Etruskeg : diforc'h etre ar stummoù

An hini bouezusañ eus ar [[yezhoù tireniek]] e oa an '''etruskeg''', komzet gwechall e [[Toskana]] e [[Italia]] da vare ar [[Republik roman]]. Aet eo da get goude [[aloubadeg]] diwezhañ ar [[Henroma|Romaned]] e [[350 kt JK|350 kent Jezuz-Krist]]. Moarvat e oa kar d'ar [[reted|reteg]] komzet en [[Alpoù]] ha d'al [[lemneg]] komzet en enez [[Lemnos]], [[Gres]]. Ne intenter ket mat ar [[skrid]]où miret.

 

 

Ober a rae an [[Etrusked]] gant un deveradenn eus al [[lizherenneg gresianek ar c'hornog]] o-doa amprestet digant [[trevadennerezh|trevadennoù]] gresian kreisteiz Italia,gant [[levezon]]où eus ar [[fenikeg]]. Lennet e veze eus an tu dehou d'an tu kleiz pe en ur doare [[boustrofedon]].

Gant ar lizherenneg etruskek e veze skrivet meur a yezh italian evel an [[oskeg]] pe al [[leponteg]]. Amprestet eo bet ivez, gant un nebeut kemmadennoù, gant ar Romaned hag orin ar [[lizherenneg latin]] a-vremañ eo bet.

 

 

Dispis eo orin an Etrusked. Hervez [[Herodotes]] e vefent embroidi eus Bro-[[Lidia]] (e [[Turkia]] hiziv), deuet da [[Umbria]] da dec'hout un [[naonegezh]] (''Istorioù, 21''). Lodek gant e gredenn ne oa ket tout e gempredidi. Er [[Iañ kantved]] goude Jezuz Krist e remerkas ne oa etruskeg heñvel ouzh yezh ebet arall. Eus an dra-mañ e tezastumas e oant henvroidi.

An [[impalaer]] [[Klaodius]] (10 kent Jezuz Krist - 54) eñ-doa skrivet ur [[geriadur]] hag ur [[yezhadur]] etruskeg, ar pezh a ziskouezh e oa c'hoazh komzet an etruskeg e derou ar c'hantved kentañ.

 

 

N'anavezer ket mat a-wal'ch an etruskeg da skrivañ un istor diabarzh gwir anezhi, met testennoù o-doa treuzvevet a ziskouez ur rummad a gemmoù etre an enskrivadurioù kozhañ hag ar skridoù diwezhatoc'h evel al [[liber linteus]]. Seblantout a ra eñ-doa an etruskeg ur [[pouezh-mouezh]] kreñv hag a oa kaoz da wanadur ar vokalennoù dibouezhet evel e ''rasena'' a ya da ''rasna'' e testennoù eus penn ar [[Republik roman]]. Kavout a reer ivez ur [[ger-mell]] - ''ten'' pe ''tn'' - e-barzh skridoù diwezhatoc'h hag a zo diank en enskrivadurioù diaraok.

 

 

An darn vrasañ eus ar glaskourien a soñj eo an etruskeg aparchant d'ur [[yezhoù tireniek|familh tireniek]] hag a endalc'hfe, e-kichen an etruskeg, ar [[reteg]] hag al [[lemneg]]. Ar [[kamuneg|C'hamuneg]] a zo staget outi gant yezhoniourien zo, met n'anavezer ket a-walc'h a-zivout ar yezh-se da vezañ sur. An [[hengipreg]] hag an [[hengreteg]] a c'hellfe bezañ izili ar familh-se

Liammoù etre ar [[yezhoù tireniek]] an [[yezhoù indez-europeek|indez-europeeg]] o-deus bet kinniget pa seblant un darn eus ar geriadur etruskeg kaout un orin indez-europek, pe tost ouzh an indez-europek. Hec'h yezhadur, avat, a zo disheñvel kenañ.

 

 

Tra ma oa etruskeg skrivet en ur doare-skrid a gomprener ma a-walc'h ez eus kalz entremarioù c'hoazh diwar-benn e [[fonologiezh]]. Kenemglev ebet a zo a-zivout talvoudegezh al lizherennoù sunet ([[theta]], [[phi]] ha [[chi]]). Gallout a rafent bezañ sunet evel e [[gresianeg]] pe talvezout [[kensonenn-c'wezh|kensonennoù-c'hwezh]]. Gallout a reont bezañ nemet [[eilstumm]]où al lizherennoù nann-sunet.

 

 

{|class="wikitable"

|-

| '''[[Vogalennoù serr|Serr]]'''

| align=center |

|-

| '''[[Vogalennoù damserr|Damserr]]'''

| align=center |

| align=center |

|-

| '''[[Vogalennoù digor|Digor]]'''

|  

| align=center |

|}

 

 

 

|- align=center

|[[Dre Darzhañ]]

| colspan="2" |

| colspan="1" |

|- align=center

|[[Dre c'hwezhañ]] (?)

| colspan="1" |

| colspan="2" |

 

|- align=center

|[[Afrikatek]]

| colspan="2" |

| colspan="2" |

| colspan="2" |

|- align=center

|[[Dre fri]]

| colspan="1" |

| colspan="1" |

|[[Dre fraoñval]]

| colspan="2" |

| colspan="1" |

| colspan="1" |

|- align=center

|[[Dre-dostaat]]

| colspan="2" |

| colspan="1" |

| colspan="2" |

| colspan="1" |

 

 

 

N'eo ket anavezet mat yezhadur an etruskeg. An darn vrasañ eus an destennoù a zo re verr ha n'int ket komprenet ar re hiroc'h. Gwelet eo mat e oa ur [[yezh genbegus]] an etruskeg.

 

 

Displeget e oa an [[anv]]ioù etruskeg en ur stagañ [[lostger]]ioù outo, evel e [[turkeg]] pe e [[finneg]].

* ar gerioù gourel oc'h echuiñ gant ur gensonenn dre-zent

 

 

N'anavezer nemet daou [[raganv]] personel e etruskeg :''mi'' (me), ''mini'' e dro-damall ha ''an'' (eñv/hi) a ya da ''in''pa ziskouez un dra divuhez.

E testennoù diwezhatoc'h, evel al [[liber linteus]], e ya ''ta / tn'' d'ur ger-mel.

 

 

Abalamour da natur an testennoù n'anavezer ket mat [[frammadur]] ar verb etruskeg.

* Gour kentañ an amzer dremenet-gouzañv a vez graet dre stagañ ''che'' ouzh ar wrizienn.

 

 

Miliadoù a destennoù en etruskeg a zo bet treuzkaset, met an darn vrasañ anezho a zo skort. Skridoù-bez ha gouestloù ez int dreist-holl. N'hon eus nemet un dornad a destennoù hir, gwirel pe relijiel o natur :

* Ar [[Cippus Perusinus]]

 

 

* [http://etp.classics.umass.edu/ The Etruscan Texts Project]

* [http://www.umass.edu/etruscannews Etruscan News Online]

* [http://people.umass.edu/jamesp/fonts.html Etruscan and Early Italic Fonts]

* [http://web.archive.org/web/20021207170759/http://www.netaxs.com/~salvucci/VTLhome.html The Languages of Ancient Italy]

* [http://web.archive.org/web/20021213221136/http://www.netaxs.com/~salvucci/VTLetrvocab.html An Etruscan Glossary]

* [http://www.open.ac.uk/Arts/etrweb/etrmain.htm Etruscans on the Web]:

 

 

[[Yezhoù tireniek]]

[[ko:에트루리아어]]

[[kw:Etruskek]]

[[lt:Etruskų kalba]]

[[nl:Etruskisch]]