autre dimension, sa poésie et ses écrits étant désormais reconnu comme un joyau de la langue galloise de son temps.
''' a oa ur barzh [[kembraek]] eus an XIXvet kantved.
<!--
[[Delwedd:Iolo Morganwg.jpg|de|bawd|200px|Iolo Morganwg]]
Roedd '''Edward Williams''' ([[10 Mawrth]] [[1747]] - [[18 Rhagfyr]] [[1826]]), sy'n fwy adnabyddus dan ei [[enw barddol]] '''Iolo Morganwg''', yn fardd a hynafiaethydd a aned ym mhentref bychan [[Pennon]], plwyf [[Llancarfan]], ym [[Morgannwg]], de [[Cymru]]. Fe sy'n gyfrifol am y rhan helaeth o seremonïau'r [[Eisteddfod Genedlaethol]], ac fe hefyd a sefydlodd [[Gorsedd y Beirdd|Orsedd Beirdd Ynys Prydain]]. Dim ond yn yr 20fed ganrif y sylweddolwyd ei fod yn un o'r ffugwyr llenyddol mwyaf cynhyrchiol a llwyddianus erioed.
==Ei fywyd==
Ganwyd ''Edward Williams'', yn [[1747]], ym mhentre Pennon ym mhlwyf [[Llancarfan]] ond symudodd ei rieni i fyw ym mhentref [[Trefflemin]], rhai milltiroedd yn unig i ffwrdd, ar lan [[Afon Ddawan]], ac yno y'i magwyd ac y bu'n byw am y rhan helaeth o'inoes. Gweithiodd trwy gydol ei oes fel saer maen, ym Morgannwg ac yn [[Lloegr]], ond daeth yn enwog fel hynafiaethwr, [[bardd]] a radical. Yn [[Llundain]] roedd yn aelod ymroddgar o'r [[Cymdeithas y Gwyneddigion|Gwyneddigion]], cylch o lenorion gwladgarol a oedd yn cynnwys [[William Owen Pughe]] ac [[Owen Jones (Owain Myvyr)|Owain Myvyr]]. Daeth i adnabod [[Robert Southey]] a dechreuodd alw ei hun yn "The Bard of Liberty". Fel rhai o lenorion mawr eraill yr oes roedd Iolo'n hoff iawn o [[opiwm]] ar ffurf ''laudanium''.
Tra yng ngharchar [[Caerdydd]] dros fethdaliad, ganed ei fab a fedyddiodd yn [[Taliesin Williams|Daliesin]]. Roedd Taliesin yn ddisgybl i'w dad a golygodd ran o'i waith ar ôl ei farwolaeth.
Pan fu farw Iolo yn 78 oed ar 18 Rhagfyr 1826, bu galar ar ei ôl gan lawer o feirdd Cymru ac eraill a'i edmygai. Cyfansoddodd [[Walter Davies (Gwallter Mechain)]] 'gywydd-gofiant' iddo sy'n clodfori ei ddysg a'i ddawn ac sy'n cloi gyda'r llinellau hyn:
:Tra bo ton yn afon Nedd
:A Dawon i'r un duedd,
:Taf a Chynon afonydd
:Yn gyr[r]u'u dwfr i Gaer Dydd,
:Bydd ym mhob glyn, bryn a bro
:Miloedd yn sôn am Iolo.<ref>Gwallter Davies, 'Cywydd-gofiant Iolo Morganwg', D Silvan Evans (gol.), ''Gwaith Gwallter Mechain'', cyfrol 1 (Caerfyrddin, 1868). Tud. 61.</ref>
==Ei waith llenyddol==
Iolo oedd un o olygyddion tair cyfrol y ''[[The Myvyrian Archaiology of Wales|Myvyrian Archaiology]]'' ([[1801]]-[[1807]]).
Cyfansoddodd Iolo nifer o gerddi. Yn eu plith mae'r cywyddau a dadogodd ar feirdd o'r [[Yr Oesoedd Canol|Oesoedd Canol]], rhai ohonynt yn feirdd hanesyddol, fel [[Dafydd ap Gwilym]], ac eraill yn greaduriaid o ben a phastwn Iolo ei hun. Cyhoeddwyd cyfieithiad Saesneg o'r cywyddau dan y teitl ''Poems Lyric and Pastoral'' yn [[1794]]. Er i ddilysrwydd y cerddi hyn gael ei amau ac yna ei gwrthbrofi gan ysgolheigion yr [[20fed ganrif]], maent yn cael eu cydnabod fel cerddi gwych ynddynt eu hunain erbyn heddiw. Cyfansoddodd nifer fawr o emynau ar gyfer [[yr Undodiaid]] Cymraeg a gyhoeddwyd yn [[1812]]. Ysgrifennodd nifer o gerddi rhydd swynol yn ogystal.
Wedi ei farwolaeth cyhoeddwyd ''[[Cyfrinach Beirdd Ynys Prydain]]'' yn [[1829]] ac yn [[1848]] gwelodd ei gasgliad mawr o farddoniaeth a rhyddiaith hanesyddol, ffug a dilys, olau dydd yn y gyfrol yr ''[[Iolo Manuscripts]]'' ([[The Welsh Manuscripts Society]], 1848). Yn ddiweddarach yn y [[19eg ganrif]] cyhoeddwyd rhai o'i ffugweithiau eraill, yn cynnwys ''[[Coelbren y Beirdd]]'' (1840), ''[[Dosparth Edeyrn Dafod Aur]]'' (The Welsh Manuscripts Society, 1856) a ''[[Barddas]]'' (The Welsh Manuscripts Society: 1862, 1874).
Mae'r rhan fwyaf o lawysgrifau a llyfrau Iolo yn cael eu diogelu yn y [[Llyfrgell Genedlaethol Cymru|Llyfrgell Genedlaethol]] yn [[Aberystwyth]] ers [[1916]].
==Ei ddylanwad==
Yn ystod y can mlynedd ar ôl ei farwolaeth yn 1826, daeth enw Iolo Morgannwg yn destun llosg yng Nghymru, wrth i ysgolheigion cyfoes ddatguddio faint o "ddarganfyddiadau" Iolo oedd, mewn gwirionedd, yn ffrwyth dychymyg Iolo ei hun. Ond erbyn heddiw, er bod pawb yn derbyn mai ffugio a wnaeth, mae defodau a seremonïau Iolo wedi ennill eu plwyf ym mywyd diwylliannol Cymru, ac mae Iolo ei hun wedi dod yn arwr i'r Cymry.
-->
==Oberennoù==
*''[[Cyfrinach Beirdd Ynys Prydain]]'' (1829)
*''[[Iolo Manuscripts]]'' ([[The Welsh Manuscripts Society]], 1848).
*''[[Coelbren y Beirdd]]'' (1840)
*''[[Dosparth Edeyrn Dafod Aur]]'' (The Welsh Manuscripts Society, 1856)
*''[[Barddas]]'' (The Welsh Manuscripts Society: 1862, 1874)
*''Cerddi Rhydd Iolo Morganwg'', gol. P. J. Donovan (Caerdydd, 1980). Detholiad sy'n cynnwys nifer o'r cerddi "canoloesol" ffug.
==Lennadurezh==
En galleg:
*Diwar -benn e falskridoù, lenn rakskrid [[Pierre-Yves Lambert]], d'ar << Quatre Branches du Mabinogi >> (L'aube des peuples, Gallimard)
En saozneg:
*Cathryn A. Charnell-White, ''Bardic Circles[:] National, Regional and Personal Identity in the Bardic Vision of Iolo Morganwg'' (Canolfan Uwchefrydiau Cymraeg a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2007). ISBN 978-0-7083-2067-9
*Mary-Ann Constantine, ''The Truth against the World[:] Iolo Morganwg and Romantic Forgery'' (Canolfan Uwchefrydiau Cymraeg a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2007). ISBN 978-0-7083-2062-4
*Geraint H. Jenkins (gol.), ''A Rattleskull Genius[:] The Many Faces of Iolo Morganwg (Canolfan Uwchefrydiau Cymraeg a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2005). ISBN 978-0-7083-1971-0
*Geraint H. Jenkins ''et al.'' (gol.), ''The Correspondence of Iolo Morganwg'', mewn 3 cyfrol (Canolfan Uwchefrydiau Cymraeg a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2007). ISBN 978-0-7083-2131-7
*Marion Löffler, ''The Literary and Historical Legacy of Iolo Morganwg 1826-1926'' (Canolfan Uwchefrydiau Cymraeg a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2007). ISBN 978-0-7083-2113-3
*Prys Morgan, << Iolo Morganwg >> (Writers of Wales, Cardiff, 1975)
*[http://www.maryjones.us/jce/iolo.html Jones' celtic encyclopedia]
*Elijah Waring, ''Recollections and Anecdotes of Edward Williams'' (1850)
En kembraeg:
*Prys Morgan, ''Iolo Morganwg'' (cyfres ''Writers of Wales'', 1975)
*Brinley Richards, ''Golwg Newydd ar Iolo Morgannwg'' (1979)
*T.D. Thomas, Cofiant (1857)
*G. J. Williams, << Iolo Morganwg a Chywyddau'r Ychwanegiad >> (Cardiff, 1926)
*G. J. Williams, << Iolo Morganwg >> (Cardiff, 1956)
Linenn 33 ⟶ 88:
==Pennad kar==
* [[Hu Gadarn]]
==Liammoù diavaez==
*[http://iolomorganwg.cymru.ac.uk Iolo Morganwg a'r Traddodiad Rhamantaidd yng Nghymru] Prosiect yn y Ganolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaid, Prifysgol Cymru
*[http://www.llgc.org.uk/index.php?id=historyofthebritishbardsnl&L=1&0= Llyfrgell Genedlaethol Cymru] - Hanes Iolo Morganwg a'r llawysgrif ''History of the British Bards''
*[http://www.100welshheroes.com/cy/biography/iolomorganwg Un o arwyr Cymru]
*[http://www.hum.uit.no/a/schimanski/Iolo/llyfr.htm Prifysgol Tromso] - llyfryddiaeth
{{DEFAULTSORT:Morganwg, Iolo}}
[[
[[cy:Iolo Morganwg]]▼
[[de:Edward Williams]]
[[en:Iolo Morganwg]]
| |||