Fonologiezh : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
TXiKiBoT (kaozeal | degasadennoù)
D Robot ouzhpennet: be-x-old:Фаналёгія
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Linenn 2:
[[Rummad:Fonetik ha fonologiezh]]
 
Evit kompren mat petra a dalv ar '''fonologiezh''' eo mat he c'henveriañ gant ar '''[[fonetik]]''' : plediñ a ra ar fonetik gant studi ar sonioù a c'heller kavout er yezhoù ('fonennoù'), ar fonologiezh, avat, a denn d'ar perzh a c'hoari ar sonioù en ur yezh resis (d.l.e. ar 'fonemoù'). Da skwer,skouer eo fonologel eo an diforc'h e brezhoneg etre ar vogalennoù hir hag ar vogalennoù berr, rak daou c'her disheñvel eo ''kannañ'' ha ''kanañ'' pa n'eus kenetreze nemet an diforc'h fonetikel-se keit ha ma c'heller ober an hevelep sonioù berr hag hir e galleg hep cheñch ster d'ar gerioù dre-se : n'eo ket fonologel an diforc'h fonetikel-se e galleg, neuze.
 
 
'''Penaos renabliñ fonemoù ur yezh'''
 
Pal ar fonologiezh a zo kavout an holl diforcziforc'hioù fonetik hag o deus ur perzh strukturel da c'hoari en ur yezh resis, da lâretlavarout eo dizoleiñ peseurt sonioù a dalvez da [[fonem|fonemoù] er yezh-se. Graet e vez kement-mañ dre glask '''parioù nebeutañ''', da lâretlavarout eo parioù gerioù hag a zo gerioù disheñvel en ur yezh dre cheñch perzh ur son nemetken.
 
Ret eo d'ar fonemoù en ur par nebeutañ kaout ur re berzhioù fonetik boutin, da skwerskouer :
 
posubl eo kenveriañ :
 
/p/ [[kensonenn dre serriñ]] [[kensonenn gweuz-dent|gweuz-dent]] [[Mouezh (yezhoniezh)|divouezh]]
Linenn 34:
'''[[Alofoniezh]]''' (saoz. 'allophony')
 
Ouzhpenn ar fonemoù eo ret komz ivez eus an alofonennoù. An '''alofoniezh''' a zo anezhi an doareoù disheñvel a zo da distagañzistagañ ur fonem hep cheñch ster ur ger. Da skwer,skouer bez' e c'heller distagañ an /r/ e brezhoneg e meur a doarezoare disheñvel hervez al lec'h, met komprenet e vez ez eo un 'r' memestra. Alofonennoù int.
 
Un doare alofonenn ispisial anavet 'alofonenn lec'h' ea gaver hervez al lec'h ma kaver ur fonem en ur ger. Da skwerskouer e saozneg e vez distaget e saozneg en un doare disheñvel ar fonem /p/ hervez ma vez kavet e penn ur ger, e lost ur ger pe etre vogalennoù - met ur /p/ a vanvann memestra.
 
 
'''Al [[liveadur]]''' (saoz. 'neutralisation')
 
Setu ur c'hoarvoud a gaver e brezhoneg. Pa'z a da get un diforc'h fonologel hervez reolennoù resis, da skwerskouer hervez al lec'h ma kaver ur fonem ennañ, e vez graet 'liveadur' eus an darvoud-se. Da skwer,skouer ez eo fonemoù disheñvel eo /p/ ha /b/ e brezhoneg nemet pa vezont kavet e lost ur ger e lec'h ma teu an daou da vezañ /p/ -nemetken – da lâretlavarout eo e vez liveet an diforc'h etre kensonnennoù mouezhiet ~ divouezh e dibenn ur ger.
 
 
'''An [[Heñveladur (yezhoniezh)|heñveladur]]''' (saoz. 'assimilation')
 
Ret eo ober an diforc'h etre al liveadur diouzh un tu hag an heñveladur diouzh an tu all. LâretLavaret e vez eo bet "heñvelaet" ur fonem pa vez livet gant perzhioù ar fonemoù a deu war he lerc'h ('''heñveladur war-raok''') pe en he raok ('''heñveladur da heuilhheul'''). E brezhoneg e vez kavet c'hoarvoudoù a seurt-se pa vez distaget ''mat eo'' /madeo/ rak mouezhiet e vez an /t/ e dibenn ar [[ger]] abalamour ma eo ar [[Mouezh (yezhoniezh)|mouezhiañ]] ur perzh fonetikel eus ar vogalenn da heul.
 
 
'''Ar fonologiezh dreistskizhel''' (saoz. 'suprasegmental phonology')
 
Studiet e vez ar c'hoarvoudoù deskrivet a-us gant ar '''fonologiezh elfennek''' (saoz. 'segementalsegmental phonology'). Gant ar fonologiezh uselfennek, vatavat, e vez studiet c'hoarvoudoù na dennont ket da sonennoù ar yezh o-unan evel [[taol-mouezh]] ar gerioù (saoz. '''stress'''), taol-mouezh ar frazennoù (saoz. '''intonation''') hag an [[Tonenn (yezhoniezh)|tonennoù]] evel ar re a kavergaver e yezhoù evel ar sinaeg gant ar fonologiezh.
 
{{porched yezhoù}}