Sonerezh Breizh : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Linenn 1:
{{Raktres Lise Diwan}}
 
==Sonerezh Breizh==
[[Skeudenn:Denez prigent.jpg|250px|right]]
Ar sevenadur keltieg en deus awened sonerien Breizh. Ober a reont berzh e diavaez Breizh, dreist holl adalek 1972 pa grog ar sonerezh d’en em yaouankaat gant strolladoù nevez ( [[Ar re yaouank]], [[Alan Stivell]] … ) o kas war-raok ar sonnerezh. Levezon ar broioù estren evel ar broioù keltieg all o deus pinvidikaet hengoun ar vro
 
Ar sevenadur keltiegkeltiek en deus awenedawenet sonerien Breizh. Ober a reont berzh eer-maez diavaezeus [[Breizh]], dreist holl adalekabaoe 1972 pa grogoa krog ar sonerezh d’en emda yaouankaat gant strolladoù nevez ( [[Ar re yaouank]], [[Alan Stivell]] … ) o kas war-raok ar sonnerezhsonerezh. Levezon ar broioù estren evel ar broioù keltieg all o deus pinvidikaet hengoun ar vro.
===Istor===
 
===Istor ar sonerezh===
E-pad pell a oa dispartiet sonerezh Breizh etre teir lodenn ar sonerezh evit ar festoù hag evit dañsal ([[Kan-ha-Diskan]], heuliadoù dañs), sonerezh dous (meuleudioù, [[gwerzioù]], [[kanaouennoù martolod]]) ha sonerezh iliz ([[kantikoù brezhoneg]]). Ar sonnerezh ha zo merket gant ar lec’hioù ( Parroz, Keriadenn, [[Bro Fañch]], [[Bro Sizun]], [[Bro Fisel]] … ), hag ivez gant ar rannadennoù yezh e [[Breizh Uhel]] (e-lec’h ma ‘vez komzet gallo) ha [[Breizh Izel]] (lec’h ma vez komzet brezhonek).
 
O tigreskiñ abaoe ar [[1añ Brezel Bed]], en eilvet lodenn eus an XXvet kantved ar sonerezh a zo o en em adnevezañ. Etrezek an traoù nevez-mañ, tu zo menegiñ :
E-pad pell, sonerezh Breizh a oa dispartiet sonerezh Breizh etre teir lodenn ar sonerezh evit ar festoù hag evit dañsal ([[KanKann-ha-Diskan]], heuliadoù dañs), sonerezh dous (meuleudioù, [[gwerzioù]], [[ha kanaouennoù martolod]]) ha sonerezh ilizar relijion ([[kantikoù brezhoneg]]). Ar sonnerezhsonerezh ha zo merket gant ar lec’hioù ( Parroz, Keriadenn, [[Bro Fañch]], [[Bro Sizun]], [[Bro Fisel]] ), hag ivez gant ar rannadennoù yezh e [[Breizh Uhel]] (e-lec’h ma ‘vez komzet gallo) ha [[Breizh Izel]] (e lec’h ma vez komzet brezhonekbrezhoneg).
O tigreskiñ abaoe ar [[1añ Brezel Bed]], en eilvet lodenn eus an XXvet kantved ar sonerezh a zo ooc'h en em adnevezañ en eilvet lodenn eus an XXvet kantved. Etrezek an traoù nevez-mañ, ez eus tu zo menegiñ :
 
• Krouidigezh ar bagadoù goude ar brezel
• Penn kentañ ar c’hanaouennoù stourm ([[Glenmor]])
 
• Adkaset eo an [[telenn keltieg]] gant Alan Cochevelou (anvet diwezhatoc’h [[Alan Stivell]]),
• Adkaset eo an [[telenndelenn keltieg]]geltieg gant Alan Cochevelou (anvet diwezhatoc’h [[Alan Stivell]]),
• Implijet e vez binjivi a ne oa ket anavezet gant ar sonerien: binioù bras [[Bro Skos]], gitar klev
 
• Lieskementadur an eskemmoù sonnerezh gant ar [[broioù keltieg]] estren ([[Iwerzhon]], [[Bro Skos]], [[Bro Gembre]] ha [[Bro Kerne]]), hag a oa krog dija en XIXvet kantvet
• Implijet e vez binjivi a ne oa ket anavezet gant ar sonerien : binioù bras [[Bro Skos]], gitar klev
• Krouidigezh embregerezhioù ispisialiset e-barzh dastumadeg ar sonerezh hengounel ([[Dastum]]), e-barzh ar c’hannañ ([[Kan ar Bobl]]), ar sonnerezh-benveg (BAS pe "Bodadeg ar Sonerion") pe an dañs (Kendalc'h ha War 'l leur),
 
• Lieskementadur an eskemmoù sonnerezhsonerezh gant ar [[broioù keltieg]] estren ([[Iwerzhon]], [[Bro Skos]], [[Bro Gembre]] ha [[Bro Kerne]]), hag a oa krog dija en XIXvet kantvet
 
• Krouidigezh embregerezhioù ispisialiset e-barzh dastumadeg ar sonerezh hag ar c'hanaouennoù hengounel ([[Dastum]]), e-barzh ar c’hannañc’hanañ ([[Kan ar Bobl]]), ar sonnerezh-benveg (BAS pe "Bodadeg ar Sonerion") pe an dañs (Kendalc'h ha War 'l leur),
• Ar c’hentañ festoù-noz e salioù, festoù aozet diouzh noz evit dañsal dansoù hengounel.
 
Adalek 1965, en em diorroañ a raziorro ar muzik oc'h en em diskleriañ ar razisklaeriañ breizadbreizhat hag alies stourmerstourmerek ([[Alan Stivell]] e-penn 1añ, hag er bloavezhioù 70, [[Tri Yann]], [[Gilles Servat]] ha reoù all c’hoaz) cheñch a reont temmoù kozh ‘vitevit kas da benn traoù nevezoc’h ha d’ar chiz (da skouer implijet ‘vez gitar elektrek, ha binviji perku da skouer), mesk a reont sonnerezh disheñvel ("cross-over") ha n’ho deus ket aon da krouiñ kompozisionkompozisiñ traoù-nevez ( da skouer « [Ar re Yaouank » gant o album milanavezet « Breizh Pozitiv »]), o kavout gwelloc’h brasaat ha liesaat ar sonnerezh. Ar mouvamant muzik a zo skoazellet gant meur a festoù-noz aozet un tamm e-pep lec’h e Breizh.
 
===Sonerezh Hengounel ha Sonerezh Klasel===
[[Skeudenn:Fest noz 4.jpg|250px|right]]
Ar binviji arouezus ([[biniou]], [[bombard]]) implijet er sonnerezh a diskenn eus famille an [[oboelloù]].
E-barzh kalz a broioù ha rannvroioù, Ar binviji dre aer hengounel a zo bet implijet e-plas an [[oboelloù]] a-raok mont da get nemet (mais pas seulement) ar bombard a dreistbevas e Breizh, setu perak e cheñch ar sonnerezh a-vreizh eus ar reoù all.
Goude bezañ bet tost da mon da get e kreizh an XXvet kantvet, ar c’houpladoù (bombard ha biniou kozh) o deus adkoumeret startijenn; ar festou noz hag c’henstrivadegoù sonerien a zedenn kalz ar c’henstriverien hag arvesterien. E-pad ar bloavezhioù 1970, e vez graet kalz dastumadegoù meuleudioù, [[gwerzioù]] ha dañsoù. Kalz a tonioù ha sonioù a zobet savetaet gant sikour embregerezhioù ‘vel [[SKV]] (krouet gant [[Georges Epinette]]) ha [[Dastum]].
Hiziv an deiz, dre vrasadur an toniaoueg (strolladoù graet gant binviji lieseurt, implij ar binviji elektronek, enrolladennoù er studio hag all), ar skeuliad reizh a zo en em ledaet. Met memestra, sonnerien zo ([[Denez Prigent]] , [[Yann Fañch Kemener]], [[Erik Marchand]], [[Ar Breudeur Morvan]], [[Marsel Gwilhouz]]) a chomm staget d’ar skeuliad direizh. Ouzhpenn, ar sonerienn festoù-noz, alies dianavezet er-maez eus ar vro, a chomm stag ouzh ar skeuliad mañ.
 
Ar binviji arouezus ([[biniou]], [[bombard]]) implijet er sonnerezhsonerezh a diskennziskenn eus famillefamilh an [[oboelloù]].
===Sonnerezh Breizh Modern===
E-barzh kalz a broioùvroioù ha rannvroioù, Ar binviji dre aer hengounel a zo bet implijet e-plas an [[oboelloù]] a-raok mont da get nemet (mais pas seulement) ar bombardvombard a dreistbevaszreistbevas e Breizh, setu perak e cheñch arsonerezh sonnerezh a-vreizhBreizh eus ar reoù all.
[[Skeudenn:Tri yann.jpg|250px|right]]
 
Pa ‘vez komzet eus sonerezh modern a-vreizh an anv kentañ a zeu en om soñj eo hini [[Alan Stivell]]. Daoù mennozh ‘zo d’an dra-mañ : pouezuster e oberoù hag e brud. Memes ma ne oa ket an hini kentañ o addimplijout (cf. labour ar bagadoù a-raokañ – ha gantañ -), [[Alan Stivell]] en deus modernekaet a-grenn sonnerezh breizh ha keltiek en ur treuzkas binviji modern ([[gitar elektrek]], [[gitar boud]], hag all hag all).
Goude bezañ bet tost da monvont da get e kreizh an XXvet kantvet,kantved o deus adkoumeret lañs ar c’houpladoùc'houpladoù (bombard ha biniou kozh) o; deusdedenniñ adkoumereta startijenn;reas ar festou noz hagha c’henstrivadegoù sonerien a zedenn kalz ara c’henstriveriengenstriverien hag arvesterien. E-pad ar bloavezhioù 1970, e vez graet kalz dastumadegoù meuleudioù, [[gwerzioù]] ha dañsoù. Kalz a tonioùdonioù ha sonioù a zobetzo bet savetaet gant sikour embregerezhioù ‘velevel [[SKV]] (krouet gant [[Georges Epinette]]) ha [[Dastum]].
Ouzhpenn da-se, implijet n’eus evit ar wech 1añ doareoù modern ha micherel evit ma vije anavezet ha treuzkaset e sonerezh, er bed a-bezh, en ur kregiñ gant arvesterien breizh, a na anavezen ket pe a vije serret d’ar sonnerezh-mañ.
 
Strolladoù all o implijout doare "rock" hag o dont da vezañ anavezet er maez eus [[Breizh]] : [[Tri Yann]], [[Stone Age]], [[EV]], [[Krêposuk]], [[Armens]], [[Merzhin]],[[Matmatah]],[[Tri Bleiz Die]], [[Ar re Yaouank]], [[Sonnerien Du]] hag all.
Hiziv an deiz, o deus en em ledaet ar skeuliad reizh dre vrasadur an toniaoueg (strolladoù graet gant binviji lieseurt,liesseurt hag a implij ar binviji elektronek, enrolladennoù er studio hag all), ar skeuliad reizh a zo en em ledaet. Met memestra, sonnerienez zoeus sonerien evel ([[Denez Prigent]] , [[Yann Fañch Kemener]], [[Erik Marchand]], [[Ar BreudeurVreudeur Morvan]], [[Marsel Gwilhouz]]) a chommchom staget d’ar skeuliad direizh. Ouzhpenn, e chom stag ouzh ar soneriennskeuliad mañ ar sonerien festoù-noz,. Alies ez aliesint dianavezet er-maez eus ar vro, a chomm stag ouzh ar skeuliad mañ.
Strolladoù a implij ivez an elektronek abaoe pell evel ar c’hanner [[Denez Prigent]].
 
Hag e-pad ar bloavezioù 90 an hip-hop breizhad a erru gant [[Manau]] heuliet war lec’h gant [[Ragalendo]].
===SonnerezhSonerezh Breizh Modern===
E-pad ar bloavezhioù 2000 ez eus oberour-sonerienn nevez o tont war-well, evel [[Dom DufF]] ha [[Nolwenn Korbell]], ha war lerc’h [[Gwennyn]].
 
Pa ‘vez komzet eus sonerezh modern a-vreizh Vreizh ez eo an anv kentañ a zeu en omem soñj eo hini [[Alan Stivell]]. Daoù mennozhvennozh ‘zo d’an dra-mañ : pouezuster e oberoù hag e brudvrud. Memes ma ne oa ket an hini kentañ o addimplijoutadimplijout ar sonerezh hengounel a [[Breizh|Vreizh]] (cf. labour ar bagadoù a-raokañraozañ – ha gantañ -), [[Alan Stivell]] en deus modernekaet a-grennAlan sonnerezhStivell breizhar sonerezh breizhat ha keltiek a-grenn en ur treuzkas binviji modern ([[gitar elektrek]], [[gitar boud]], hag all hag all).
Ouzhpenn da-se, implijet n’eus evit ar wech 1añ doareoù modern ha micherel evit ma vije anavezet ha treuzkaset e sonerezh, er bed a-bezh, en ur kregiñ gant arvesterien breizh, a na anavezen ket pe a vije serret d’ar sonnerezh-mañsonerezh.
Strolladoù all ooc'h implijout an doare "rock" hag oa zo dontdeuet da vezañ anavezet er -maez eus [[Breizh]] a zo : [[Tri Yann]], [[Stone Age]], [[EV]], [[Krêposuk]], [[Armens]], [[Merzhin]],[[Matmatah]],[[Tri Bleiz Die]], [[Ar re Yaouank]], [[SonnerienSonerien Du]] hag all. Strolladoù a implij ivez an elektronek abaoe pell evel ar c’haner Denez Prigent.
E-pad ar bloavezhioù 90 ec'h erruas an hip-hop breizhat gant [[Manau]].
EHag e-pad ar bloavezhioù 2000 ez eus oberour-soneriennsonerien nevez o tont war-well, evel [[Dom DufF]] ha [[Nolwenn Korbell]], ha war lerc’h [[Gwennyn]].
 
===Ar Binviji===
 
[[Skeudenn:Biniou-kozh-monte.JPG|250px|right]]
Pa vez komzet eus sonerezh BreizhSoñjet e vez soñjet diouzhtu erd'ar c’houbladoùc’houpladoù [[bombard]] ha /[[binioù kozh|binioù]] pa vez soñjet da sonerezh Breizh. Memes ma ‘z eo brudet,ar binviji-se brudet, dreist-holl e [[Breizh-Izel]], ne vez ket implijet nemet an da binviji-mañnemeto.
Gwechall ea vezeoa klevetimplijet an delenn ivez, dreist-holl egant lez dugedduked Breizh. Met nen'he deus ket leusket kalz a roudoù goude mare an duked. E-penn kentañ ar bloavezhioù 1950, e labouras [[Alan Stivell]] hag e dad [[Georges Cochevelou]], heuliet gant reoù all, o deus labouret evit ma vije Addigaset eo bet war-lec'haddigaset er bro gant labour Alan Stivell hag e zadvro. Anavezet eo hiziv an deiz dindan anv an [[telenn keltieggeltieg|delenn geltieg]].
E-pad an XIXvet kantved, e oa bet treuzgaset e Breizh an [[accordeoñs diatonek]] hag an [[treujenndreujenn-gaol]] a zo bet treuzgaset e Breizh. Plijet eoe betveze an dud gant an ton chalerus eus an [[treujenndreujenn-gaol]] ha dre ma c’helle kemmerkemer plas an diskanndiskan e-barzh ar c'hann-han ha-diskann diskan.
Binviji all a zo bet hag a zo c’hoazc’hoazh implijet : [[ar beuz]], [[ar bielloùbiell]], [[ar violoñs]], [[an treujenn-gaol]], [[Fleüt Iwerzhon]] hag [[an Dulsimer]]. ArN’eus ket pell gitar, hag a oa implijet er e-penn kentañ evit heuliañ kanaouennoù (cf. [[Glenmor]]) hag implijet war lec’hlerc’h evit an dañsoù, er fin ez eoe betvez implijet gant tud ‘velevel [[Dan Ar Braz]], [[Soïg SiberilSibéril]], [[Jean-Charles Guichen]] pe [[Nicolas KemenerQuéméner]] evit c’hoari e-unan.
 
==Liammoù diavez==
 
* [http://www.ina.fr/fresques/ouest-en-memoire/video/Region00008/les-grandes-fetes-interceltiques-et-de-cornouailles L'Ouest en mémoire (Ina) - Gouel bras e Brest 1950]
* [http://www.ina.fr/fresques/ouest-en-memoire/video/Region00019/neuvieme-edition-des-fetes-des-cornemuses-a-brest L'Ouest en mémoire (Ina) - Gouel ar binioù à Brest 1962]
* [http://www.ina.fr/fresques/ouest-en-memoire/video/Region00419/les-loisirs-en-campagne L'Ouest en mémoire (Ina) - "Les loisirs en campagne" 1975]
* [http://www.ina.fr/fresques/ouest-en-memoire/video/Region00507/klasker-toniou-kozh-collecteur-de-chansons-traditionnelles L'Ouest en mémoire (Ina) - Yann-fañch Kemener ur glasker tonioù kozh 1978]