Proterozoeg : diforc'h etre ar stummoù

<!--etrewiki-->

<!--rummadoù-->

{{Proterozoeg}}

 

Ar proterozoeg a zo an [[eon (douarouriezh)|eon]] diwezhañ a-raok ma yeas da voutin ar vuhez liesek war an [[Douar]]. En em astenn a ra eus 2500 milion bloaz'zo betek 542 milion bloaz'zo. Disrannet eo e tri marevezhioù douaroniel :

 

 

An darvoudoù pennañ eus ar maread hont a voe :

 

 

Reier ar proterozoeg a zo kalz niverusoc'h eget hini an [[arc'heeg]]. Er c'hontrol d'ar re eus ar marevezhioù a-raok, hag a oant bet furmet e dourerier don, e oa bet stummet reier proterozoek e [[mor argevandirel|morioù argevandirel]]. Nebeutoc'h treuzfurmet e oant bet ivez. O Studioù a ziskouezh e voe arouezet ar proterozoeg gant un doueziaged gevandirel vuan (ha na gaver nemet er maread-se), [[kelc'hiad dreistkevandirel|kelc'hiadoù dreistkevandirel]] hag un [[orogeniezh]] heñvel a-wal'ch ouzh hini a-vremañ.

Er proterozoeg e c'hoarvezas ar mareadoù-skorn kentañ anavezet. Unan a zeraouas un tammig goude deroù an [[eon]] ha pevar arall a oa, d'an nebeutañ, a hini pouezusañ o vezañ ar maread-skorn [[Varangiek]], anvet maread an "Douar-erc'heg" ivez.

 

 

Unan eus darvoudoù pouezusañ a proterozoeg a oa berniadeg an oksijen en atmosferenn. Tra ma produe organegoù bev oksijen e-pad an [[arc'heeg]] dija ne c'helle en em verniañ en atmosferenn rak kenaozañ a rae gant [[houarn]] ar meurvorioù da furmiñ [[bandennoù houarnek]]. Paouez a reas o furmidigezh war-dro 1.900 milion bloaz'zo en abeg da gresk ar c'henfeur a oksijen en atmosferenn pe d'ur veskadeg welloc'h dour ar meurvorioù.

Ar [[gweleoù ruz]] hag a zo livet gant [[hematit]]où a ziskouez e krogas da gresk knefeur an oksijen en atmosferenn 2.000 milion bloaz'zo. Goude-se e kemeras ar meurvorioù, hag a oa gwer, o liv a vremañ.

 

 

War-dro an amzer ma krogas an oksijen d'en em verniañ e ya diwar-wel ar furmoù-buhez liesek kentañ, marteze en abeg da furmidigezh nitradoù hag a vez implijet gant [[eukaryot]]ed hepken. Kresk eukaryoted evel an [[akritarc'h]]ed n'ampechas ket hini ar [[sianobakteri]], avat. E-pad ar proterozoeg e voe ar stromatolitoù boutinañ ha liesekañ.

 

 

[[Rummad:Skeuliad an amzerioù douarouriezh]]

 

[[da:Proterozoikum]]

[[de:Proterozoikum]]

[[en:Proterozoic]]

[[eo:Proterozoiko]]